ብሉይ ኪዳን ማብራሪያ (2).pdf

• word cloud

• Extraction Summary

መግቢ ያ የብሉይ ኪዳን ሊቃዘንትሦ ዘዚህ ይሰሃሣነሉ አንግዲህ አብድጻዩ ነቢዩ ይሁዳ ሲሆን ትንቢት የተናገረ በኤዶምያስ ላይ ነበር ሦየስ ዘሙት ዛባሰህር ባሕረ ሀው ደቡብ የምትገኝ ጥቂት ሕዝዞቦት የሚኖሩበት ዓብ ዣሩት የነበሩ ሆዔሣበፀኑ ዘሮች ናቸጠዜ ትንቢተ አብድዩ ክደዷቲቀተ ነቢያ ተን ለዛርድ ናገራል ት ሠካከል ባለአንድ ሦዕራፍ በሥ እንሻ ሦዕራሣ ላይ የእግዚአብሔር እንዴዚሠሥረት ከእርሱ ጥቂት በምንጠትስበት ጊዜ ዐም በምናነብበት ባላቸው ሁሉ ላይ አንጠቅስም ይህም ዘሠአፈ ትዱስ ውስጣ አንድ መለ ል ሦስተኛ ዮሐንስ ልሞና ክሁለተኛና ሦስተ ዝኙሥ ለምሳሌ ከፊልሞና ህሥጣለን ስንጠቅስ ጐጥር ብቻ እናስ ሁለተኛ ሊኖር ነጦ በዚህ ግን ከአንድ እስከ የተለሥደፍዴ ሥርዓኀ ሦ ከይሁዳ መልእክታት አንዴኛ ማለት የሚቻለው ሁለት እንላለን እንዲሁሦ ዮሐንስ እንዳ እንጂ ሦፅራናላ አንድ አንልሦ አንጻር ጐጥር ስንጠቅስ ሁለተኛ ብቻ ከሆነ አንድ ሁለት አንልም ዘ ዮናስ ስሙ ሰብነ ዛሣፀ በሰብ ሠለ ሣለት ርሮግብ ሣለት ነው በፅብራሆስበኩ አጠሪ ዩናህ ዮናስ ፃለት ርሃብ ፃለት ነር የግእኩሃ ሊታናት ሣን ዮናስ የሣለውን መልክ ይዘል በላቲነም ጆናስ ይባላል ትርጉም የሰብዓ ሊታናትን ተከትሉአል ስለ ነቢዩ ዮናስና ስለነበረበት ዘመን ኒፊር ሰው የአማቴ አሚቴ ልጅ ሀ።ሠሁልድ ነዚይ ዮናስ ብ ነዘኑ ተንቢተ ዮናስ መች አንደሂተጻፈ በመጽዕፉ ላይ ባይጠተስሦ እንዚ ሦፍስ ከነነዌ ያክ በኋላ ትገቢቱን እንዳጻፈ ብዙሥች ኮዮብሉይ ኪዳን ሊቃውንት ይነ ህን ተመልክተጡ በትንቢተ ሕዝትአል ጠተለው ዳንኤል የኖክ አማት የናህ ቅጄጩ «ሀነ ይተረገሣፃሉ እንደገናም በዚሁ በትንቢተ ሕዝትኤል በጥበቡ የተዘቀሰ ዳንኤል ለሰ ልጆች ለዩ ልዩ ጥበበን ስተማረ ዳንኤል ነው ይላሉ ሊሉት ክዘትኤል ዳንኤል ስለ አንዲት ሠብለትና ፅጓለ ማታ ትነዘነለኛ ፍትሕ ኮፈረኗ ሦእተ ዓመት ቅልክ የነበረት በኡጋሪት ቋንቋ ተጽፎ የተገኘው ዳንኤል አንእሆነ ህዋል ይሁን እንጂ ሕሁዛን የፖራሊፖሚና ዞራ ነገር ግን አክል ቤተ ክርስ የተፀበደዩ ይቷስሳል መጽሐና ዜና መዋዕል ተዳሣፃና ካልእ በመሠረቱ አንድ ሠ።ጽከአዛ ነዘር ዛሬም በሰብራይስዘ አንጻ ኮ የክፈሉት ሰዝዓኝ ለ ሽ ፀ የሰብራይስጠጡ ሠ ተዱስ ሰብቦ ሊታናትንና የነርስቲያ ል ሁለት ነክዞዩል መጽሕዉዓህ ያ ል በሥርዓተ ቀኖና አተማሪሠበኩ ሠጻሰስዛት እንዲሆን አ ነው ሁለት መጽሐፈ ዜና መዋፅል በዕብራይስጡ ተኖና ከዕዝራና ነህሦያ በኋላ ይገኛ ተዛጸሣት ነፀ ይህም የህነበት ሦክንያት ጸነፊውንዛና የተጻፈበትን ከና መጻጠዛት ከሣ በመሠከዝል ነፀ» በዓዜ ሊቃናት ሣን የታሪኩን ቅደም ተከተል ዘሥሥልከት ከዕዘራ ላሠኤልና ነገሥት በኋላ አስተምጠፀዙኑል የግእዛችንሦ ተዳበት ሥሠሩ ምንጩና መሠረቱ ነፀኑና አጸሕጠፊው ዛባ ባትራ እንደተነገረው የሠ ጽሐፈ ከዜና መጥዕል ነዙ በኗፖሄ ሰሥች ተጽፈውና ተጠብተዘዙ ዘገባሎች ዕዝራ አዘጋድቶአል እነዚህ ስብስቦች ዘባሥች በነቢዩ ላሥኤል በናታን በአዶ በሌሎችም በሥንፈስ እግዚአብሔር ሀ።ህሃ ከ ።

• Cosine Similarity

መግቢ ያ የብ ብሉይ ኪዳን ጥናት መጽሐፍ ቅዱስ በሁለት ዓበይት ክፍሎች ይከፈላል ብሉይ ኪዳን ሐዲስ ኪዳን ኪዳን ማለት በሁለት ወገኖች መካከል የሚደረግ ስምምነት ነው በዕብራይስጥ ብሪት ይባላል እንግዲህ ብሉይ ኪዳን ስንል የቆየ ጥንታዊ ቃል ኪዳን ማለታችን ነው ይኸው እግዚአብሔር አስቀድሞ ከእስራኤል ጋር የገባው ወይም የተዋዋለው ቃል ኪዳን ነው። ዘዐ ብሉይ ኪዳን መባሉ በኋላ በክርስቶስ ደም የተመሰረተ ሌላ ጠዲስ ኪዳን ለአስራኤል ውል መሐላ ማለት ዘነፍስ ስለተሰጠነውሉቃ ኛ ቆሮ ሐዲስ ኪዳን አንደሚሰጥ በኤርምያስ አስተድሞ ሻቶታልዕብ ነጡ ይሁን እንጂ ሐዲስ ኪዳንና ብሉይ ኪዳን የሐዲስ ኪዳን እግዚአብሔር ተናግራልኤር ስለዚህ ሐዲስኪዳን የመጀመሪያብሉይ ኪዳን አሰ ብሉይ መባሉ በቃ ክርስቲያናችቕ ዘንድብ። ሐዲስ ኪዳንም የብሉይ ኪዳን ትርጓሜ ነውና ብሉይ ኪዳን የሐዲስ ሐዲስ ኪዳንም የብሉይ ኪዳን ፍጻሜ ነውና አውግስጢኖስ የተባለ ኪዳን ትንቢት ነው ተሠውሯል ብሉይ ኪዳን በሐዲስ ሊቅ እንደተናገረው ሐዲስ ኪዳን በብሉይ ኪዳን ኪዳን ተገልጧል የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት በእግዚአብሔርና በእስራኤል መካከል ስለተደረገው ታል ትምህርትና ትንቢት ስለቃል ኪዳት መፍረስና እንደገናም በክርስቶስ ኪዳንታራክ ስለመታደስ ይናገራል የብሉይ ኪዳን ቋንቋ የብሉይ ኪዳን አብዛኛቸው ክፍል የተጻፈበት ቋንቋ ዕብራይስጥ ነው ግን ከብሉይ ኪዳን ጥቂት ክፍሎች በአራማይክ ተጽፈዋል እው ለምሳሌ ትንቢተ ኤርምያስ ዕዝራ ምዕ ዳን ምዕ በአራማይክ ተጽፈዋል። እብራይስጥና አረማይክሴርስት ተመሳሳይ ቋንቋ ናቸው አራማይክ የጥንት የሶርያ ቋንቋ ነው ከዕብራይስጥ ጋር የሚመላሰሉ ሌሉች ሴማውያን ቀንቋዎች አሉ እነሱም ግእዝዐረቢዩጋሪት ናቸው በተለይም የመጨረሻው ከዕብራይስጥ በጣም ይሥሳሰለላል አካድ ራንቴቄ ዩጋሪት የሰሜን ሶርያ በዴደብ ከተማ ነበር ዛሬ ራቨ ቫምራ ይባላል ውስጥ ከንፈረከነዓን ወይም ልሳነአይሁድ ተብሉ ፅብራይስጥ በብሉይ ኪዳን ይጠራልኢሳ ፁ ነገ ኢሳ ነህ የከነዓን ቋንቋ ስለነበረ አንዳንድ የብሉይ ኪዳን ሊቃውንት በኤበር ወ ኮንፈረከነዓን መባሉ በመሠረቱ ነውልሳነ አይሁድ መባሉም በኋላ አይሁድ ስለተናገሩበት ነዐ የተሰየመነው ይላሉ ከዚህም የተነሣ ዕብራይስጥ ከከነዓን ቋንቋ ጋር ይመሳሰላል እንጅ ራሱን የቻለ ልዩ ቋንቋ አይደለም የሚሉ አሉ ቋንቋ ፊደል ለመጀመሪያ ጊዜ ድምዕ ሰጭ ዋየል አልነበረውም የፅብራይስጥ ብሉይ ኪዳን የተጻፈ በቪሁ በመጀመሪያው ዕብራይስጥ ስለነበሬ ኮንስናንት ብቻ ነበረ አንባቢዎች በጥናት ያነቡት ነበር ቀይቶ ግን በአንደኛው ምፅተ ዓመት ድኀረ ልደተ ስጥ አናጋሪ ደምጽ አበጋጁለት አናጋሪዎች ወይም ክርስቶስ ማሰራውያን ለፅብራይ ሰጭዎችነጥቦትች ነበሩ አብዛኛዎች ነጥቦች የሚቀመጡት በግርጌ ነው ዋናው ዩድ እንደ ዋየል ቫወል አንዲያገለግሉ ሆናል ከዚህም ሶፊያተና ዳግሣሸት መድረሻና ጠባ ድምዕ አንደገናም ከነጥቦቹ የዕብራይስጥ ፊደሎች ናቸው የሚባሉ አሉ። ይንቂ ግእዝዐረበዩጋሪት ናቸውጦ በተለይም የመጨረሻው ከዕብራይስጥ በጣም ይመሳሰላል ዩጋሪት የሰሜን ሶርያ ወደብ ከተማ ነበር ዛሬ ራቨ ቫምራ ይባላል ፅብራይስጥ በብሉይ ኪዳን ውስጥ ከንፊፈረከነዓን ወይም ልሳነአይሁድ ተብሉ ይጠራልኢሳ ነገ ኢሳ ነህ ወ ከንፈረከነዓን መባሉ በመሠረቱ የከነዓን ቋንቋ ስለነበረ ነውልሳነ ከአይሁድ መባሉም በላ አይሁድ ስለተናገሩበት ነው አንዳንድ የብሉይ ኪዳን ሊቃውንት በኢበር የተሰየመነው ይላሉ ከዚህም የተነሣ ዕብራይስጥ ከከነዓን ቋንቋ ጋር ይመሳሰላል እንጅ ራሱን የቻለ ልዩ ቋንቋ አይደለም የሚሉ አሉ የዕብራይስጥ ቋንቋ ፊደል ለመጀመሪያ ጊዜ ድምፅ ሰጭ ዋየል አልነበረውም ኮንስናንት ብቻ ነበረ ብሉይ ኪዳን የተጻፈ በዚሁ በመጀመሪያው ዕብራይስጥ ስለነበረ አንባቢዎች በጥናት ያነቡት ነበር ቀይቶ ግን በአንደኛው ምዕተ ዓመት ድኅረ ልደቲ ክርስቶስ ማሰራውያን ለዕብራይስጥ አናጋሪ ድምጽ አዘጋጁለት ከናጋሪዎች ጠይም ድምዕ ሰጭዎችነጥቦች ነበሩ። ዕብራይስጥ ቋንቋ ባለ ፊደሎች ሲሆኑ የሚጻፈው ከተኝ ወፍ ግራ ነው ው በ የቅዱሳት መጻሕፍ በመንፈሰ እግዚአብሔርመጻፍችው በኛጢሞ ላይ እንደተፃፈው የብሉይ ኪዳንና የሐዲስ ኪዳናት መጻሕፍት እስትንፋስ እገዚአብሔር ወይም በመንፈስ እግዚአብሔር የተጻፋናቸው እንጂ የሰዎች ሐሳብ አይደሉም በቅዱሳን ሰዎች እንደተጻፋ ቢነገርም እንዲሁ በራሳቸው ሐሳብ አመንጭተው አልጻፋቸውም ግን በመንፈስ እግዚአብሔር ተመርተው ጽፈዋቸዋል ጓጴጥ የቅዱሳት መጻሕፍት ሥራ መሰኮታዊ ነው ይህም ማለት የሰዎች ቃልና የሓሳባቸው ፍሬ ሳይሆን እግዚአብሔር መንፈስ ቅዱስ በሰዎች ከናፍር ያናገራቸው በሰዎች ብዕር ያስጻፋቸው ናቸው ማለት ነውኢሳ ኤር ተመለከቱ በሌላ አነጋገር መጻሕፍት ቅዱሳት ሁለት ዓይነት ደራሲአዘጋጀ አላቸው ስው ሁለተኛው ደራሲ ሲሆን መጀመሪያው ደግሞ በእያአንዳንዱ ደራሲ አድር ያሳሰበ የገለጠ እግዚአብሔር መንፈስ ቅዱስ ነው አግዚክብሔር የፈለገውን እንዲጽፋ የመረጣቸውን ሰዎች ያነሣሣልዛኤር ገላ ዘዐ ዘዳ ፀሃ መጻሕፍት ቅዱሳት የራሱ የእግዚአብሔር ቃላት ናቸው ይህንም ኦሪት ነቢያትጽሑፋትያስረዳሉኛ ነገ ነህ ኤር የሰዎች ድርሻ ሰዎች ከእግዚአብሔር የተቀበሉትን ለሰዎች ያስተላልፋሉ ሰዎች በሁለተኛ ደራሲነታቸው በታሪክበቋንቋበትርሁት በጽሕፈት የመጣላቸውን ቃል አስተውሎ ጠንቅቆ በመያዝ አስተዋጽኦ አላቸውጦ ከዚህ በስተቀር ለመናገርም ሆነ ለመጸባ እግዚአብሔር የገለጠላቸውን እንጂ ከራሳቸው አመንጭተጡ እግዚአብሔር እንዲህ በማለት አይናገሩምኤርሕዝ አሞዕ ኛ ነገ ው በ የብሉይ ኪዳን ተቀናኖና ቀኖና የሚለው ቃል በመሠረቱ መለኪያ ዘንድ ማለት ነው ይሁን እንጂ ለማንኛውም ነገር መለኪያ ሊሆን ይችላል ሥረው ቃሉ ቃኒህየሚለው የእብራይስጥ ቃል ነው ወደ ግሪክ ተወስዶ ካኖን ይባላል ትርጉም ያው ነው በዚህ አንተጽ ግን የቅዱሳት መጻሕፍት ዝርዘር ውሳኔ ማለት ነው በመጀመሪያ ቀኖናዎች እናያለን እነዚህም የዕብራይስጡ የ ሊቃናት ኢትዮጵያ ናቸው። የዕብራይስጥብሉይ ኪዳን መጻሕፍት መጽሐፈ ሕገ ቅደመፄዋዌ የተክበረ እንደነበረ የኢዮስያስ ና ተድሶ ያስረዳልሀነገ ዕዝ ነህምያም ከባቢሉን በተመለሰ ጊዜ መሥጽህከፊ ከጉን እንዳመጣ ግልጥ ነውነህ እነዚህ ታሪኮች የቀኖና መጻቸጠት ጉዳይ ተደሦ ብለ መጀመሩን የሚያመለክቱ ናቸው የዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ መጻሕፍትን የያዘ ሲሆን በ ይከፈላል ቱምሶስቱም ክፍሎች በተለያዩ ጊዜያትና በተለያዩ ደረጃዎች ተኖናዊ ስልጣን ተሰጥቷቸዋል የመጀመሪያው ክፍል ሕግቶራነው ቶራ መጻሕፍትን ይዛል እነርሱም ዘፍጥረት ዘዐአት ዘሌዋውያን ዘሁልቁ ዘዳግም ናቸውህበዕብራይስጥ በረሸት ሺሞትወይትቅርዐ በሚድባር ድባሪም ይባሉልበግሪክም ፒንታትዩክ ተብለው ይጠራሉ አምስት መጻሕፍት ጥራዞች ማለት ነው ፒንታቲዩክ ቃሉ ታል እንጂ ቴዎሉዲካል ሥረይ አይደለም ቶራ የመጨረሻው ቀኖናዊ ሥልጣን ያገኘው በ ቅልክቅድመ ልደተ ክርስተስ ነው ከዚያ በኋላ ለሃይማናተ አይሁዴለተዋህዶ የመዓዘን ድንጋይ ሆነ ከዚያ ጊዜ ምር በምንም ዓይነት አልተለወጠም ሁለተኛው ክፍል ነቢያትነቢይምሃነው የነቢያት ክፍል ስምንጎ መጻሕፍትን ይዛል እነዚህም ቀደምትና ደኃርት ተብለው በ ይከፈላሉ ው በ ሇሮሆርጊ ሀ ቀደምት ናቸው ኢያሱ ኛና ኛ ላሙኤል መሳፍንት የቀደምት ነቢያት የጋድ የኖታንየኤልያከና የኤኬልላን ነገራት ከ ትንቢት ይገኝባቸዋል ና ኛና ኛ ነገስት አነዚህ መጻሕፍት ይዘዋል ይዞታቸው የታሪክ ቢመስልም ብዙ ኛ መጻሕፍቱ ወይም ዘገብቱ ነቢያት ናቸው ለ ደኃርት ናቸው ኢሳይያስ ኤርምያስ እንደገና ደኃርት ነቢያት በ ይከፈላሉ ሀ ዓብያት ነቢያት ኢሳያስ ኤርምያስ ሕዝትኤኬል ለ ደቂቀ ነቢያት ሆሴዕ ኢዩኤል አሞዕ አብድዮ ዮናስ ሚክያስ ናሆም ዕንባቆምሶፎንያስ ሐጌ ዘካርያስ ሚልክያስ ናቸው በ ዓመት ቅልክ ነበር ሕዝቅኤል ነቢያት መጻሕዋተ ነቢያት ለመጨረሻ ጊቬኬ ቀኖናውያን የሆኑ ኛው ክፍል ጽሑፋት ክዞኮባሦሃ ነው ጽሑፋት መጻሕፍት ይዚልይክዋል ሬ መዝሙራት ኢዮብ ምሳሌያት ሩት መኃልየ መኃልይ ስቀቃው ከስቴር ዳንኤል ዕዝራና ነህምያ ኛና ኛ ኬና መዋዕል ናሻው መክብብ እነዚህ መጻሕፍት እስከ ልደተ ክርስቶስ ሙጮሉ በሙሉ ቀኖናውያን ከልሆኙም ነበር በዚህም ምክንያት ሰበዓው ሊቃናት ሌሎች መጻሕፍትን ጨምሮ ስለማስገባት ነጻ ነበሩ ው በ በሰብዓው ሊቃናት የተጨመሩትም ሌሉት መጻሕፍት በፕሮስቱንታት አብያተ ክርቲያናት ዘንድ አዋልድ አፓክሪፋ ሲባሉ በኦርቶዶክስና በካቶሊክ አብያተ ክርስቲያናት ዘንድ ግን በሁለተኛ መዐረገ ተኖና ተቀባይነት አላቸው የዕብራይስጥ መቻጠሕፍ ቅዱስ የመጨረሻውን ተኖናዊ ሥልጣን ያገኘው በ ዓም ገደማ በያሚንያ በተደረገው ጉባኤ ረበናት ላይ ነውጆሴፋስ የተባለው የአይሁድ ታሪክ ጸሐፊ የአከይሁድ ብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ብቻ እንደሆኑ ጽፎአልይኸውም ሩትን ከመሳፍንት ሰቆቃውን ከኤርምያስ አዳብሎ በመቁጠር ነው ይሁን እንጂ የዛሬዎቹ አይሁድ የሚቀበሉት የሚለውን ቁጥር ነውዕዝራ ሱቱኤልም ወተጽሕፋ በእማንቱ መዋዕል አርብዓ ወቱ መጻሕፍት በማለት ይህንኑ ቁጥር ያረጋግጣልሃዕዝራ በመፍሐፈ ኪዳን በአንቀጽ በአንቀጸ ቤተ ክርስቲያን ዘነኀ ወቱበአንተ አርዓያሆሙለነቢያትየሚለው ዐርፍተ ነገር የብሉኪዳን መጻሕፍት ቁጥር ያመለክታል ክዩል ለመሆናቸውም በሐዲስ ኪዳን ተረጋግጧልሉቃ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን የብሉይ ኪዳን ቀኖና በ ዓም በቅዱስ ሲኖዶስ ተዘጋጅቶ በትንሣኤ ዘጉባኤ ማተሚያ ቤት በያዣመወ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያነ አጭር የታሪክ የዛይማናትና የሥርዓት መጽሐፍ ውስጥ እንደተገለፀው የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን የብሉይ ኪዳን ቀኖና እንደሚከተለው ነው ዘፍጥረት መ ምሣሌ ዘሰሉሞን መ ተግሣዕ መ ጥበብ መ መክብብ መኃልየ መኃልይ መአያሱ ትንቢተ ኢሳይያስ መመሳፍንት ትንቢተ ኤርምያስ መ ሩት ትንቢተ ሕዝቅኤል መየዲት ትንቢተ ዳንኤል መሳሙ ኛ ትንቢተ ሆሴዕ መሳሙኛ ትንቢተ አሞዕ መነገ ተዳማዊ ትአቢተሟጋክዘህሆሉለዙ ሁራ መነገ ካልዕ ትንቢተ ኢዩኤል ሽ መዜናመዋዕል ቀዳማዊ ትንቢተ አብድዮ ው በ መ ዜናመዋዕል መ ዕዝራ ቀዳማዊ ትንቢተ ናሆምም። ጠበት ትንቢተ ከፊር መመቃብያን ጎዳማዊ ትንበተ ዘዜካሮያስ ተተ መ መታብያን ካልዕ ትንቢተ ሜልክያስ መኢየብ ጥበበ ኢያሱ ወልደ ሲራክመስራክ መዝሙረ ዳዊት መዕሐፈ ዮሴዋ ወልደ ከርዮነ ማስታወሻ ይህ አቆጣጠር ከፅብራይስጥ ይለያልበዕብራይስጡ መጻሕፍተ ሳሙኤልና ቱ መጻሕፍተ ነገስት አንደቪሁም ዕዝራና ነህምያ ጭምር ጥምራቸው አንድ አንድ መጽሐፍ ሲቀጠሩ በዚህ ተኖና ግን በነጠላ ተቆጥረዋልበፍትኢ ነገሥት ከተወስነውም ቀኖና ኗኃያል ፍትሐ ነገሥቱ መጻሕፍተ ነገሥት አርባዕቱ ይልና ሲዘረዝር ቀዳማዊ ወካልዑ አሐዱ መጽሐፍ ሳልስ ወራብዕ አሐዱ መጽሐፍ ይላል በዚህ ምክንያት የእኛ ቀኖና የሰብዓ ሊቃናት የብሉይ ኪዳን ቀኖና ይመስላል በኪህአቆጣጠርፄኖክሉቱኤልዕዝራሣልስ መቃብያን ፈጽመው ወጥተዋል ባሮክ ተረፈ ኤርምያስ ሶስና ተረራ ዳንኤል ጸሎተምናሴ ግን ከመደበኛቹ መጻሕፍት ጋር ውስጥ ታዋቂ መሆናቸው ተረጋግጦ በዝርዘር አልተገለጡም ስቀቃው ኤርምያስም ከትንቢተ ኤርምያስ ጋር የተደበለ ይመስላል ለብቻው አልተጠቀስምና በ ዓም በብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት የታተመው የከማርኛ መጽሐፍ ቅዱስ የሚከተለውን የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ይዚል ዘፍጥረት ኢዮብ ዘዐአት መከሙረ ዳዊት ዘሌዋውያን ምሳሌ ሽ ዘጉኑልቁ ተግሣዕ ዘዳግም ጥበብ ኢያሱ መክብብ መሳፍንት መኃልይ ሩት ሲራክ ኛ ሳሙኤል ኢሳያስ ኛ ሳሙኤል ኤርምያስ ኛ ነገስት ኛ ነገስት ው በ መጽጠፈ ዜናክ መፅሐፈ ዕዝራ ጋመፀፅሕፈፊፈ ነሕምያ መዕሐፈዕዝራ ሱቱኤል መዕሐፈ ፅዝራ ካልዕ መጽሐፈ ጦቢት መጽሐራፈ ዮዲት አሞዕ ሚክያስ ኢዩኤል በዚህ በ ዓም መጽሐፍ ቅዱሳችን የተጨመሩት መጽሐፈ ኩጥሌ ፄኖክሱቱኤል። ካልፅ ዕዝራ መጽሐፈ መያብያን ሣልስ ሲሆነ በተራ አቀማመጥ ግን ከሁሉም የተለየ ነው በ ዓም በግዕዝና በከ በ ከፍሎ ያስተቀምጣል አከፋፈሉም ክፍል ከዘፍጥረት እስከ አስቴር ማርኛ የተዘጋጀው መጽሐፍ ቅዱስ ደግሞ ብሉይ ኪዳንን እንደሚከተለው ፃነው ክፍል ከኢዮብ እስከ ሚልክያስ ፋሌ አስከ ተረፈ ዳንኬል ነው አንዳንዱ አብያተ ክርስቲያናት ሔጣ ሱቱኤል ካልዕ ተረፈ ዳነኤል ክፍል ከኩ ክቪለ ያሉት መጻሕፍት በኛው ነ የማይቀበሉአቸው ናቸው እነርሱም ኩፋሌ ኛ መታብያን ተረፊ ኤርምያስ ሶስና ዕዝራ ጦቢት ዮዲት ጥበብ ሲራክ ባርኽክ መጻሕፍት ናቸው በፍትሐ ነገሥት አንቀ ፍትሐነገሥቱምዕመናንሌ ፍት ቀኖና ያለው የብሉይ ኪዳን መጻሕ ቀበሏቸውየሚገቡ አምላካውያት መጻሕፍትየሚዘረዝሯቸው መጻሕፍት የሚከተሉት ናቸው ኦሪት አምስቱ ብሔር ኢያሱ መሳፍንት ሩት ዮዲት መጻሕፍተ ነገሪ ሠት ፋዝቴ ኛና ኛ ሣሥኤል ሀዞጸጠሕባተ ነቢያት ው ብ ኛና ኛ ነገሥት ጥበበ ኢያሱ ጠዑፃዓን ውጹእ እምእሌ ለትምህርተ ሕባናትሃ መጻሕፈ ዕዝራ ጸሐ መጽሐፈ ዮሴፍ ወልደ ከርዬን አስቴር ጦቢያ ነገረ መቃብያን ኢዮብዳዊት መጻሕፍተ ሰሉሞን ምሳሌተግሣፅቆጠልት መኃልይ ጥበዝቭ የሰብዓ ሊቃናት ብሉይ ኪዳን ቀናና የሰብዓ ሊታናት ብሉይ ኪዳን ከዕብራይስጡ ብሉይ ኪዳን ሌላ መስረታቸውጡ ግሪክ የሆኑ ሌሎች መጻሕፍትን ይጨምራል የሰብዓ ሊታናት ብሉይ ኪዳን አከፍፈሉ ከዕብራይስጡ ልዩ ነው የሕግ የታሪክ የቅኔና የትንቢት ተብለው ይከፈላሉ ይሕ አከፍፈል ከዕብራይስጡ ይልቅ የመጻሕፍቱን ይዘት ይገልዛል አተማመጡም አስተዳደሩ ልዩ ነው የሰብዓው ሊቃናት የታሪክ መጻሕፍትን በአንድነት ያስቀተምጣል የቅኔ መጽሐፍትን ከትንቢት መጻሕፍት ያስቀድማል የመጻሕፍቱ ስሞች ከዕብራይስጡ ይለያሉ የዕብራይስጡ ብሉኪዳን ለእያንዳንዱ መጽሐፍ የዕብራይስጥ ስም ሲኖረው የሰብዓው ሊቃናት ደግሞ የላቲንና የግሪክ ስም አለው ። ነ ከአይሁድ ጋር ፈልገው ነበር ነገርግን አይሁድ አልፈቀዱላቸውምዕዝ በህ ጊዜ ሳምራውያን ይዘው ተለዩ ነቢያትንና ጸሐፍትን አይቀበሉም በኦሪታቸውም ጊዜ መልአከ እግዚአብሔር የሚለውን አግዚአብሔር ይላል ን ጋር የተገኙ ጥንታውያን የብሉይ ኪዳን ኮዲክሶች ኦሪተ ሙሴን ብቻ አንዳንድ ልዩነት አስለ ብዙ ከክርቶስ በኋሳ ከሐዲስ ኪዳ አብነቶቸ የሲናው በ ዓም የተጻፋ የአስክንድርያው በ ዓም ገደማ የተጻፋ የባቲካነ በ ዓም የተጻፋ የኤፍሬም በ ዓም የተጻፋ እው ለጊዜው ዳንኤል በዚህ በባቢሎን በምርኮ ሳለ የጻፈውን ልከንላችቷኋል በማለት መለለ ኢትያጵያውያንም መጽሐፈ ዳንኤልን ወደ ግእዝ ተርጉመው በምኒልክ ጊዜ ከመጡት ጋር ጨምረው ያበ በ ዓዓ አስራኤል ከባቢሉን ተመለሱ በዚህ ጊዜ ዘሩባቢል ወደ ኢትዮጵያ ንጉሥ ወደ አይሹርአይዙር በኢትዮጵያ የነበሩ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍትን እንዲልክለት መልእክት ላከ። ሃ ገድለ ቀውስጦስ በኛው ምዕተ መልእክቱን ተቀብሎ ዓመት በግብረ ሐዋርያት ተጽፎ እንደሚገኘው የሐዋ ኢትዮጵያዊው ጃንደረባ ዓም ብሉይ ኪዳንን ያውቅ ነበር ይህም ቅድመ ልደተ ክርስቶስ የብሉይ ኪዳነን መጻሕፍት ወደ ኢትዮጵያ ቋንቋ ወደ ግእዝ መተርጉማቸውን ያመለክታል ይሁን እንዲ ጃንደረባው ያን ጊዜ መጽሐፊ ኢሳይያሰን ያናብብበት የነበረው ቋንቋ ምን እንደነበረ አልገለጠም ስለዚህም በዕብራይስጥ ያነብ አንደነበረ የገመቱ ሊታውንት አሉ ይሁን አንጂ ኢትዮጵያዊ ነበርና በኢትዮጵያ ቋንቋ በግእዝ ያነብ እንደነበረ ብዙዎች ኢትጵያውያን ሲቃውንት የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን ሊቃውንት ያመናሉ በኛው ምዕተ ዓመት በሰላማ ጊዜ አንዳንድ የኢትዮጵያ የውጭ ሊቃውንት የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት በሰላማ ጊዜ በኛው ምዕተ ዓመት መጀመሪያ ላይ እንደተተረጐመ ይተርካሉ ትርጉሙም ከሰብዓ ሊቃናት ትርጉም ከግሪክ ወደ ግእዝ እንጅ ከእብራይስጥ እንዳልሆነ በማመን ጽፈዋል። ከሚያተርቧቸው ማስረጃዎችም አንዱ በግእዝ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ውስጥ ያሉት የሀገርና የሰው ስሞች ትርዕአጠራር ነው ው በ ለምሳለ ቤጨዲሷራይሰጥፕ ፅንረክ ቋገዝ ኩስ ኢትዮጵያ ኢትዮጵያ ዐምራ ግሞራ ሃምራ ማ መማ ጋዛ ደር ጢሮስ ጠሮሰ ሒዴትል ጢግሮስ ጤግሮስ ሕዝቶቅያሁ ሕዝቅያስ ሕዝቅያስ ይበያሁ ኢሳያይስ ኢሳያይስ በዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን መደብ ኢያሱ ሩትና መሳፍንት ክአምስቱ ሥላከካዮ ኦሪ አይባሉም ስምን ብሔሪ ኦሪት ማለት ግን የስበዓ ሊቃናት ትውፊት ነሠው በኢትዮጵያ ስምንቱ ብሔሪ ኦሪት የሚለው ሥረይተርም ተለምጻልና የግእዝ በሉይ ኪዳን መጻሕፍት ከግሪክ ለመተርጉማቸው ተጨማሪ ገስረጃ አድርገ ለሊቃውንቱ ያተርቡታል መዝገበ ታላት ሐዲስ ከዐከ ኦሪተ ሊቃናትሰገቱ አጊንት የሰብዓው ሊቃናት የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ከመሠረታዊ ቋንቋ ከዕብራይስጥ ወጦኗ ግሪክ ተተረጐጮ ተርጓሚዎቹ ሰብዓ ሁለት ሊቃውንት ነበሩ ከቱ ነገሂ እስራኤል እያንዳንዱ ነገድ ስድስት ሊቃውንት ወክለዋል እንዲተረጉመ ያዘዘጡ ንጉሥ ዳግማዊ በጥሊሞስ ፊላድልፎስ ትልክ ነበር ይህ ትርጉም በላቲን ሰቱ አጊንታ ይበላል ዘሰብዓ ሣለት ነው ተተረጉሥበት ሀገር አሰከንኗርያ ነው መሥተርተማነ ፃዞ ስራቱን መጓጠዛ አይሁድ ብቻ ሳይሆን ሌሉች አይሁድ ነይተበሉአፐው መጻሕዛናተን ጨምረው ተርጉመዋል ይህ ተርጉም የሥጀመሪያዎቹ ክርስቲያናች ይጠቀመሥብበትና በጊላም ለል ተርተሞች ያገለገለ ነፁ ው በ ቹ። ይህም ቀሊል ወይም ግልጥ ትርጉም ማለት ነው ትርጉሙ ዓመት ትልክ ነበር ኪዳን የተከናወነው በኛው ምዕተ ታስቦ ተተረጐመ በኦዲሳ ይኖሩ የነበሩ በኦዴሳ የሚኖሩ ቤተ አይሁድ እንዲጠቀሙበት የኦዲስና የምዕራብ ሶርያ መነጋገሪያ ሇንቋ አይሁድ ሱርስት ይናገሩ ነበርና ሱርሰት ነበር ታርጉም ይህ ሥርይተርዖሃ ለአሪማይኩ ትርጉም የተሰጠ ነጦ ከባቢሎን ጹዋዊ በኋላ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት በአራማይከ ቋንቋ ታል በቃል ለመነጋገር ተጀምረው ነበር በየምኩራቡም በአራማይክ ይነበቡ ነበር አይሁድ አራማይክን እንደ እብራይስጥ ይናገሩበት ነበርና ው በ ከዚህም የተነሣ አንዳንድ የብሉይ ኪዳን መጻስጠፍት በአራማይክ አንዲጳጥ ሆኗል አንኩሉስ የተባሉ በኋላ ግን በኛው ምዕተ ዓመጎሃ ዓዖፖሃ መጨረሻ ገደማ ዮናታንና ሊታያውንተ አይሁድ በጠትላላ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍትን በአራማይክ አዘጋጁ ይህም ታርጉም ተባለ አንኩሊስ አምስቱን መጻሕፍተ ነቢያትንና ጽሑፋትን አዘጋጅቷል አራማይክ የምስራቅ ሦርያአራሞ ቋንቋ ነው ከ ሰየ ሁሉ የመገናኛና የንግድ ቋንቋ ሆኖ ነበር ሙሴ ሲያዘጋጁ ዮናታን ደግሞ ኛው ምዕተ ዓመት ትልክ እስከ ኛው ምዕተ ዓመት ዓም ለምድረ እ ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስም በዚህ ቋንቋ ይናገር ነበር። ሕዝቅኤል ዳንኤል ጸሎተ ቱ ደቂቅ ሶስና ዜና በል ወከይሴ ከዳንኤል ጋር ይቀጠራሉ ደቂቀ ነቢያት «« ኛና ኛ መቃብየን የመዚህ ጠቅላላ ድምር ይሆናል ዛራም የርም ቤተ ክርሰቲያን እነዚህን የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ትቀበላለች አምስቱ ብሔረ ኦሪት ስሙ የብሉይ ኪዳን መጀመሪያ ክፍል ቶራ ይባላል ። ይሁን እንጂ ከፅብራይስጥ ይልት አራይታ የሚለው የሱርስት ታል ይቀርበዋል ትርጉሙም ሕግ ማለት ነውጦ ብርዛን ማለት እንደመሆኑም የሜተረጉሙ አሉ ይህም ኦር የሚለውን የዕበራይስጥ ቃል ተከትለው እንጂ ኦሪት በምስጢር አፊታት ካልሆነ በቀር ቀጥታ የቃሉ ትርጉም ብርዛን ማለት አይደለም ብሔረ ኦሪት የሚለው ስያሜ ክፍሉ ኦሪት መጽሐራ ኦሪት አንቀዑ ኮሪት ማለትን ያሳያል አያሌ ክፍላት ያሉትን አንድ ዓይነት መጽሐፍ የሚጠቀልል ስም ነው ብሔረ ነገሥት ብሔረ ወንጌል እንደማለት ነው አምስቱ ብሔር በሐውርተ ኦሪት በብሉይ ኪዳን ውስጥ በሚከተሉት ስሞች ይቀጠራል ሕግ ፅዝራ ነህ ኛና መጽሐፈ ሕግ ኢያ ኛ ነገ ነህ መጽሐፈ ሕገ ሙሴ ኢያሱ ነገ ነህ መጽሐፈ ሙሴ ዕዝራ ነህቬና ሕገ እግዚአብሔር ዕዝራ ኛ ዜና ኛኬቤና ነህ መጽሐፈ ሕገ እግዚአብሔር ኢያሱ ነህኛኬና መጽሐፈ ሐገ አ ኪስባጠኤ ነህ ሕግ ሙሴ ገብረ እግዚአብሔር ዳን ሚልክ መጽሐፈ ኪዳን ነ። ኛ ና ው በ ከዚህ በላይ የተመለከቱት ጥቅሶች ሁሉ አምስቱን መጻሕፍት ብቻ ያመለክታሉ ብዙ ጊዜ የሕጉን ክፍል ያጸናሉ እንጂ የመጀመሪያውን ክፍል ዘፍጥረትን የሚያመለክቱ አይመስሉም አምስቱ ብሔረ ኦሪት በሐዲስ ኪዳን ውስጥ ሐዲስኪዳንአምስቱን ብሔረ ኦሪት በብሉይ ኪዳን በተጠሩበት ስም ይጠራቸዋልለምሳሌ የሚከተሉትን ጥትሶች እንመልከት መጽሐፈ ሕግ ገላ መጽሐፈ ሙሴ ማር ሕግ ማቴ ሉቃ ዮሐ ሕገ ሙሴ ሉቃ ዮሐ ሕግ እግዚአብሔር ሉቃ ሙሴ ሉታ አምስቱ መጻሕፍተ ሙሴ በግሪክ ፔንታትዩክ ይባላሉ ፔንታትዩክ የሚለው ሥራው ተርም ከ የግሪክ ቃላት የተመሠረተ ነውጦ ወ ወ ጮ ሠጩ ፒንዳታ አምስት ቲዮክስ ቅጽ ወይም መጽሐፈ ተብሉ ይተረተማል በተገናኘ አምስቱ መጻሕፍት ወይም ቅጾች ማለት ይሆናል ዮሌፍሮሴፋስ ወልደ ኮርዮንና ፊሉ የተባሉ ሊቃውንት ተራ ከጥንት ጀምሮ በአምስት ክፍል የተከፈለ መሆኑን አረጋግጠዋል አንዳንድ በመናውያን ሊቃውንት ሰብዓው ሊቃናት ቶራህን በአምስት ክፍል አንደከፈሉት ያምናሉ ሌሎች ሊቃውንት ደግሞ የቶራህየሕገ በአምስት መከፈል በጥንታውያን የአይሁድ ሊቃውንት እንደሆነ ሐሳባቸውን ያጸናሉ አይሁድ ቢሆነ ስለመጀመሪያው የብሉይ ኪዳን ክፍል ሕምስ ሐምስት የሚል ስያሜ እንዳላቸው በታልሙድ ተገልጧል በዚህም መሠረት እያንዳንዱ መጽሐፈ ሕግ ኛ ክፍል ተብሉ ይጠራል ው በ ኮ « አጋጂውጸሐጠሪው የቅዱሳት መጻሕፍት ሁሉ ባለበት ተናጋሪና ደራሲ ራሱ እግዚአብሔር ነው ይሁን እንጂ ከእግዚአብሔርየተነገረውን በመስማት ጽፎ ለእግዚአብሔር ሕዝብ የሚያስተላልና የእግዚአብሔር ሰው ነው ስለቪህም ከእግዚአብሔር ሰምቶ በመጻፍ ታሉን ለሕዝብ የሚያስተላልፈው ሰው የመጻሕፍቱ አዘጋጅ ወይም ጸሐፊ ይባላል በዚህም መሠረት ከብሉይ ኪዳን የመጀሪያው ክፍልፔንታትዩክ ሰብአዊ አዘጋጅ ታላቁ የእስራኤል መሪ ሕግ አውጭ ሙሴ ነው ነገር ግን በየመጽሐፋ መግቢያ ላይ ሙሴ እንደጻፈው የሚገልጥ ማስረጃ የለም ሆኖም አምስቱን መጻሕፍት የጻፈ ጮሴ ስለመሆኑ የሚያሳምን የውጭና የውስጥ ማስረቫ አለ ከዚህ በታች የተመለከቱት ጥቅሶች ሁሉ በሙሴ የተጻፋ የጠግ ዋና ዋና ክፍሎችን ያመለክታሉ ዘዐዓት ከዚህ ላይ ያለው ጥቅስ ጮሴ ዋና የታሪኩ ተከታይ ጸሕከፊ መሆነን ያሳያል ከዚህም ጋር እግዚአብሔር ለመጀመሪያ ጊዜ ሙሴን እንዲጻፍ ሲያዘው ይህ ጥቅስ ያስረዳል ዘዐዓት በእነዚህ ቁጥሮች ውስጥ ያለው ጥቅስ ሙሴ በዘዐአት ምዕራፎች ያለውን ሥርዓት እንደጻፈ ይገልጣል ዘፀ እና ምዕራፎችን ይጨምራል ዘፀዓት እግዚአብሔር ለሙሴ ሲነግረው ይህ ሁለኛ ትእዛዝ ነዑ ይህም በዘዐዓት ያለውን ሁለተኛ ሥርዓት እንዲጽፍ መሆኑ ግልጥ ነው ዘጉልቁ ይህ ጥትስ ሙሴ እስራኤላውያን ከግብዕ ከወጡ ጀምሮ ያደሩበትን ያረፋበትን በጠቅላላ በምድረ በዳ በነበሩበት ጊዜ የተደረገው ታሪክ ሁሉ እየተከታተለ ይጻፍ እንደነበረ ያረጋግጣልከቪህም ላይ ሥጮሴ እንዲጻባ እግዚአብሔር ለኛ ጊዜ እንዳዘው እናያለነ ው በ ኃሁሩ። ስለዚህ አበው መቅድመ መሀርዎሙ ለውሉደክሙ መዝሙረ ዳዊት ወምሳሌያተ ሰሎሞን ወመጽሐፈ ሚራክአ ብለው አዝዘዋል ው በ ፊ ቱ የትንቢት መጻሕፍት እነዚሀ የትንቢት መጻሕፍት ለአይሁድና በአይሁድ ዙሪያ ባሉ አሕዛብ ላይ ፈጥነው በሚሆኑ ነገሮች ላይ ትንቢትን ይናገራሉ ታሪካዊው የብሉይ ኪዳን መጽሐፍ ምሞኳከ እንዲሁም አብዛኞቹ የነቢያት ማስጠንቀቂያዎች በትንቢቱ መሠረት እንደተፈጸሙ መዝግቧል ሌሎችም የነቢያት ተስፋዎች በመሚሁ በጌታችን በኢየሱስ ክርስቶስ ዘመን ተፈጽመዋል ክፍል የመጽሐፍ ቅዱስ ጥቅም አገልግሎት በብሉይ ኪዳን ጽሑፎች ውስጥ ያለው መልእክት ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ይኖርበት በነበረው ዘመን ለሚኖሩ አይዞድ ተስፋ ሰጥቷል መጻሕፍቱ ከመጀመሪያ እስከ መጨረሻ ወደፊት ስለሚሆነውና ስለዌቹሚሕ ክርስቶስ መምጣት አመልክተዋል ነቢያት የትንቢታቸውን ፍጻሜ ለማየት ይመኙ እንደነበረ ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ ተናግሯል ማቴ ጴጥ ዑ ነገር ግን ዓረፍተ ዘመን ከልክሏቸዋልና አላዩም ። ኢዮብ ይገኛል ይህሥም ሊሆን ለፀኑ የሆሠጽከፈ ኢዮ ብ ጸሐፊ ሙሴ እንደሆነ በሦሪያ ቤተ ክርስቲያን ስለሚታመን ስቲ ሂፈታመ ሠ ነገር ግን በፅ ብራይስጡ የ ተን መጁጃከጻ ይስጡ የብለይ ኪዳን ቀኖና ነካሣዛተ ሠራሴን ይከተላል ፃና መጽሐፈ ኢያሱ አምስቱ ብሔረ ትክክለኛ ቦታጡም ሰር ዘዘላኛ ቦታበጡ ይህ እንደሆነ በሁሉ ዘንድ ዘጥንተ ቤተክሮሉሁ ኀረጋዝክ ዣ አክርስቲያን አክታቲሥነክስ እና ኤፕታ ቸታ መጻሰነዓፍት ሣፅለት ነው ቴሥክስ ሂል አክፋፈል እንደነበረ ሥክስ ማለትም ሰባት ዕሠጻሳላ አህክታስምንት ቴዎስስ ሥጸሐቁዓህ ንት የግሪክ የመጻሕፍት ፍት ሣለት ነጡ ኤፕ ቴዎኮስ መጽሐፍ ሣድረግ ይቀጠራ ብ ዘዝርዝር ከዘፍፍጥረተ እስክ ሩት አንድ ክባዛል ዞ ዘርስቲያን ሦብሉ ሄሥክስ ይሉታል በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ከዘፍጥረት እስክ ሩት ያሉት መጻሕናት « ስምንጎ ትዘፈት መሠረት ነ ስ ማ ሠዜዙ ዙ ህዛሳባዛን ደ ሥክስ ማለት ለባቱ ብኤረ ኦሪት ተብ ንን ሰም አንደ ማዊ ንጂ ጌታችን ኢየሱስ ዘለ ብ ስሰ ኮኘ ቀሪጎሃ ዮ ቃስ ወንጌል ሻር ሃች »ሪጎሃ የሚባለው በሙሴ ብቻ የተጻፈጡ ነው ሃባ አክ ህ ሌሎችን ሦስት ጻሕዛት ደርቦ ኦ ርቦ ኦሪት ማለት ቡ ሌውሦ ሃለት በብዙሥች የብሉይ ኪዳን ሊታውንት ዘንድ ተተባይነት » ኪዳን ተኖ ኬረ ኦሪት» ሥዛላቸ። ና አንደሚሉት አ ይህ ከሆነ አንዳንድ ለሊታፀ ት ሣለት እንደዚሁም ሁለ ህር በሥተዘዘ ስደስቱ ረ ኦሪ ጨምር ሷምንቱ ብሔረ ኦሪት ፃለት አይገባም ስለዚህ የመጽሐፈ ኢያሉ ጐጥር በአይሁድ ነቢያት ነዙ እንጃ ከብሐረ ኦሪት ጋር አይደለም ጸሐፊው ረት ላይ በተጻፈው ታለ ሠ ሊታውንት ሀሳብ መሠረት ከተደዴደም በሦፅራና ጐሣጥር ኪዳን ሊታውንት ያሦናሉ ስናነብ ከኢ የሰ ት በኋላ ዮ በቦ ታሪክ እአናገኛለን ስለዚህ ሠጽኮፉ በ ዘኢያሰ የተጻፈ አይሠዞስልሃ እንደዘ ከኢያሱ በኋላ በዘመነ ሠሳዛንት የተጻፈ እንችላለን ከዚህም ጋሮ የሣከተሉት ኛ ያሠሰክጋ ሉ የመጽሐፈ ኢያሱ ጸሐዶ ራሉ ኢያሉ አንደሆነ ብዙሥች የብሉይ ነዝር ግን እንደገና ምዕራፍ ቀ ሠለ ዘጋጆዐ መሆን ሦፅ ያለው ታሪክ ምል ጩ ለመረዳት ከተፈጸመ ብዙ ጊዜ ቀይቶ በመሠጽጊቄፈ መሳፍ ጥቅላች ሁሉ ታሪኩ ል ደግሞ መጽሐፉ ከሌላ ታሪክ ምንጭ «መቋከፈ ያጃር። በተለየዩ ጊዜያት ከተፈጸህ ድርጊቶች የ ፅ የዳዊት መዝሙር ኔ የዳዊት የመጨረሻ ታላት ፅጹዕሃ የዳዊጎ ኃያላን ስሥ ዝርዘር ፅ ዳዊት ሕዝቡን በመጐዮጠና ሦክንሆት ኘዛቱን ይናገራል ሙመ ተሰበሰቡ ታሪኮች ገዙ በደልና ንስሐ ሆፍኒት ዜና መንግሥት በመጽሐፈ ሳሙኤል ማዓ ተዳሣዊ ተደምሮ ዋናዐሀ ክና ይክ ላሙኤል ካልእ ቢተረክም በዚሁ አይፈጸም በሁት ቁናር ፈሪያሥቹ ሁለት ምፅራፎች የታሪክ ፍጻሜ ይሆናል መጻሕፍተ ነገሥት ተዳዊ ና ካልእ ስ ያህ መጽሐና የነገፃሥተ ይሁዳና የነገሥተ ዞ በመጽሐፈ ነገሥት ተዳማዊ እስራኤልን ታ ሣናነ ሽ ነሃሥራሩ ተብሎአል ሦ ታሪክ ስለሚናገር ሠሥጽሐፈ በፅብራይለጡ ሽ ነገሥተ ተዱሣፕ መልካም ይዛላል ነገሥት ማለት አንድ ሖኡጁ ነው መጽ ል ዛሄለእ በአይሁድ ተኖና ነው ግን ሺ የ ን ገር ነ አከበ ከለፈው አስተድመን አንደ ተናገርን ሰብዓፁ ሊቃናት ሁለት መጽሐዛ ጠፈ ከዚህም ሌላ ከመጽሐፈ ላሠኤል « ነ ስተት ፊተሻ ህሠጴከፈ ነገሥት ብለዘታል የ ካልእ እንደ ሠሠጺከፈ ላሠኤል ቀዳ ሇ ጀምሮ በመተጐጠር ጸሐፊው ሆክዛ መጽከላ ጸሐፊ በትነዘ ዘላ አልታፀተሥ ነክሆ ህ ቦን ዴር ነልሠተያ ነቢዩ አኤርምያስ በመጽሐፈ ነገሥት በበኩር ጀን ች ላይ በሚገኘው ዘሠነ ሪክ በፉስጥ ይኖር ስለነበር ይህን ሣ ህጻፊ አርሱ ነህ ብለ የሚዕሥነ ፅሲሠ ውንት አሉ ይህም አስተያየት ሀሠዞጁከፊ የተደገፈ ነፀ ኤ ን ጻፈ ይላልና ታልሙድ ጸሐፊበኑ ኤ« ደበት ጊዜ የተለያዩ የታሪክ ሦንጮች ተጦ ዜናሁ ለለሎሣን ነገሥት ዛሥት ሀ ሸገ ሆየ ዘ ነ ሌላ ሰዐ ሪክ ዙሥቫ ዘታልሠ ነገሥትንና ለቆቃ መሥጽሐሔፈ ነገሥትን በሣኒያክጋ ሃሦንጮቹሃ የሚከተለ መሥካከፈ ነቢያት ዘነገሥተብዝ እስራኤል ኛ መጽሐፈ ነቢያት ዜና መዋፅል ዘነገሥተ ይሁዳ ነገሥት ግ ራሱም ጺሐፊፀ እነዚህን ሦንጮች መሠረት በማድረግ « ሠት ሠንፈስ እየተመራ መጽሐፈ ነገፆ ኛ ሥጽሐፈ ሠሦነ ተዳሣፃ ዊ ታሪክ በመከታተል በእግዚአቤከር ካልእን አዚጋጅቶአል መጸጽህከፊ ነገሥት የተጻፈዘዙ እስሪ ክፄዋዌ በኋላ ሊሆን ይችላል ሦዝን የባቢሎጌ ንጉሥ የርሣር ዴት በነገሠ በኛ ዓመት የይሁዳ ን በ በመጦት ከእሥር ቤት የመፈታተን ታሪክ እናገኛለን መይመ ኩሱ ዚህ ዛርዴት ልደ ናቡከደነጾር በ ትልክ ነዝ ከ ንግዲህ መጽሐፉ ይህን ስለሚተርክ ከዚህ ዘመን ሥ ከሆፖርኮ ል ተሣርክፀ በባቢሎን ሳሉ ፀዚህይሃ ነገሥት ካልእ ሠ ዩአ ላይ ሥም በመጽሐፍ ን በተሣረክ በሎ ዞሪ ፀሞዌ በ ትልክ ሲሆን መካከል ዓመሥታት ሆገኛሉ መጻፉ ሃልጥኅ ነፀኑ የመጻሕፍቱ ዓላማ መጽሐፈ ነገሥት ቀዳማዊ በመሥጀሠሪያዐ ክፍል የሰሉዣንን ከ ል የለሎዛን ቤተ ሠዞቅቾደስ ህ የነዛቱን ታላትነትና የበሮተ መሥትደስን መሠራት ይ ሽ ትልክ ትልክ ተጀምሮ እስከ ትልክ ድረስ በአገልግሎት ላይ ከኖረ ጣም ይ ተራ ሂነፆር እጅ ተሇ። ሥ በትገቢተ ኦ ኮንታ ሪ ጻሖ ነፍል በአንድ ሰው ት ከ ያ ፅን አምኖአል ይህ የብሉይ ኪዳን ሊት በ ነዛለ አንድ ትርጓማ ክዛልና ከ ያለዐ ት ጐልዒዓ የ መጻፋፃው ነዴሆነ ታና ግሮአል ለም ብሎአል በ ችልነ ባቢሎን የተጻፈ ከ ከ ካለው ከ ያለ በተጨሣሪም ስለ ስብሐ ገደማ ይኖር በነበረ በአንድ ለው ላይሆን ሊባኖስ ወይም ሰዬን ፊኒቴ እ ሦፅራፎችንም በጠት ጊዜ አካባቢ በኢየሩሳሌፖሥ ይኖር ጻፋቸው ዱምሦ ገተአል ሠጽዘነአፈ ዘመናውያን ሊታው ንት የተነሣ በእነዚህ ሊቃውንት ዘንድ ኢላይያስ ተዳሣፃዊ ኢላይያስ ሣልስ በመባል ተስይሣአል ለዚህ የኢላይስ ስም ጊዜ ሊጠተስ ግን አንድ የታሪኩሦ ይዘት የተለየ ነው የሣፈል ነቦ ነዘ ግን አብዛኛሥቹ የብሉይ ኪዳን ሊታውንት የተሰየሠሣዙን ሠጽህከ የጻፈ ኢሳይያስ ወጦልዶ ይተዘላሉ ስለዚህሃ የኒተርቡት ሦክንያቶች የሚከተሉት ናቸፁ በሐዲስ ኪዳን ውስጥ ኢለይያስ ከሁሉም ነቢያት ይልት ተጠትቦሶአልይህም በስሙ የተጠራን መጽሐፍ በሙሉ ኢላይ ያስ አልጻሪ የሚለውን ሀሳብ ይታጠሣል በዮሐንስ ፀንጌል ሉት ጥትጥሶች አርእስት ከ። ስም አጠራር በየ ዘዚህ ጊዜ የኢሳይያስ ትንቢት ተፈጸ ገገፅፅ ሕፃኑና ድንግል ሪ ሃት በተጠሪጠረ ፈዝ ፍንሃል ዘድንሣልና ፉፁም ሕጻን ምልክት እንደዚሆንለት ተነገሬቦ ንት የሣከተለን አስተያየት ይሰጣሉ ሦልክት ሕጻን በዘዚየጦ አጸንላ ንጉዞ አዛዝ የእሃዚአበሔኤር በድዴንሣልና እንደሦ ድ የ ስለዚህ ጉዳይ አንዳንድ የብሉይ ኪዳን ሊታዐው ነቢዩኒ እግዚአብሔር ራሉ ምልክት ይለጣችሁአል ስላለ ይህ ለሣሚደረገፀ ነሃር ሣነሬጋገጫ ነፀ ስለዚህ ሦልክት ይሆናል የተዛለው ዘመን ተወልዶ ይህናል የሚሉ አለ ለዚህም ጥርን ሣፃስረጃ አድርገዐ ይጠቅሳሉ የሕጻኑ ስም አማነኤል እግዚአብሔር ከእኛ እግዚአብ ተሰጥቶታል በሚሆንበት ገዜ ስለኒፀለድ ይህ ስሦ ልማድ አላቸፀዐ ኛ ዞለደዴ በዘሠነ ጋር ነጡ ከይሁዳ ሕዝብ ጋር በረድ አይሁድ ትታዊ ን በመመርኮዝ ስም የማውጣት ላሥ ኢዛ ነገር ግን ነቢዩ በምዕፁ እንደተባገረቦ በአካዝ ዘመን የሚወለድ ሕጻንን ላይሆን የዘመት ጻሣሜ ሊደርስ የተወለዴዘዙን ነክርስተስ ያመለክታል ከጥንትም ጀምሮ የመንፈሳውያን ሊታዐኑንተ ትርጉም ይህ ነዐ ህህንሃ የንግል» የተባለጡው ታል በፅብራይስጥ ዐልፃህ ነ ይገሻኛል ነገር ሣን ዛንኘግል ለሣፃለት ልማህ የሆኒለ ታል በሰብዓ ጭህ በጐጥር ። በኩ ርክኳከ እነዚህ መዛህከለላ በ ያለው ዘሙር መዘሙራት ጋር ሆኖ ዘሠሠሪል ፀአኛሥ ቤተ ክርስቲያን ያ ይህም ከመዝሙረ ዳቂት ሙ ሥዕራና ተለይጥ ኦዲየስ በመባል ከታወዮጐት ነዚየት ከሚባሉት አንዱ ነፉ ተጥሎ ተጠርዞ ይገኛል ዐ ከኣስራኤል ውድቀት በኋላ ይሁዳን የሣሚሠለከቴ ትንቢቶች ህ ክፍል ብዙ ጊዜ ስለ ጽዮን ስለሚናገር የዮን መጽሐፍና የሚል ስያሚ ርን ለምሳሌ ምሥፅዐ ሂፌመጡን ነገር ይህ የኢሳይያስ ሥዝሙር ሦዕ ኗሂግጐ በመሙጊዙኩ ጊዜ ያስረዳል በተጨሣሪሦ ይህ ክዛል ካለፈው የራእይ ክዛል ጋር ይመሥባሰላል ምክንያቱም ስድስት የፀፍህጠ ል ይገኘበታል እነዚህሥ ቀጥሎ ያሉት ዐ ህ ዲጋ እ ሠ ተጨሣሪ ታሪክ ክፍል ሦዕራኣ ሪኮች ዞኦህዞአል ጦኗ ኢላይያስ ኛ ታል የአሦር ዝትያስ እስከ ሞም ፅድጫ ሃነግኘት ያዞ ዘክዛል ፀየሚሂከተሉት የንሠ ሕዝትያስ መልእክት የሠሰሁ የሣፃጽና በሰናክሬምሥ ሠበጠረርቀ ምሏ ኢሳይያስ ለሕዝቅ በመልአከ እግዚአብ ት ድረስ መታሠምሦና ዛ ሰእዘትዕ ይሁዳ ያስ የላከጡ ር ደምስስ በተአምር መዳን ዓት ስ በተፈጠለሰ ጊዜ ለአሣዘብ ሠሪ ኮ ተፌሸ ኬር ያተረበኩ ከባዛቢሉን የላኩ ኣክተኞች የሕክዝትያስን ቤተ መዛግብት ሃር ሁ አክ ሇ ነቢዩ ኢላሳይሆስ የይሁዳን ሕዝብ ጠል ባቢሎኀ ዘዚህ ፍ። የሆአደዛባይ ግዞተኛ ሆነ አላል እንዴሚሰጥ የወገኖቹን ከላት ባቢሎናውያንን ሣነ አንኗ ዘፁነነ ጉድጓድ ውስጥ ተጣለ ከንጉሠ አስፈትዶ አፀዞካፀ ገ ሦ መጨረሻም ኢዮሩሳሌሦ አግኝ ከትክዝዙ አኤ ሠሣልሰ ንነተዞን ዐዘ ነቢዩ አይሁድን ለጠላት በጩኗተኝ ጊዜ በዘዛቢሉናጡያን መር ሣረክት የሆባቢሉናዛ ምስን በነዛ ለተተዘ በገዛ ሀገሩ እንዲ ዚሎን ንጉሥ ሕዝቡን ሁሉ ከነሰኗ ዘኋላ በትሩ አድርጎ ሾመሠ ይሁን አንጂ እስማኤ ተሩፋን አይሁድ ፈሩላ ይህን ሀሳብ ተ ተተባይነትን ዛሉ ከጻነያር ግን ዛ ላይ ጎዶ ል የተካለ ሰዘ ጎ የ ድ ሣብና ለመኒኩ ህ ስን አለቃ ገዥጥ ያስን ስለገጻለፀዩ በዚህም ጊዘ ኤርምያስ ሃገር ሣን ዮኡኤር ስ ሠል ከበትሩፋን ዘገሎ ደ ግብጽ ከሕዝቡ ሣር ዞረ ነሃ እና ኡርሦያስ በዘመናቸፀፁ የነበረባቸኩ የይሁዳ ነገሥት ምናሊ ትልክ ጾ ዓመታት ዜና ቷዝ በዘሠነ ንሣቱዞዩ ኤርምያስ ተወለደ ፅዐ አን አሞጽ « ትልክ ፈለጉ በ አዘነ በዚያም በኘንብቻ ጓለ አገልሣሉሎቱን አላቲ ኢዮስያስ ሀ ትልክ ዓሠ ነቢዩ ኤርምያስ ኢዮስያስ በነገሠ በኛ ው ዓመት ኮየነቢይነት አገልግሎ ቾመረ ኤርምያስ ትንቢቱን የተናገረ ትምህርቴን ስተሣማረ ከኢዮስያስ ጆፖምር እስከ ሌዴትያስ ባሉት አምስቱ ነገሥተ ይሁዳ ነዘፀኩ ኢዮአክስ የሲሴሎምሦ ዐፀ ትልክ ሀነራት ወይ ማግብጽ ተዐለፉኣ ኤር ነገሥ ዐ ኢዩአቴም ኤልያቴም ዐዙ ትልክ ዓሠታት የኤርምያስ ታላት ጠላት ነበር ዮአዚን ኢክነሆዝ ጾ» ትልክ ጠራት ፅኗ ባቢሎን ተለይ ነ ሴዱትያስ ትልክ ሆኢኤሃ ርያስ ዳጁ ሃበር ሣን በጣቻ የመጀመሪያ ስሥ ሃታንየ ነበር ነገር ሣን ናዙክደነዖር ለፀሄክፀ ነገ በኤርምያስ ዘመን የተፈጸመ ሃሰል ጎል ኢሁሦስያ ተሕዮለ ኣሆያ ዛሠሠሣሃና ዛ ጐ ትልክ ተጸጠዖተ አ ስ ሀ ፍ ጨመ ሬናጉሎና ሽ ነ። ቋ እንደተነገረ ይታ ዘዘ ጥጥነፈር በይሁዳ ያመለነ«ሪ ሦሪራፎች ድርት ን ጠተላላ መከራ ሬ የይሁዳ ሂሆን ተገልጣአል ይህሦ የነሀ ለዙ ጋር አብሮ ያዮ ይህ ክፍል በፀቸው ክፍል ከተጠቀሰው ህ ያሉት ቁፋት መልዕ ገጽታ ያላያሉ ክታ ጥፍ ተነገሩ በትነዘል ዘመን እንዶ በአዘበቃታላይ የይሁዳን ስ ዘሠን ስ በህነሦ በኢዮአቴሃ አንዳንድ ሊቃው በሚገኘዐቦ ተነግሬረፃሶ ንት ግን በአዮስያ ነግሬ በኢየ ታለይተ አልታፀሀተፖ በካህነ ልጅ በአስከክር ይላሉ ህህ ዐ ነገር ሀዋዌን በምሳሉ ያተርባል ሀ ር ጀክ ብበ አማካኝነት የነቢዩን ሠህታሰር ታሪክ ይገልጣል ሆም ዶ አዞስ አር የተነገረበትን ጊዜ ሊያሳውተን አይችልም በምፅራፍ ቱ ም ል ታሪክ የታተ ጳስኮር ወዶ ኤርምያስ እንዴ ላከ እናገሻኛለን ይሁን ኦ ሰ ካተጠተሰዐ ከአሚር ልጅ ክጻስኮር መሠረት ይህ ጻስኮር በምሦፅራፍ ጋ ኮ የተለየ የመልክያ ልጅ ነፀ ለ በኢዮአክስ ለሎም የተመዘገቡ መነ መንግሥት ትንቢቶች ሆሉፖሦ ሣን ሌዲትያስ በዚህ ንጉሥ ጊዜ በተን ተለይተዐ ነገሦ ሳለ ኢዮአክስን የሂበትስ መልእክት ተነሣሮአል ሦል ሐ በኢዮአቴም ዘመነ መንግሥት ብለፈፀሁ ነዞርል በኢዮስያስ ዘሠሥነ ሠ እንደተነገሩ ከተፀጠተሰጎ አንዳንድ ትንዜ ካከል በኢዮአቴም ዘመነ መን ተተነበዩ እንዳሉ መርላት የሆለብንሃ የኢዮአቴምን ዘመነ መንግሥት ዜና መዋዕል በመከተል የሚከተሉትም ሦዕራዩ የተረቡ ናቸ ምዕራፍ የኢዩአቴም መንግሥት ይጀምራል ይህ መልእክት ከ እንዳሉት ምዕራፎች በዐው ነ» በዚህ ዘመን እንደ ነቢዩ ኤርምያስ በእግዚብሔር ስም ይናገር ነቢይ ኦርዮ በኢዮአቴም ትእዛዝ በሰይዓ ተገጴለ ላይ ሞት ከተፈረደበት በኋላ የኤርምያስ ታል የእግዚአብ ኬር ቃል ተለዐጠለት ጐጥር ደ ቤተ እግዚአብሔር የተነገረ የተላለፈ የነበረው በኤርምያስም በመሆኑ የሞት ባርድ ነ ነ ነ ራሁኩ። ጨጨ ው ጩፎቹ ፍ ዘላይ እንደገናም አነትዋንኦንዶ ትንቢተ አብድዩ የኤዶምያስን በአሁይ ላይ ማመጽ ከዘ ይህም መጥረድዋን ይገልጣል ቀጥሉሃ ስለዚሠባቫበ የእግዚብሔር ተን ይናገራዶል ም ዛጻሚጠጡ ሣን የሠሩ መንግሥትሆ ለጊዜው ኤዶምያስ በኃጢ ዓ ርክ ቀን ያሥለነክ ለእሃዚአብዜር እንደኗዚሆን ያስረዳል አከፋፈል ሦሦ ትፅቢት ሠዛኣችት በሠቃጠእረጓሃ ደኀንነት ለእስሪኡል ዞ ኤዶሃስ ዘፀ ጐሣር ሁፅ የአ ጐሣር የኤዶሦዖዞስ ትለቢት ሦዘነንሽ ት ኢየሩሳሌሃ በሠቦ ተደስታ ነዘር ጐሣር ዱ በአዛብ ፅሃዚአብዘዜር ተስፋ መንግሥት በይሁዳ ማስታጠሻጓ ትንቢተ አብድዩ ክደዷቲቀተ ነቢያ ተን ለዛርድ ናገራል ት ሠካከል ባለአንድ ሦዕራፍ በሥ እንሻ ሦዕራሣ ላይ የእግዚአብሔር እንዴዚሠሥረት ከእርሱ ጥቂት በምንጠትስበት ጊዜ ዐም በምናነብበት ባላቸው ሁሉ ላይ አንጠቅስም ይህም ዘሠአፈ ትዱስ ውስጣ አንድ መለ ል ሦስተኛ ዮሐንስ ልሞና ክሁለተኛና ሦስተ ዝኙሥ ለምሳሌ ከፊልሞና ህሥጣለን ስንጠቅስ ጐጥር ብቻ እናስ ሁለተኛ ሊኖር ነጦ በዚህ ግን ከአንድ እስከ የተለሥደፍዴ ሥርዓኀ ሦ ከይሁዳ መልእክታት አንዴኛ ማለት የሚቻለው ሁለት እንላለን እንዲሁሦ ዮሐንስ እንዳ እንጂ ሦፅራናላ አንድ አንልሦ አንጻር ጐጥር ስንጠቅስ ሁለተኛ ብቻ ከሆነ አንድ ሁለት አንልም ዘ ዮናስ ስሙ ሰብነ ዛሣፀ በሰብ ሠለ ሣለት ርሮግብ ሣለት ነው በፅብራሆስበኩ አጠሪ ዩናህ ዮናስ ፃለት ርሃብ ፃለት ነር የግእኩሃ ሊታናት ሣን ዮናስ የሣለውን መልክ ይዘል በላቲነም ጆናስ ይባላል ትርጉም የሰብዓ ሊታናትን ተከትሉአል ስለ ነቢዩ ዮናስና ስለነበረበት ዘመን ኒፊር ሰው የአማቴ አሚቴ ልጅ ሀ። ተመልክቶ ስም ማሠውጣትሦ በአይሁድ ዘንድ የተለመደ ነቦ በፅለተ ሰንበት ሣለት ነሀ ፅዘራ ዐ ሖግያሀ ዜና የብሉይ ኪዳን ሊሠቃጡንት ሣሃን ከ ወይቤ ትጽል እንጂ ሆህሚል ሠልክዘ ሣለት ነፀ የዜተ ክርስቲ እግዚአብሔር ሣለት ነፀ ይላሉ ይህን ማለታቸው እግዚአብሔር ያለን ንባብ ተመልክተው ነው ይህ ንባብ ዛፍች አይደለም የስሙ አጠራር በሰብዓ ሊታናት ትርጓሜ አጋይዮስ ይዞአል ግዞ ግን የፅብራይሰጡን አጠራር ተክትሉአል ስለ ጸሐፊው በስሠ የተሰየሠዘን ሠጽ። የአስራአል ደ አግዚአብኤር መመለስ የመግክ ከሆ መጠ ጋት ክዚህ ነዞል ተነገሮአል ዐ ሦለራና እስራኤልን ለማጥራት ያፐራት ያለው ሰክዘብ ለማ የሚሆን ፍርድና መጻአበጠ የኢየሩሳሌም ነጠር የመሚሑጡ መገያልና የ መበተን በዚህ ክፍል ተገልጦአል ትንቢተ ዘካርያስ በሠጨረሻ ጊዜ የእግዚአብሔር መገሣሥት ዘዓለም ሠለ እንዩሣዚለበዘ ዓለምም እንየሦትለውሣ ዘዛዘ እግዚብሔርን የፃያውዙ ዘለ የእግዚብኤርን ለዎች የልብስ ዘርፍ ይዘጡ ሇ እግዚአብሔርን እንደሚፈል ያስተሦራል ሦ ሚልክያስ ስሙ ስሠፍሩ በፅብራይስጥ አጠሪር ሣለለከ ይባላለ ትርጓሜውጡሦ መልአከያ ሥልእነተኛ ሣለት ነው የኢትዮጵያ የብሉይ ኪዳን ሊታቃጡንትም ሚልክያስ ሣለት መልእነዘ ከዋርያ ሣፃለት ነው ብለው ይተርጉሣሉ ሣለኪያስ የሚለው አጠራር የለብዓ ሊቃውንት ነው የግፅዙም መጽና ትዱስ ስለ ነቢዩ ሚልክያስ የምናዘዜተሁ ታሪክ የለሃ በራለ መጽዘ ሃ በሌሎነን የብሉይ ኪዳን ሥጻሕፍት ስለ እርሉ የተጻፈ ነገር የለምና ከዚህም የተነሣ ሚልነሆስ ልዩ መጠሪያ ስሃ አይደለሦ ሚልክያለ በመሠባል የታወተም ነቢይ አልነበረም የሚሉ አንዳንድ ዘመናጡያን ሊቃውንት አሉ ለዚህም የሚከተለው ስረይ ያተርባለ በመሠጸከፉ መሠሃቢያ ላይ ነነቢዩ ስም አልተበተሰሃ በአማ ሀ መጀከባ ትዳስ በሚልክያስ እጀ ለእስራኤል ነህኀኘ የአግዚብሔር ቃል ሽክም ሀ ቢልም ሠ በዕብራይ ትዱስ በመልእነተኛዮ እይ ይላል የሴገቱአ ሦ አንጌሎ አቱ ይላልፅ የግአኤዙም ይህን በሥከተል ተረፈ ቃለ እግዚአብሔር ዘኮነ ኀበ እስራኤል በእዴ መልአኩ በማሶት ያረተዋል እዚህ ላይ እንዴምንመሥለከተፁው ከአማርኛ በተር ለፅብራይስጡም ሣግሪኩሃ ግእዙም ለነቢየ ልዩ ሠዛበሪያ ስም አልስጡትሃ ለስሪሁ ሠሃለጫ አልተሰጠሦሃ ። ሊናገር አይችልም ነበር ሃን ብዙሥች የብለቄህዜፌ ኪዳን ሊታሁንት በዚህ አስተያየት ሰሃሠሦ የደዴቲተ ነቢያትን ሥጨረሻ ሠመጽሐዛ ጻፈ ሰው ስሠ በትነዝነል ልክያስ ሣላኪ ነፀ በሣፃለት ሀሂከተለዘዙን ሣነስረዳ ያተርዛለ ዘበሉይ ኪዳን ውስጥ ዘዩድ የፈዜጨዜርስ በአንሂኛ መደብ በነጠላ ዝርዝር የጨርስ ስም የተለመደ ነፀ ለሦሃላሌሊ ኤትኔ ስጦታየ ዘዬናዕ አቢ አዜቴ ከጌ በዐልየ በዚህ መሠረት ሃላኩ መልእክተኛዬ ሠጠሪያ ስሦ ሊሆን ይችላል እንደሌሎች ነቢያ ሠላክ ሚልክሆስ የነቢዩ ሠጠሪየ ስም ከሠሆን ሊፀባቫጓ አይችልም ይህም ከአብድዩፍ ጋር ተመሳሳይ ነው አብድዩ የማን ልጅ የየት ሀገር ሰው መሆኑ ስሦ ዚሆ ዞሣነንን ልጅ ፀጩጨም የየተ ሀገር ሰው ሥዘሆኑ በአለሥገለበጡ »» አልተገለጠምና የትንቢት ሥጻሳ ሁሉ ባለዜት የለሸ አኖኒምስ አይደሉም ስለዚህ ማላኪ ዚህ ትንቢት ጋሪና ጸህከፊ ነበ ምንም እንኳን ምንጩ ዛይታወትም አንደ ኢትዮጵያ የብሉይ ኪዳን ሊታቃውንት ትርጓሜ የሣልነክያስ አዛቱ ፋሄል እናቱ ኢድግኒ ይባላሉ ትውልዱም ከነገደ ዞላኩር ነው በዚህም ሚልክያስ ነላኪ የውል ስም ሳይሆን የነቢዩ ልዩ ሠሣበሪያ ሰሃ ሥሆኑን አንረዳለን ነቢዩ የነዘረበት ዘመን ዩ ሚልክስ ሥዣዝ እንደነዘረ ዘሣሃን ዘመሥን እንደኖረ በሥጽሐፉ ውስጥ ቀሰሦ ይሁን አንጂ ነህሦሇ ከፋርስ ዛቢሎን ከመሠመለሰ በፊት በሀ ትልክ ገደማ ተገምቶአል ይህም ሣሦት አትንቢቶቹና ስለ ኢየሩሳለም ከሚናገሩት ኦች ሊታዘጠት ተችሎአል ሰዝቡ ክፋርላዋ ገዥ አለቃ ይገዙ ነበር የሁላተኛ ሇ በጥቅሦ ላይ ውሎ ነበር ሣል ነህሃያ ችግር ሁሉ ሚልነሆስን ገዣ ጊል ። እንደዚሁም ሚልክያስ በዚህ ላይ ተታውሞ አድርጓአል ሄልዘ ዐ ነህዘ ሁለቱንሦ ለዎች በይሁዳ ተመሳላይ ችግር ገግሣ ል ሁለቱቴሦ ችግሩን ለማሣስጠገድ ተመላሳሁ ጥረት ኦ ል ስለዚህ ፈልክስ ከነህምያ ቀደሦ ብሎ የነቢ ነት አገልግሎትን እንሂደሠረ እንፍተጠተሱሉ እርሉሃሦ ከነህሦያ ጋር ያይበተስ ነበ ከነነህ ሥ በጊላ የተነሣ ዚሀን ፕርሆ ከላይ የተጠቀሉት ችግርች ሁሉ በነህምያ ጊዜ ተበሃደጠ ነበርና ፈልክያስ ጸሣሞ በዚህ ሠሠረጎ ነህሦያ በኢየሩላሌሃ አስተዳዳሪ የነበረበት ከሠህሄ የብሉሀሯ ባላነሣቸው ነበር ትልክ ለሆነ ሚልነሆስ ደሣዛ ከዚህ በፊት በቦ ቅልክ እንደነበረ በብዙዎች ኪዳን ሊታውንት ዚንደኗ ታሦዛኖበታል መጽሐፉ አተማመጡ በዕብራይስጡ መጽሐፍ ትዱስ ትንቢተ ሚልክያስ ጽሑፎች ከተባሉት በፊት የነቢያት መጨረሻ ነበኑ በሰብዓ ለ ነ የብሉይ ኪዳን ሠዛጻሰት ሁለ መጨረሻ ነው ከዚህሦ የተነሣ በማንኛጡሃሦ ሓንቋ ዮተተረጎሠበ መሥጽሐጠዛፍና ቅዱስ ሁሉ ትንቢተ ሚልክያስን የብሉይ ኪዳን መጻሰነዛፍት ሠመሠፍሃጻሂያ አድርጎት ይል ምዕራፋኹ ትንቢተ ሚልክያስ በፅብራይስጡ መጽሐፍ ትዱስ ሦዕራፎች ብቻ አሉት በአኛ መጽሐፍ ትዱስ ሦፅ የሆነው በዕፅብራስጠጡ ምሦዕ ነርኩ በአራት ሦዕራና አድርገው የከፈሉት ግን ለብዓ ሊታናት ናቸጡ ንባቡ የፅበራይስጡ የግእኩና የአማርኛው መጽሐፍ ትዱስ የትገዚቢተ ሚልክያስ ንባብ አንዳንድ ልዩነት ያላያልፎ ለምሳሌ ዕብራይስበኩኑ በመልእክተኛ ዬ እጅ ለእስራኤል የሆነ የእግዚአብበኒር ታል» ሲል በግእኩ በአዷ ሥልአኩ» ይላል ሀ ሦፅራፍ ላይ «አናተ የምትፈልገት ጌታ በድንገት በደ መትደሉ ይሠጣል» ይላል ፅብራይስጡ ግክዘዝ ግን ጡስተ ጽርሑ ይላል ሊላም ልዩነት አለ የመጽሐፉ ዓላማ ትገቢተ ሚልክያስ ከ ዐበይት ነርሉች ይከፈላል ሦሰራላ ዮያቴና መልስ የተረበ ሠ። ሌሎችም ትርጉሞች ይህንኑ ይከተላሉ በግእዙ ብሉይ ኪዳን ጮጽሐፈ ምሳሌ ሁለት መጽሐፍ ነጡ ዘፅብራይስዘዙ ሠጸከባ በመክብብ ከምሰራፍ ኑ አንድ ከምሰራዛ ጹ ያለው ኗሣሞ ራሱን የቻለ ሌላ መጽፍ ነርፁ መደመሪያው ሦላለ ለሉሞን ሊሲዛል ሁለተኛው ተሣሣጸ ሰሎዛን ይካላል በኢትዮጵያዊ ቀናና መጻሕትም ተግሣጸ ለሎሉሞን ለብቻው አንድ መጽሐዛ ተብሎ ይጠራል የአማርኛ ሠም ሁለተኛው ትርጉም ብሉይ ኪዳን ሦዕራና ሣያ አምስትን ተኘሣጻ ይባላል በሣለት ርእሉን ይገልጣል ጸነከፈ ምሦላሌ በፅበራይስ ሊና ግን ባለ ምፅራና ብጋ በሃአዙ «መጽከፈ ብሉይ ኪዳን ሦሰራፎች አሉት የሰብዓጪ ሦል ይህም ምሰራዓ ህላሳንዛ ሠላሳ አንድን ዘሥሪ እና ጡስባ ከሣስሰካጠር ነፀኑ አሆሥንዳንዱን ነፍ ከተሥሳላዩ ጋር ለሣፃ ዛ ይሥስላል ዓላማው የመሥናሐፈ ምሳሌ ሞና ዓላማ ፈሪሀ እግዚአስብሔርን ማስተማር ነፀ ዘመደሠሪያሁ ክፍል ሠሣቢያና ሠዛጨዜረሻ ላይ መዓሁ ይህሦ «የጥበብ መጀሠሪያ እግዚአብሔርን ነውህ ተብሎ ተገልቦአል ህዘ ይህም ዓላሣ በመጽሐፉ ፀዙስጥ ብዙ ዚዜ ዮጋሃሞ። ኘነ ም ዓላማው ይህ መሥጃጽህዛ የአንዲትን ሞዓባዊት ሌት ታሪክ የክ ነፀኑ ዛነባውያነ የሎፕ ዘሮች ና እግዚአብሔር እስራኤላውያን ከናዛዓዛጡያን እንዳይዋጉ አዝዞአል ዘዳ በአምላክ እስራኤል ላይ እምነት አልነበሪ ሩት መጃጽጠከፉ የሩትን ታሪክ ከመግለጡ በፊት ሩት የዚህ ታሪክ ባለቤት የዘነትክትን አቤሜሌክና ኑኃሚን የተባሉ እስራኤላጪያን ክረሣብ ሦክንያት ግና ኬሌሥን ጋር ጠዴ ሞዓብ ይለደዳሉ አቤሣጪሌነክ ፃለት አምላኬ ንጉሥ ነዉ ሣለት ነፀፁ ነጎሣዚላን ማለት ሥዘየ ጥፅሃሦፇትየ ማለት ነፀኑ ሀ መጠሎን ሰህሣሃሦ ኬሊሥን ጥፋት ማለት ነው መከሎን ሩትን ከኬልዎ ሃርፋ አግብተው ሲኖሩ አቤሜሌክ ከሁለቱ ልጆቹ ጋር ይሞታል ፆርፋ ማለት ራጐት ጣለት ነው ሄሥሚዒ ነሐሣኒዝ ጦፍ ሀገርዋ ለመመለስ በተነሣች ጊዜ ሩት ሰዝዝብሽ ሕዝቤ ሐዝዘዜ አምላክሽ አሃሦላኬ ሀገርሽ ሀገሬ ነው በማለት ተክትላ ጠደ ኤፍራታ መዛግጣች የባልዋን ዘመድ ዋርላዋን ቡዔዝን አግብታ ኖረች ሩት በእምነትና በጋብቻ የእስራኤል ፀገን በመሆን በትርቡ የዳዊት በሩት የነዘስቶስ ኣያት ትድመ አያት ሥሆንዋን መጽፍ ያስረዳል ዜ በዚህ መሠረት የዳዊት ቤት ቅደሦ አያት ሞዓባዊት ስትሆን ጠንድ ትድመ አያቴ ደሣሞ ከንዓናዊ ነበር የሠሚዚሕም ሥጋዊ ምድራዊ ሐረግ ትውልድ በኪህ መሥመር የወረደ ነበኑ ሣቴ ለታ ዳዊት በአዞቱ በሩት በኩል ሞዓባዊ ስለነበር ዘመኑ ከሞዓባዊያን ጋር ፍዑሦ ስላሦ ነበረበኩ ሳሠዞሠህ ጽሐፈ ሩት በዚናገም ዱዐ የተጻፈው ሕግ እንዴት በተግባር እንደተፈእመ ይገልጣል እንደገናም በሕዝራና በነህምያ ጊዜ በጥብት የተከለከለውን የቅይጥ ተታውዛን ያፈርላል ሕአዝ ነህ ሩት ያ ዛይሣናተ እስራኤል እፀኑነተኛ አስደላች ሣፃፅራኪ መሆኑን ያስረዳል ሶ የመጽሐፈ ሩት አማናዊነት እንደተጠበተ ህኖ ሦላሌያዊ ትርጉም አለዐኑ ነሐሣን ካፄዋዌ የተመለሉ የአይሁድ ሦላሳሌ ናት ሩት ከተመረጡት ሕዝበ እስራኤል የጨሠሩት የአሕዛብ ሦላሌ ናት ቡዔዝ ከህገሩ ያልተስደደ የትርፍ ሦላሊ ነፀ ለአማቷ ለነነሚን ታሣፃነዓ መሆንዋ በኀብረተሰቡ ነው ሩት ዐፀበገኖ ጋር ሩት መካከል የእውነተኛ ክብር ሦልክት ችዋን ትታ ከኑነሚን ጋር እስከመጨረሻጡ ድረስ ለመኖር ያደረገችው ውላኔ ጽንአተ እምነትን ያመለክታል ስለዚህ ሩት ጠደ እውነተኛ እምነት ለሚመለስ ሁሉ ሦላሊነት አላት ሕዝብሽ ሕዝቤ አምላክሽ አምላኬ ሞት እንኳ ቢሆን ካን አይለየኝም አይደለምን እ» የሚለው አነጋገርዋ መሠረታዊ የእምነት የታዛዣነትና ርክኳከ ጻ ከጠላ የዛ መጩኒ የ የትና ታል ነዘ ስለዚህ ከከኝዲዱሥች ዘመን እንኳ እሦነትና ፈሪህ እግዚአብሔር ተላ አንዳንድ ስሥች አንደማይነህፉ ዞህ ስረዳል መጽሐፉ በእሦነት ዋጋ ነሣኘት እንዳለ ያስ ሩት በእምሦነትፃ የተሠፈክኩ የዜተ የእ» አይሁ ቤተሰብ ንሦሥ የክርስተስ ቅድመ ዜተሰብን ከችግር እንደሚያድን የእግዚአብኤር ጺጋ አሰዛብንም የዘርአ ልዩነት አለሠ ሰዙ መሣሪያ እንደ ከሥሆነኑፇሦ በላይ አያት ሆና በፈቃደጓነት የህነ የ» ሥፅለፅላዊ ትምህርትን ይለጣል በብሉይ ። ተብሉ ይህጠራል ተርጉሙ ለምን እን ፃለት ነፀ ቃሉ በዚሁ መጽዘዛ ጊዜ ተጠቅሶ ያል ርእስ ስሃሣሃ አዴርገ ከፉ መጀሥሪያ ታል በመሆኙ የአይሁድ ሊሠጠጡንት ለሥጹከፉ ታል ይህም ታል በፅብራጡያን ሥርዓተ ለቁቃጡ ትኒ የተለመደ ነፀ ሳሙ ሃን ዘከትላላ የመጽሐፉን ይዘት በመመልከት ሰቀቃፁ ብለውታል ቴሩኖፔይ የእኛ የግአዙና የአማርኛው መጽሐፍና ቅዱስ የለብዓጠ ሊታናትን ትርጉም ዘመከተል ሰቶታውጡ ይላል የሌሎችም ትርጉም ሁሉ ይህን ይከተላል ዘትግርኛውም ትርጉም ድጉዓ ኤርምያስ ይባላል ጮሾ ቅህ ማለት ነው ጸሐፊው በሁለ በአይሁድና በክርስቲያኖች ትውፊት መሀሆረት የመጽሐፈ ሰቶታው ጸሐፊ ኤርምያስ ነዐ ትጡፊት ለሠሠጀመሪያ ጊዜ ስሰብዓው ሊቃናት ለመጽሐፉ በሰጡት ርእስ ላይ ይገኛል እርሱም እንዲህ ይላል « በዘሣ እምድኅረ ተፄዔወውጡ እስራኤል አማስነት ኢየሩላሌም ነበረ ኤርምሦያስ እንዘ ቶቦኪ ወአስቶተው ዘንተ ሰቆቃጡ ላለፅለ አኢየሩላሌም ኮቤ እስራኤል ከተሣረኩ ኢየሩላሌም ከጠፋች በኋላ ኤርምያስ አያለተስ ናረ ይህንም ሾ በኢየሩሳለም ላይ አሞሽ ተተሣ ሃሪኩ ቴሬኖይ ይላልና ለቀታቃዎች ሣለት ነጡ የእኛም የግእዝ ሠሠጽሐላ ትዱስ የለብዓጠን ተከትሉ ይህንኑ ታል ሣቢያ አድርጎ ይጽፋል ነርኛው ሣን ሁለቱም የአባ አብርፃምና ለሁለተሻ ጊዜ ይህን አይጽፍም በዚህም ከፅብራይስጡ ጋር ተስከሣሃ ጽሐፈ በቶታቃጡን ኤርምያስ ጻፈጡ የሚል ሠሠጽሐፈ ስቶታበኑ በዚሁ በታልሙድ ት ተብሉአለል ትንያት ማለት በነጠላ ቅኔ ነጡ ትርጉም ትኒ ወይም ጮሾ ማለት ነበጉ ኮርዮንም ይህን አስተዘየት ዘአንቲኩቲ መጽሐሩ ራሉ ዛ የሠጣባጡው ይአል ትውፊት ይገኛል ባባትራ ሃበኑ ዮሌሣ ጠልዩጾ ይሁን እንጂ ዐ ስምም አልተገለጠበት ትውፊት ከየት መጣ ብዙዎሥች ሊታውንት ስለ ኢዮስያስ የገጠመሠጡ የልቅሶ ውስጥ ደጋግሞ ይነጎልጣል የኤርምያስ እንደሆነ አይገልጥም የጻሐፈ ይህ ከሆነ «ለቲታዙፁ ኤርሦያስአ የሚለሁ በዜና ሥዋፅል ላይ ኤርምያስ ግጥም መ ርክኳከ ያ ኢቺ ያዥ እያ ካ ነፀ ይላለ ዲህ ሃለ ነው ለሣፅለት ነዘ እንጂ ዘዘ ሠ ፈ ሰቀቃው አንድ ነፀኑ ለሣለት አይደለም ኦናምያስ ጸክፊ ሰቀሖው ብቻ ላይሆን ነቢይ ሠብዜ ነቢየ ብዛህ ሣለት አልቃሸ ወሃ ለዚህ ሠህ ፀሥ ኤርምያስ ሦንጊዜም ዚን መጽሐፈ ሰቶታፀ ነገረ ሠሥሚሰሳነ አለበት በምለ ላይ የተነገረጡ መ ለዚ ላይ ያለቡ ሰቆታውና ይህ በሌዴትያስ ሊሆን ሜሀ ለመነ ነፀሁና በመጽሐፈ ሰቶታፀኩ ስግው የለባሁ ዓሥት ፄዋቄ ሥጋና መከራ ሥጋ ለአምስት ሺህ አምስት መሥጥ ዓመት ፄዋዌ ነፍስና መከራ ነፍስ ምላሌ ነው በምፅራናዳ ዬ። ታል ከእግዚአብሔር ርዳታ መጠየቅን ያመለክታልና ጸሎት ነጡ የአባ አዘር ን ትርጉም ተመልከት ዘተለይሦ ላይ ያለሁ ኃይለ ታል ስለ ፈታደ እግ ቤኬር ያለውን ትምህርተ ሃይማኖት ያስተምራል አነዚህ እዘነተኛ ሠሠረት መጽሐፈ አስቴር ዘዛሁም ዓለሣዊ ጠባይና ብሔራዊ ስት ብቻ የተጻፈ ነዘ ማለት ጎጎዘዘል አይደለም የታሪክ ፃስታወሀጓም ብቻ ነው ለባላ አይገዛውም ግን በፅብራይስጡ መጽሐፈ አስቴር ለምን ስመ እግዚአብሔር ሆነ ዛሬ በየጌዜዞዙ ተነሣ ነው መሥልሱ ተላል ተተህ የሚለው ጥያቄ ተ ዛይ የሚከተሉት ሀሳቦች መልስ ይሆናሉ ተብሎ ይታመናሉ በ ትልክ ስልምናሶር ንጉሠ አሦር ዐሥሩን ነገድ በሣረክ ጊዜ በፋርስ ሜዶን ያስህሠካቸው እስራኤላዐያን ነበሩ በትንቢተ ዳንኤልም ምዕራ ዘ ላይ እንደምናነበው ዘስ ዙስጥ ዘምትገሻ በአገዲት ቦታ እነ ዳንኤል ይኖሩ ነበር እንደገናም በ ትልክ ቲፎ ገሠ ፋርስ አይሁድ ዘህ አገራቸው እንዲመለሱ ፈቃድ ዘበ ጣቸው ጊዜ ፊታጻ ዮ የሆነ ሀሯ ሀገራትፀ ሲሠለሱ ዞልፈተዱት እዚያዘዙ ፋርስ ተሩ ከዘመናት ዘ። አሥ ስለ ሦስት ይሠሩ ባዖት እንዳያመልኩ እንዲመክሩና እንዲያስተምሩ ዙ እንዲሥሰክሩአቸጡ ከዝብ ባለሥልጣኖች የሣዩርስዛሻጡን ግዛ እንዲታዘህሁላ ሃፀዘ ለምሳሌ በገብጽ ዮሴዓ በፋርስ ሣርዶነዚስዛ አስቴር ኢር ስበግብጸሃ በሄዱበት ሀገር ሥልጣን ይዘዘ ይሠሩ ይሠህዘሩና ስተሥሩ ነበር በክራ ጸጋ እንዲበዛላቸው ነው ዳንኤል ሦርኮ ከሕዝትኤል ዓመት ይተድማል የዳንኤል በዐ ትልክ ሊሆን የሕዝትኤል በ ትልክ ነበና ከመጸሐፉ እንኗምንረዳኩ ዳንኤል ነውር የለለበት መልከ ለመከታተል መልካም ጥበበ የነበረፀኑ ቦጥቲ ጠቢብና አስተዋይ ለቤተ መንግሥት ተልእኮ ብቱ ን ሥርሀት ሆጠበተ ለፁ ነበር ሥፈክረ ሕልም አቸሚዒ የአስተዳደረ ሰ ነበር ዝ የጸጳሎትም ለ የተጠደሂ ለፁ ነበር ዘበህ ዳንኤልና ሀሠለስቱ ደቲት የከላዳ ነበር ዐ እጅግ ፁያንን ከፍተኛ ትምህርት ለመሠሣር ተሠርጠው ፀሂ ንጉሀ በቶረበ ጊዜ ዳንኤልን ዐብዩላትን በመባል ስማቸው ተለጠጠ የተድሞጡ ዕብራዊ የኋለኛ ኩ ባቢሎናዊ ስሦ ነው በዜና ሦስና እንደምናነበጡ ዳንኤል ፈትሕ ለሣስተቸል እሃዚአብሔኤር ኅበብን የሰጠው ለው ነበር ዙና ሃስና ዳንኤልን ብለጣለር ን ሊድራት ሚሳኤልን አዛርያን አብድናጎን ብሉ ለዐካክፀ የዳንኤል ዘመነ ትንቢት ከ አስከ ት እስከ ቅልክ እን የሚያስረዳ ታሪክ አና ልክ ነበር ህ ዳክል እስከሣጠት ኮ ቢታጠትም ዐሆ ጠኗ ሀገሩ ወደ ደ እንደተሠለለ ሦ ስለዚህ እንደ ሰላዝትኤል በባቢሎን ፋርስ ሞቶ እዚያው ተዛብሮአል ዳንኤል በአይሁድ ከገጽ ከነቢያት እንደ አንድ ዘከዣ አይቴጠርሦ አገልግሎ ከነቢያት አገልግሉት የተለየ ነበር የመንግሥት ባለ ልጣነ ነበርና በሥሀነም በሕዝቡ መካከል እየተገኘ ለማስተማር አልቻለም ነበር ይሁገ እንጂ ዳንኤለ እንደሌሉ ሁሉ ከእኘዚአብዜር ብዙ ራእይ ተተብሎአል በራአይ ያያሻህኩንም ነግሮች እንደ ጽሑፍ ነቢያት በጽሑፍ አስተላልፎአል ስለዚህ ነቢይም መኩንንም ነው ሠሥድኃኒታችንገም ነቢይ» በማለት ጠቅለታል መጽነከሩም በበቀትቱሣ ሀ በርከከ ኒ ኀኋ ዘ መኑ እስከ ዓለም ናጻሜ ድረስ ለፈጸመ የሣሚችለሉ ትገቢታት ስላለብት የዳንኤለ ነዚይነት በቤተ ክርስቲያን የታሥነ ነፀዙ ጸሕከፊው ዘዜተ አይሁድም በዜተ ነዘስቲያንም ትዘፊት ዳንኤል በባቢሎን ቤተመንግሥት ኦንኖረና ሥጽጠፉንም አንፈደጻፈ ከፉ አጻጻፍ ሦ ከመጀሠሪያው ነ የዳንኤልን ጸሐፊነት ከዚህሃ ሌላ ዳንኤል የትምህርት ችሉታ ያለፀኑ ሰፀ ስለነበረ «ከዛ የጻፈ ሪሰ ዳንኢል ነዙ ተና ብሉይ ኪዳን ተኖና በያሥኒየ ጉባ ዞነ ገ አተማሠጡ ዐ ዓሦሃ በተቨጋ ጊዜ መጽሐፈ ዳንኤል ን ከጽጸሑፋት ጋር ተጨመረ ምክንያቱም ለተካፀ ክዘዛል ነቢሆት ከሀዐ ቅለክ ጀሃሣዛር ተዘሃቱ ስለነበረ ጉባኤውም ገዛ ከዘሥትረብ ላይ ስለነበረፀዙ ኛ ክፍል ጽህሁፋት ሁሳኔ ለሥስጠተ ከሠ ነ ነበ ሀይሦፖ ከሁለተካኛበቤቡ ዞርል ላዕ ኮኩርበት ጊዜ መጸህከፈ ዳንኢል እስከ ሁለተኛው ምእት ትልክ በአይሁድ ዘንጻ ከትዱላት ት ገዘቶ እንዳልተቴጠረ የያስቡ አንዳን ሊታዘዙዙንት የሚከተለውን ይጓራሉ የእስራኤልን ነቢያትና ታላላት ሰዎሥሻ ዘሥዘርዘር የሣሚናገረፀዙ ሲራዝ ተፅሀ ነቢያትን ሁሉ በበጠተሰበት ነክል ሃለ ዳንኤልን አይጠትሰፀ ነዚያት ተቀጥሮ ቢሆን ኖፎ ሲራክ ዳንኤልን ያህል ነቢይ ለይቶ አይ ህኤልን ዘትነስዘእ የሚጠቀሱ ቅልነ ቁምራን ማቴ ዮሌፍ ወልደ ሁርዞን ዘዘ ናቸው ስለዚህ ከቦዐ ቅልክ በፊት ዳንኤል ከቅዱሳት መጻሕፍት ዘዞበኮ እአንዳልገዛ አንዳንድ ሊታንት ሀሳብ ይሰጣሉ ከዚህሦ ሌላ ዳንኤል ከነቢያት ይሆን ከጽሑኩፋት ጋር የሆነበት ሦክነያት የዳንኤል አገልግሎት እንደሌሎች ነቢያት ላይሆን እንደ መኳንንት በመሆኑ ነዘ የሣሉ አሉ ሦክንያቱም በመደሠ። ጽከፈ ዳንኤል በህለት ዐበይት ክዛሉች ይከፈላል ኛጠ ክል ታሪክ ፁ ክፍል ራእይ ነው ታሪክ ከምሦፅራፍ ምዕራፍ ያለው ነው ይህ ክፍል ስፍስት ታሪኮችን ይዞአል ከእነዚህም አምስቱ ታሪኮች የዳንኤል ሲሆኑ አንዳ ይሦ ስድስተሻ ፀ የሠዛለስቱ ደቂቅ አናገየ አዛርያና ሚሳኤል ነዐ በእነዚህ ታሪኮች ጡስጥ ዳንኤል በኛ መኗዴክ ተገልቦኣል ራአይ ከምሦፅራዛ ሦሰራላነ ነፀ ይህ ክፍል አራት ራእዮችን ይዞአል ከእነዚህ ራእዮች ሣን በመጀመሪያው ክፍል ዳንኤል ቢዛ መደበ ተገልጦአል በሌሎች ዘሦስቱ ፊእዮች ሣን በአገደኛ መደብ ይናገራል ይህ ስለህነሦ የጴሐፊዘኑን ልዩነት አያላይሦ ነቢያት ሊጽፉ ራሳላቸዉን አንድ ጊዜ ያርታሉ አንድ ጊዜ ያተርዛካለሣዣና ኢላፅ ከአንድ አስክ አራት ያሉት ታሪኮች በናቡከደነጾር ዘመነ ሥገገሥት የተፈጸሙ ዛናቸፁው አምስተኛው ታሪክ በብልጣሶር ክመነ መነግሥት የተፈጸመ ሲሆን ስድስተኛው በዳርዮስ ሣዶናዊ ዘመነ መንግሥት ተፈጽሣኮአል ራእይ ቀዳማዊ በብልጣሶር መጀመሪያ ዓመተ መንግሥት ራአይ ዳግማዊ በብልጣሶር ሃስተቸኛ ዓ ንግሥት ራእይ ሣልስ በሜዶናዊጡ ዳርዮስ ሠ። ዘፀኢዮአቶም ዓመተ መንግሥት ኤር አልነዞሣሦ አሪት ዓመት ቆይቶ ለ ዓመት አስጉበሮታል ነገሥ ሀ ከዚህ በቲላ ክበፍቀ ትልክ ከኢዮአቴሃ ሞት ዘኋላ ፍቡኪኗነዶር ኢየሩሳሌሦን ከበባት ነገ ሌ መ ጆ « ጸመ ጨመሚኢጴፎሚሜኤፅኢሱፅ የናቤከዴነጆጾር ሳልም ምለራጻ ናኩከደነጾር ሕልም ያይና ሕልሙ ከትርሣሜኩ አንዲነግሩዒት ኒባትኑን ጠየቃሻኩ ሊነግሩትም ባልቻሉ ጊዜ ጠቢባነ ባካቢሎን ዳንኤል ዞሀለስ ደቂት ጭሃር እንዲገኗሉ አዘዘ ዳንኤል የንጉህን ፈታድ ሌመፈእም በመጽሐፈ ዳንኤል መግቢያ ላይ የተጠቀሰበ ቀን የነገሥ እና ዜና ፅኗኗ ጭምር ቃል ነው ነቢየ ኤርምያስ ፍሣጥሞ በአራተኛውና በአምስተኛው የኢዮአቲም መንሣኘሥት አኗ ኢየሩሳሴም እንኗ ከክመተ ይፍሃራልኤርፅል ነገር ግን ከመጽከፈ ነገፆ እንደምንረዳው ኢየዩአቲሦ በኤርምያስ ኩተጠቀሰፁ ጊዜ ቪላ ቱይቶ ለናበከዩነጾር ሦስት ዓመት ዮሃዝቶአል ከዚህ በቂላ ዓመጽ በቤመጮጨረካ ዘሦርኮ ሆዘር በኢየናሳሌም እንኗ ሞተ ነገሥ ያስረዳል እርግጥ ኤርምያስ እንደተናገረዘሁ የኢዩአቂም ቦት ስላማዊ አልነበረም ኤርር ኢዩአቶም ከተ በኋላ ልጁ ዩአካን ኢኮንያን ነግሦ ሳለ ናኀቡከዴነጾር ዓመተ መነግሥቴ ነ ክዩ ኢየሩሳሌም መጥቶ ንጉህ አኪንንና ሌሎችን ታላላት ሰሥች ሣማርኮ ወስዶአል ዳንኤልና ሠለስቱ ደቂት ጢህ ጊዜ ተጠስዋል ነ ይህም የዝነህኩ በፅ ትልክ ነበረ ሽ ዘኛ ዜና መዋዕል ዬ ላይ እንደምንመለከተጡ ግዛ በኢዩአቂም ሠመነ መንግሥት ናቡከሂነጾር ጠሂ ኢየሩሳሌም ዘምቶ ኢዩአቂቴሃን በመውሰድ ኣንዳስረፀፁ እናገኛለን የመጽሐፈ ዳንኡልም ምንጭ ህ ነፀቡ የቤተ ክርስቲያናችን የብሉይ ኪዳን ሊቃውንት ግን « አሠ ሠላላ ዓመት ግንግሥቱ ለኢዩአቂም ንጉሠ ይሁዳ መጽአ ናቡከደነጾር ንጉሠ ባቢሎን ኀበ ኢየሩላሌም» የሚለውን ሲተረጉሙ እንዲህ ይላሉ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation