የጥንቷ_ኢትዮጵያ_ትንሳኤ_ታሪክ_1985_ኤ_ኤም_በላይ.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

ሠሥ ፖ ይ መጦ መመ መ ይያ መድረ ይህን መርህ የሚሆን የኢትዮጵያን ትንሣኤ ታሪክ የሚወድና ሻ የሀገሩን ታሪክ የፈለገ ለሌሎች አውቆ ለማሳወቅ የተነሳ ግና በታሪኩ ኮርቶና ደፍሮ ለመናገር እንዲችል ነው። ኬአኤ አብርሃ እስከ አእ ተፈመስቀዋይ ካክኳሌሴቭ ዙምመነ «ወ ቨ ገምት ክህናቱ መስቀልና ጥና ጆይዘው ብሩክ ዜይመሰእ በሰመ እግዚአብሔር የሚናገረውን ታል ከዝማሬ ከአየበመምና በሎትም እያጅረኾ ዓግሥናውሙኝን ያከብሩለታል ሕኻኽ በሆታ በኖድገቋ ጉግሥት ከአፄ ገብረራሞስቀል ኑኦስክ ኣፄ ቨርአያቸብ ዘመነ መነግሥት ብው ጊዜ በአክሱም የሚደረገው ሥፒችግት በአዳዳ ጓስታ ውስጥ የሚዘጋ ጀው የገግሥና ሥርዓች በተጐለት ጾብረ ዳጐ የነበረው የገግሥናዥ ሥዌፒጓዓት ፁሉም እገይታየው ያዘጋጁና ይነግስ እንጆነበር ዘግዳብ አነ ጉባዥጡን ፅፎት ነበር አሁን መቁሰሉን ስታይ ለግ ራኝ አህመድ ልጅ ገራድ አሊና ሐጂ ኡመርዲን በ ኸትን ማርኮር ለአጁጹ ገላውዲዎስም ምርኮኞቹን ወደ ጐዣም ሸበ እስር ቤት ላኩዋቸው የግራኝ ዘር ታሪክ ሊታወቅ የቻለው በእነ እስረኞች ነው እንደዚህም ሆነ ከፀኃፊ ትእዛዝ ሲኖዳ ጋር ተማክረው እሳቹ የሚመስል ሰው አስቀምጠው ከሁለት ጋሻ ጃግሬዎች ጋር በር ለብሰው በድብቅ ወደ ምንትዋብ አባት ቤት ሄዱ አባትዋም ቀ ማች እሸቴ አፅመ ጊዮርጊስም እኛስ አብረን ሄደን ከዚያው ብናገሉ አሉት ቀኛዝማችም ከመንገድ ስለመጣችሁ ብዬ ነው እንጅ ። እቴጌ ምንትዋብ እሸቴ በንግሥት ናኖ በእንደራሴነት አርባ ዓመት ተወደውና ተከብረው ገዙ በኋላ በሺህ ዓም በጥር የሠ በሠሩት በአንኮበር በቅ ጊዮርጊስ ቤተ ክ ገ ሰ ልጃቸጮ አስፋ ወሰን በአልጋው ተቀመጡ በእርሳ ጸር ዙፋን ላይ ተቀምጠዋል ራስ ካሣና ስየም ይዋጋሉ ብሎ ማሰቡ ሞኝነት ነበረ ሁለቱም ኢጣሊያን ጦር ቀምሰው ሸሽተው የተመለሉ ናቸው ከተከበሩ ሰዎች ተወለዱ ሰዎች በመሆናቸው ብቻ የጦር ዥ ነቱ ቦታ ተሰጣቸው ሌሎቹም የጦር አዛዝፐች ቢሆኑ ያው ቸው። ኡን ቢቶሪ ዴላ ሲቢላዛዜሽን የተባለው መጽሐፍም ከሀአክረርጌ የመጡ የጦር ትምህርት የተማሩ ወጣት መድፈኞች የኢጣሊያ ኛ መድ ፈኛ ባታሊዮንን ወታደሩን ብቻ ሳይሆን መኩንናችን ጭምር ፈጃት ው ኢኔዮጵያውያን ግብር በማግባትና ፀሎት ይዘው ለቀጠሮ ብዛት ባ ቆዩ ናሮ ከዚያ ቦታ ለኢጣሊያ ሠራዊት ተርፎ አይመለስም ነበር ። ሲመጣም የማረከውን መሣሪያ በትከሻው እየተሸከመና እየሸለለ ነው ። ከኔም ዘንድ ደር ሰው ሲፎክሩ ወኔያቸውን ለማነቃቃት የግል መትረየስ ተኳሾቼን ረጋ እንዴትኩሱላቸው አዣዣለሁ አሉን ይላል የደጀኑ የኢጣሊያ ጦር እስኪደርስ ድረስ የጥቁር ወታደሮች ብር ጌድ አዛዥ የሆነው ፔርዚዮ ቢሮሊ ምሽግ የገባ ወታደሩን ሰብስቦ አበሾች አጥሩን አልፈው ከምሽግ ገብተው ይፈጁናል ብላችሁ አታ መ መዊ ሙ ክሯ ስቡ አሁን እናንተ ማድረግ ያለባችሁ አንዳንድ ጥይት እየተኮሳት ጥይታችውንግ አስጩርሷቸወጦ ብሎ አዘዘ እንዳለውም ኢትዮጵያውያን ለአንዳንድ ተኩስ መልስ ለመስጠት በማለት በብዛት ይተኩሱ ጀመር። ከጠዋቱ በአምስት ሰዓት ላይ ኛው ባታሊዮን ባዶ በመዘ የባታሊዮን አዛዥ ሌተና ኩሌኔል ዙሬት ለጠቅላይ ጦሮ ሠፈር ክ የጠላት ኃይል ገጥሞናል ይህን እኛ ያለንበትን ቦታ ሣርቤቶች በት አካባቢ ደህናአድርጋችሁ በመድፍ ደብድቡልን ሲል » ከተ ይህን ባመለክተ ክጥቲት ደቂቃዎች በኋላ የኛው ባታሌ አዛዥ ራሱ ኮሌኔል ዙሬት እና ኩሌኔል ሩጄሮ ተገደሉ በዘ ካዳኑት ጥቲት መክንኖች ውስጥ የኒኦፓሊታኑ መኩንን ቃሪ በነሱ ቦታ ትተክቶ ማዘዝ ጀመረ በቦታው ተተክቶ ማዘዝ እንዶጆ ረም ለሂኛው ክፍ ጦር አዛዥ ለጄኔራል ይልማዞ ባስተላሌ መልዕክት አሁን ከዚህ ቦታ የሚታኩሰው የቆሰለ ሠራዊት ነው በትርብ ጊዜ ሁላችንም እንሞታላን እስክንሞት ድረስ መታኮሳችንን እንተጥላለን ሲል ማመልከቱን ቶማሲሲ ፎ የክፍለ ጦሩ አዛዥ ጄኔራል ዳልማዞ ሠራዊቱ ጠመንጃውን ይዞ ፊት እንዲገፋ አዝዞ ያዋጋ ጀመር ። በዚህ ጊዜ እንዲህ ያለ ጊዜም አይቼም አላውቅ ለካስ ኢትዮጵያ ሞኝ ነሽ ተላላ የሞተልሽ ሳለ የገደለሽ በላ ነጭ ጣሊያን ቢወጣ ጥቁር ጠላት ገባ የሀገሬ አርበና አንተ ባለካባ ምንም ደስታ የለህ ጉድጓድ እስክትገባ ሀገሬ ኢትዮጵያ ይግረምሽ በጣም መቹ አርበኛሽ ተሽሮ ጠላትሽ ሲሾም ማክኀ አዴ ኃይለሥላሴ ለመሣፍንቶቻቸውና ሞቁ ፈቃድና እርሱ እራሱ መርጦ በቅረ መንግሥቱን ሲያስጨብጠንና በዙፋናችን ላይ ሲያስቀምጠን ሕዝባችን ልናገለግልና በሕዝባችን ላይ የሚደረገውን ግፍና ጭቆና ልናጠፋ ህጋችን ልናከብርና ልናስከብር ነው። ስለዚህ እናንተም በእግዚአብሔር ስም ሆፔ ዮምሰጣችሁን ስል ስልጣን ሕዝባችሁን ደከመን ሳትሉ ልታገለግሉ ህግን ልታከብሩና ልታስከብሩ እንጅ በሰጠናችሁ ስልጣን ትመክታችሁ ሕዝባችኙንን ብትበድሉና ያለጎአግባብ ብታንገላቱ ያላግባብም ብታሰቃዩ የሰጠና ችሁ ሹመት ሥልጣን አይሆንፖ ሺ ሞት እንጅ። በጀም በዳሞት በሰካላ በአቸፈር በቁዋሪት በያንግላ በአገው ምድር እየተዘዋወሩ ብዙ ጊዜ በጦር ኃይል ተክበው የጣምለጥ እ። አማን ሚካኤል አንዶም አንዶም ማለት ምሰሶኦቸቹው ማለት ነው በግልዙ አምድ ሲል በትግሬ እንደ ይላል በኤርትራ ሀገር በሃማ ሴን አውራጃ ፀአዘጋ በትባለች ቀበሌ ተወለዱ ከዚያ ከአባታቸው ከሚካኤል አምዶም ጋር በሱዳን ሀገር ሲኖሩ አጹ ኃይለሥላሴ ከአውሮፓ ወደኢትዮጵያ ሲገቡ ይዘዋቸው ገቡ ከዚያም አስተናይና ጀግና በመሆናቸው ተመልክዮው ሌተና ጄኔራል ማዕረግ ሰጥተው በሐረር ጀኛ ክፍለ ጦር አዛዢ ሆነው በውጋዴ ጦርነት በዙ ጀብዱ ሰርተዋል ነገር ግን ከአሳደጓትችውና ከዚህ ደረጃ ያዩረሷትውን ኃይለ ሥላሰን በመጥላት ለመገልበጥም በማሰብ ወደውጭ ሀገር ይኖሩ ነበር። ፀፅህህፍ ነላሃ ቦን ሇኃፇሃሂ መፀ ፇ ፀዕ ቦኤህፅ በ ካፈህ። የፒያንጌሮ አዴዘዋሪ ንብረት ዘመነ መንግሥት ዔፌ ያ ሞሎ የማይጨው ጦርነት።

• Cosine Similarity

ከስሎሞን ወን ወለደችና ስሙን ተክለሃይማኖት አለችው ከዚያም ዛ ስለመንግሥ ታቸው የሣይዋጋ ዘሎተኛ ጺድቅ ሰው ስለነበር የጹዋሞ ጦር ሠራዊት አለቃ አደረገቻት ዮዲትም ወገኖ ቻን ገዳዮች ለማጥፋት ምኞት ነበራትና ሠራዊትዋን ከቀን ወደቆን እያበዛች ሄዶች በዚህን ጊዜ በጠለምት በወልቃይት በጄዳ በሰሜን በዛሬው ወፃራ የሚኖሩ ፈላሾች ቸው የምትሆን አስቴር የጦር ሙሪ አዛዥ መሆንዋን ሲሰሙ ለትርዳ እገበዝ ግብርና እጅ መንጃ ይሹው እየመጡ ይገቡ ጀመር ከክርስቲያኑ መንግሥት ጋር በሃይማ ኖት ቅሬታ የንብራቸው የአረብ ነገሥታት ምንም በነቢዩ መሃመድ ጅ ጊዜ ዘመኑ እረሃብ ነበርና ተርቦ ተጠምቶ የነበረ ሠራዊት በየባ ቤት ቀሰማርቾ የተዘጋጀለትን ወይን ጠጥቶ ሰክረና በሂዓሮውጮ ሽጉሮ ነገሥቱ ከሠፈረበት ሠፈር ሄዳ ከትንሽ ክነ ድንግልናየን ሊያጠፋ ሲል የገደልኩት በሥራው ነው አሁንም አንተም እንደክፉ ሥራህ እገልህ ነበር ነገር ኝን ለእምላኬ ስል እል ወታደር ጋር አገኘችውና አስክብባ ማረከችው ትርዳእ በዝም አባት ገልህም ብላ በሰላም ወደአክሱም መለሰችው የማረዝክችበትን ሃገር ሂ ይመኙ ነበርና ሸኹቶዩ መምጣቱን ሰሙና ሊጥሎት ከአለበት ሠፈር ድረስ ሄዱ ክዚያም አምልጦ ሸዋ ወይሚገኘው ንጉሥ ዓጉሥ ማሙዬም የዛሬው ዥፍ የጥንቱን ገቤጣን ኦስክ ታሌ ድረስ በአክሱም ንጉሠ ነገሥት ከር ሆኖ ይጥዛ ነበርና በክባዊ ተቀብለው ክዚያም ባጆባ በቤተ መራ በዛሬው መራቤቴ በቤተ ዳጌ መጭገዝው ዚህን ጊዜ ዮዲት ማምለጡን ሰምታ በአኩስም አካባቢና በዳህላቅ በቤአዶሊስ ኛተሠሩትን ቤተ ክርስቲ ዲቃ ዘሎ ካህናቶቹና የነገሥታት ዘሮች እኀዲገዶሎ አዘ መንግሥት ጋር የክረረ ፀነብ ኛነቨራቸው ፈላሾችና እስላሞች ተተብፅለው ሽኸ ውስጥ አስጉበታ አቃጠለቻቸው በዚህን ጊዜ የቡግናው ትርዛእ ገበዝ ቤተ ክርስቲያኑንና ቤተጦንግሥቱን ማታጠሏን ፃም ልት ማፍረዚገ የነገሥታትን ልጆች ሰብስባ እርዲ ማቃጠሏን ማች ይህ የምሰማው ሁሎ አድርገሽ ከሆነ እንቺንም ሆነ እነዳጾረግሽሙ ዙሉ አደርጋለሁ ካለፍቃያ ሠራዊቴን ሁሎ በሰ መቅረትሽ አልበቃ ብሎ የነገሥታትን ልጆችና የጉ ሕ ልጋይ የሆኑ ካህናትን በማስገደልሽ መጣሁብሽ ጠብ ዣ ጳክችላት ዮዲትም ክፈቱ የበለጠ ከክፈላሾችና ክአረቦች የተቀላቀለ ጭፍራ ስላላት በትምክህት እንዲሀ ስቅል ጳከችባት ሠራዊትሽ ሠራዊቴ ነው ግዛትሽም ጥዛቴ ነው ልጅሽም ባሌ ነው ስለዚሀ እኔ ያንችን ስወስድ አገቼቺ ከእኔ የምትወጦስጂው ስለሌለ ጭፍራዬ ከእንቺ ሠራዊት ስለሚ በልጥ በክብር እርፈሽ ተቅመጭ እመጣለው ካልሽ እንቺ ከመድኬከ ምሽ እኔ መጣሁልሽ ብላ ላከችባት ከዚህ መሃል ሁጸለፋም ወታድራቸ ውን ሲያደራጁ አንድ ክረምት አለፈና በየካቲት ወርህ በጄዳ ከሚባ ለው ፃር ላይ ተገናኙና የሁለቱ ሠራዊት ጦርነት ሆኖም ግን ሁለት ቀን ከተዋጋ በኋላ በዮዲት ሠራዊት ሃይል በዝ የጦር ሠጮቺት ከእስር ሽሀ በጳይ ተኀደጸ ትርዳእ ጥበም ድል ሆነችና ተማ ረከች በዚህን ጊዜ ዮዲት አንቺ እናቴ እንጅ ጠላቴ አይደለሽም የኦስን ደልኩት ላቶችሽን እንጂ ወዳጆችሽን አይደጸም በካህናጭም የጨ ከንኩት ሴት አትነግስም አትገዛም ስጸሚሉ የመንጌልን እህ። ክፉ ቀን አልፏልና የአባቶችህን መትግሥት አሁኑኑ መዋተህ ተረነብ በአባቶችህም ዙፋን ተቀሙና ብላ ላከችበት ተከለሃይማዊትም እንጾም ትወደው ያውት ነበርና ክዮዲት ያላነስ ሠራዊት አስከትሎ ምጣ ኑሷም ቤት አሹር ክሚባለው ሃዝር ጳይ በወገኛቹ በጭፍራፍ ታጅባ ቆየችው ሃገር ወገራ አሉት ክዚያም ሁለቱ በአንድ ላይ ፅነበ ወጀእክሱም ሥርዓተጉግጮን ለማክበር ኙዱ ነዝር ግነ ክአይው ዶች በቀር የሁለቱን ሴዎች መተባበር ህዝቡ አልደግፍላቸው ብሎ ከፈፏ የባሰ ጦርነት በየቦታው ተቀሰቀሰ በዚህን ጊዜ በክርስቲያኑና በፈላሾች የነበረው ቅ ቤረታ ተክለ ሃይማኖት ክአክሱም ወደቡግና ተ ልሶ ሄዶ ተትመጦ በዮዲትና በተክለፃይማኖት መካክል ቲም ጓ በዝዝቡ ዘንድ ያለው ጥላቻ ከቀን ወጅቶን እየነዱ ሄይ በዚህን ክቸግ ጦደትሣሬ ተክበሃይማዋት መጥቆ እንፄደስነበዙ በክርስቲያን ብ ላይ የርስ በርስ ርነ ና አክቡ ቸለ በዚያም ቦታት የሚካኤልን ታቦት አስተክሎ ስሙገም መራ ግለ ሃይማኖት በሉኝ አለ ነገር ግን መንግሥቱም ከሰሎሞን ልጅ ከዛጉፍ ዘር የወረደ ጸመግለፅ ስመ መንግሥቱ እንደእክሱሞ ሥርዓኑ አጹ ዛጉዬ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ተብሎ ነዝሠ የአዛል የመጆባይ ኛጋፋት የትግራይ የአጥው ንጉሶችና ነገዶች እጅ መንሻና ገበረከት እየያዙ መፕጥተው ንጉሠ ነገሥታችን አንተ ነህ እያሉ ሰገዱለት አጁ ዛጉዬ በነገሠበት ዘመን የሰላም ጊዜ ስለነብር ሀዝቡ ከአንድ መይ አንድ ኛዝዢ እንደልቡ ይዘዋወር ጀመር በኢትዮጵያ ቼጥሮች ላይ ሁሉ እሀል አራሽ ጐተራ ስለሞላ ከዳር እስከዳር እምኖ ተገዛልት በዚህን ጊዜ የሙድም ዶጅ ድል ነባድ ዮሎጺት እዓንዩሞቶች ሰምቶ ክጻተ መራ ኩተማ ከዶባቫ ወዴአክሱም መሙጥቶ ሊነማሣሥ ነበር ነገር ማን የትግይ የአዛይል ኛበጂዳ ነገዶች ፄታችንኛ መሪያችን ዓጉሣችንም አጹ ዛጉዬ ነው ሲሉ ተቸግቶው መለጸሱት የድልነዓድ አባት በስደት ሳላ ልጄን እንድታነግሱልኝ ኢጅራ ብሎ ተናዞ ሞቶ ስለነበር በዚያው ዳጐ በሚ በሌው ተራራ ስር በዛሬው ቶጉለት የሸቸ ህዝቦች አነገሱት ነዝር ግን የንጉሠ ነገሥትን ያክል ክብር ስላልሰጡት መንግሥቴ እየደከመ ሄደ ይሄውም ለመራ ተክለሃይማኖት አጁ ዛዙዬ ዯብሎ ለነገሠው የኢትዮጵያ ህዝቦች ሁሉ ከዳር እስክዳር በሰላምና በዴሴስው ስለተገዙ ለስለት አውቆ ፈራ ንግሥናውን ተወው እንደዚህም ሆነ አጹ ዛጉዬ ዓጉመ ነሥት አዲስ ሥርቻ መንግሥት መስራች ከመሇኑ ሴላ የጸሎ ሞን ዘር መሆኑን አስታሙቆ ከእሱ ቀጥለው አርባ አመት እንዲነግሱ ብሎ አሳወጀ ዳግጭኛም ከእርባው አመቅ እንዳይጨምሩ እንዳይቶንቡ አርባ አመት ብቻ እንዲነግሱ ብሎ ተና ዘዘ በነገሠ በስላሳ ዘጠኝ ለአዜብ ንጉሠ ነግሥት በሆነ በአስራ ሶስት አመጭቴ አርፎ ደብረዮሃ ተቀበደ በፋንታው ልጁ ጠጡ ውድም ስመ መንማሥቱ ር ሰገድ ኛሃጸኒ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ተብሎ በ ዓም ሃምሌ እምስት ቀን ነገሠ ሲነግሥም የስላሳ አምስት አመት ሰው ነበር። መደይራረም ስመ መንግሥዝቭ እዴ ድልገአእድ ንጉሠ ነገሥት ዘኢ ትዮጵያ ተብሎ በአንድ ሽህ አስራ ውለት ዓም ነግሠ በዚህን ጊዜ ከሊፋ ሃኪም የሚባልው የሣብፅን ሃገር ሁሉሎን በቁራን ለማሳመን ሲል ክርስቲያኖችን ማሰር ሙግፃጆል ጀመረ ሊቀ ጸጳሳቱንም አቡነ ዘካርያስ የሚባሉትጉም አሠራቸው በዚሀን ጊዜ ቤተክርስቲያናት ሲቃጠሉ ስለአፍ ብዙ ስደተኞች ወደ ኢትዮጵያ ሲጥቡ ይኸው ንጉሠ ነዝሥቱ አጁ ድልነአድ ተቀብሎ እርስትና ጉልት ሰጥቶ በዋድዳና በላ ስታ አስቀመጣቸው የሚበዙት ጥንት በመርዌና በናፖታ በአማሬራኖ ዝሚኖሩ ጁዋ ወታደሮች ነበሩ ኦነሱ ከመጡ በኋላ ክኢትዮጵያ ብዙ ጥቅም ስለቀረባቸው ተቋርጦ ነበደረው ማንኙነት ሕንይገና ቀጥሎ ነጋ ዴው ይመላለስ ጀመር በዚሁ ዘመን በአቡነ ከሪስቶዱሉ ሊቀጳጳስና ብ ዜ ክ ዘመን ኣብዱ የሚባል ሃለተኛ ይብዳቤ ይዞ መጥቶ አባ ቴርሎክ ተብሎ በኢትዮጵያ ጳጳስ ሆነ በዚህን ጊዜ በነጋዴዎች አማካኝነች ወዚፍሩ ሰማና እኔን ሳታስፈቅድ ወደኢትዮጵያ ጸጻጴስ ኛላክ ብሎ ቢጠይቃቸው ሊቀጳጳሱም እባ ክሪስቶዶሉ አላኩም ሲሉ መዞለሱለት ከርሳቸውም ቀጥለው አባ ቄርሎስ የሊቀ ጵጴስናወዓ ሥራ ያዙና በወዚ ር ባድዝኤል ገማል ትእዛዝ የእስላሞች ወዳጅ የሆኑትን አባ ሳፍሮክን ቀብተሙ ወደኢትዮጵያ ላኳቸው በዚህን ጊዜ ሃሰተኛው አባ ቄርሎስ ጳጳስ ነኝ ብሎ በኢትዮጵያ ተፉምጦ የነበረው እውነተኛው ጳጴስ መምጣቱን ስምቶ ወይ ዳህላቅ ሸቶ ሄዶ በዮዲት ዘመን የአክሱም መንግሥት ስለወዶዴቀ ዳህላቅ በርኮች እስላሞች እጅ ስለነበረ ሃሰድኛውን አጳስ ይዘው ወደግብፅ ዳኩትና በወዚቱ ትእዛዝ አገጉቱ ተቆርጦ ተግይጳ። ሃዚጺአእ ማለት የገጉው ነገሥት የአጴ ዘሮች ማለ ነው ጳሊበላ የሲራክንና መስሐፈ ሱባኤን ፅፎ እንደጨረሰ ክዴደልታ ወደ አሣርኛ ተጓዘ በፃገሬፊፍዊ በአማራኛ በግዮን ወንዝ ዳርቻ የሰፈሩ በዘግዱር አሚንሆ ዘመን መንግሥት ለጦርነት ሄደው በዚያሙ ሾታ ተሲዚሂቸው ኛቸሚኖሩ ሳይስ የሚባሎ የአማራ ጐሣዎች ነቤቡሩ እነሱም በመርዌና በናፖታ በጄባ ሽሶባና በጉባ በጣም የታወቁ የክርስቲያን ጭፍራ ጦር ነበሩ ነዝር ጣቕ የእስላም ጦር ሃይል እየበረቃ ስለመጣ ሃይላቸው ተቀንሶ በእስጻም ሃይማኖት መሪዎች ስር ተጩጨቱቁነውና ተረግጠው ላለ ጥንትም አባቶቻቸው ለአክሱም መንግሥት እንጅ ስእስክንድርያው ቄሣር ቀጥሎም ለካይሮን ሱልጣን አንገዛም እያሉ የሚኖሩ ስለነባሩ ላሊበላን የክርስቲያኑ የኢትዮጵያቦ ንገሠ ነግሥት ልጅ ነው ብሏው ሊቆሏሏሱ አባ ዮቸንስ ስለአሱተዋወቁት እሱም ኢ ትዮጵያ ታሪክ ከመፅሐፈ ሱባኤና ኬኩኬመዕሐሔፈ ሲራክ አክሱሟዊ ስለነሱ ብፅፈው አጉብቦ እአስረዴቸው መጆፊትም የኢትዮጵያ መን ግሥች አደፋ ላይ የሚፃነኘኙው ከክርስቲያን የሆነ ወውታደጾደሮኖ ጠቢብ እንደሚፈልሣግ ስለነገራቸው በደስ ታና ጤጨልልታ ትፉብሎት በዚ ያው በአማርኛ ለሁለት ዓመት እንዶ ተቀመጠ ሊቀ ጳጳሱ አባ ዮሐንስ ንጉሠ ነግሥት ዘኢትዮጵያ ስመ መንግሥት አዜ ጉብረመስቶል ብለው ሰይጮው አነገፃሥት ቤዚህ ጊዜ የአማራ በየጾጸቃቸው ሊቀኣጸሱ አባ ዮሐንስ ዘሎት አድር ግው ጳሳልበሳን በቤፄባቶቹ ዙፋን እንዲያስቀምጡት አዴራ ብለው ቡራኬ ስጥተው አስናበፓቸው በዚሁ ስራ የተነሳ ሊተ ጳጳሱን አባዮሐንስን የግብፁ ከሊፋ የለእሱ ፍቃድ በመንገሳቸው ከሹመታቸው እውርዶ አራተኛው አባግማርቆስን ለቀ ጳጳስ ብሎ ሾሞ እሳቸውንም ከካይሮን እንዳይወጡ እያ ገ እባ ጊዮርጊስ የሚባሉትን ጳጳስ እድድርገው ሊቶ አለልሱ ሾመውለቋ ኑሮ ከሣቸው ጋር ንጉሠ ነፃሥቱ አዚ ገብረመስ ቀል በአማራ ሠራዊት ታጅበው ሁለቱ አባይ ከሚገናኙበት ሥፍራ ዴረሱ ያንም የኔይ አራስ ነውጡ ከቪያም ጥበበኛውን በጥበብ ጦረኛውን በጦር ከፍሎ አዘቃ ሾማቸው ጥበበኞች ሰባት ሺህዶጦሪኞች የታወቁት የፊት ተዋጊ ስልቱ ሽህ እሱን የሚጠብቁና ሥርአት የሚያሳዩ ሰልፈ ኞች ሶስት ሽህ ነበሩ እነዚህም የንጉሠ ነገሥቱን ቃል የሚሰሙና በአለቃቸው የሚሥማሩ ክርስቲያኖች ናቸው ከዚያም ከአባይ ሞገ ናኛ ተነስተው አባይ ለአባይ ሲመጡ ኾዜራ ከሚባል ሥፍራ ላይ ስፍረው ሳለ የወይጣውጥ ንግሥት የምትሆን ኪንቲ ነገዶቿን ክአባይ ወንዝ አሣ አስዐጥታ ጠብሳ ይዛ ቆየቻቸው ንግሥቲቱንም ወይንጉውጮ አቀረቧት ላሊበም ከባረካት በኋላ የወርቅ ዘገሣ ሰጥቾ በአካባቢው ለሚገኙት ነገፆች ገጉግሥት አድርጐ ሾማት ያንንም ዞታ አሳይዛ ኤሎት በዚያም የጊዮርጊስን ቤተክርስቲያነ ተክሎ መሣለሚያ ጊዮ ርጊስ ተባለ የጦ ሠራዊቱ የነበረበት ቦታ ሁለተኛው ሀገይ ተባለ እስከዛ ሬም ያን አካባጪ ስሙ አልተቀየረም የኦጁ ገብረመስቀል ሠራዊት አሳይዘ ከሚባለው ሠፈር ተነስተው ሃገር እያቀኑ እያስገበሩ የእመፀ ውዓ አጥፍተወ የተቀበላቸውን ባላባቱን እየሾሙ በቁራ በአንፍ ራዝ አድርጐ አራት ወር ታህሳስ ሃያ ሶስት ቀን አንድ ሽህ አንድ መቶ ስሰጻጓሁለት ዓም ቤተ እንዳ ደረሱና ክወንጅሙ ከሃርሴ ዶሮ ጭፍራ ጋ ገጠሙና ድል አድርጐያንም ቦታ ቤተ አገዳ መባሎ ቀርቶ ቤተ እንጻ በዛሬው አማርኛ የመጀመሪያ አንድ ቤት ማለት ነው ከዚያም ታህሣሥ ሃያ አምስት ቀን ክአንዳ ቤት ጥስጥሴው ዙር እንባ ላይ የሁለቱ ቦር ገጠመ ግን ድል ሆነና የሃርቤ ጭፍራ ለላሊስ ግማሹ ሲማርከ ግማሹ ንጉሣችን አንተነህ ኢያለ በሩቅ በቅርብ ያለ እየመጣ ገባለ በዚሀን ጊዜ ኣጹ ገብረማርያም ተብሎ የነገሠው ትልቅ ወንድሙ ሃርቤ በህልም የእግዚአብሔር መልእክ በቃህ መን ግሥትህን ለብዙ ወንድምህ ልቶቀቅለት ብሎ በህልሙ ስለነገረው ከእንቅልፉ ነቅቶ በሁሌት ቄሶች ወንድሜ እንኳን ደህና መጠሀሆ በአሻቫ ቶቻችን አምላፄ ብለህ በአንተ ላይ ያደረኩትን ክፉ ሥራ ሁሎ ይቅር ክልኝ መንግሥዬም በእጅሀ ናት ተረከበኝ ብሎ ላክለት አጹ ጉብረሙ አንድ መቶ ሰባ ሁለት ዓም ህሣሥ ቀን ሚስቱን መስቀል ክብራ አሰኝቶ በኢትዮጵያ ንጉጦ ነገሥት መቆሙጫ ዙፋገ ተቶመጠ በኢትዮጵያ ሀገሮች ያሉ ነግስታት የልዩ ልዩ ነጎዶች አዞ ቆች እየመጡ ንጉሣችን አንተነህ እያሉ ግ። በነአኩዩ ለአብ መከብበ ነጎሥት እንደሌሎች አልመክኑን በነገሠ በሰላሳ ሶስት አመቴ ላይ አዛ ተክለሃይማኖት የሚባሉ መነኩቢ ከሸቸሞ ወደላስታ መጥተው ሳለ የሣዛዬን ዘመን እንዳለቀ የነጉሠ ነግ ሥትን ዙፋን ሶስት መቶ ሰባ አራት መን ለተነጠቁት ለቀዳማዊ ነገተክሥዛጭጥ እሰ መንግሥት አርባ አመቱ እንዳለቀ ዘሮች የገጥሠ ነገሥቱን ዙፍን ከዮዲቶ ቢመራ ተክለሃይማኖት አማ ካኝነት በወረሱት በሶስት መቶ ሰላሳ ሶስት ዘመን የኣባቶቹን ቃል ጡቋዱ አስዶርጐ ተስፋ ኢየሱስ ለሚባለው ሌላው ሊለቅ ለት ታል ነዝር ግን እንድ ቪህ ኩለት መቶ አምሳ ሁለት ዓም ኢትዮጵ ብለው ቅባእ መንግሥት ቀብተው አነገጮት ይትባረኩም የነአኩቶ ለአብ ዘመነ መንግሥት እንዳለቀ ከአባ ይስሐቅ ቶጥለው በነበሩት በአባ ፍርሎስ ጸጳስ እጅ ቅበእ መንግሥት ተቀብቶ ንጉ ነዝሥች ዘኢትዮጵያ ተብሎ ይኩትቸ አምላክ የተባለው ተስፋ ኢየሱስ ዘነገሙ ሸት ዘመን ነዝሠ ነፃር ግጉ ሕዝቡም ጠዶ ምኒልክ ዘር በኒሁ በተክለ ይማኖት አማካኝነት ስለዞረ አእንዶላስቶች በሁለት ዓመት እንደሸጥ ዎች በአርባ ቶኑ በነገሠ ይክኖፐ አምላክ ይትባረክ መንገጉሁን ሲሰማ ከምድረ ደጉ የኡሣራጋ ቅዋ ሀዊ ይዞ መጥቶ አንስታ ከሚባለው ታሥፍሬ ዳይ ፃጥሞ ደል አደረገው በዚህን ጊዜ የይትባረክ ሰዎች ከልጁ ኸከሃርበሀዝባይ ጋር መሃተጦ ወደ ይኩኖ አምላክ ስለገቡ ሃርበህሀ ሕዝ ባይን የጥጥ መስፍን ዋትግፌ መኮንን በሥሩ እንዲገዛጡ በዚያዖጡ በአ ጣቶቹ ዙፋን በክብር መገበር ተቶምጠ እንዲገዛ የንግጮን ወንበር ሰፐ ጉጉቱ ነገሥት እመሠራረትና ወይምኒልክ። ሄደዐ ከነአክቶ ለአብ ጋር ተነጋግረው ውሉ ለምን ፌረስ ቃል ኪናችንጉ እንደዚህ ነው ብስው በአባትነት ጥያቄ ጠየ ቁት እሱም የአኮቴ የላሊበሳ ነው ይሄን የሠራ እንጅ እኔ አይደ ስሁም አስ የላኒበላ ልጅም ይትባረክ ቢጠይቁት እኔ የስለሞን ዘክ ነኝ ኬአንድ መጆባይ የዛፊዎቹ ኦሮሞዎች የተወልይ የሰለሞን ዘር ነው ቢሎኝ እአቀቤልም አላምንም አላቸው በዚሆን ጊዜ ተክለሃይ ማኖት ቃላቸውን ለሰማና ቃል ኪዳኑን ለአና ለነአኩቶ ለአብ ቡራኬ ስጥተው በይትረክ ገንሣማዖሥ ተናገው ወደጃዋ ተመልሰው ተስፋ ኤ ሱስ እንዲወጋው እዘዙት በዚሀሆን ጊዜ የነአኩቶ ለአብ ዘመነ መንግ ሥት እስከ መያልቅ ተስፍ ኢየሱስ ለጦርነት ይዘጋጅ ጀመር ይህን ሲሰማ የላሊበዖ ልጅ ይትባረክ የላስታን የጥግ ባላባቶችን አሳድሞ በነአኩቶ ለእብ ላይ አስነሳበት ነአኩቶ ለአብም የግዛቱ አርባ ዘመን አልቆ ነበርና ወደትግሬ ግር ልዬ ጌጡ ክሚባለው ሄዶ ተቀመጠ በዚህ ላይ የላስት አሣራዎች ቃል ኪዳኑን ያውቁ ነበርፍ ከይትባረከ ወይ ተስፋ ኢየሱስ ሆኑ በዚህን ቭ ኳን ህ ጊዜ ተስፋ ኢየሱስ በሽህ ሁለት መቶ ስልሳ ሁለት አመት ምህረት ላይ የአጹ ላሊበላ ልጅ ይትባረክ ከነአኩቶ ለአብ ቀጥሎ ነገሠ የሚባለውን ሲሰማ አምስት ዓመት የሰለጠነውን የጭዋ ጦር አሰልፎ ሄደበት ንጉሥም ይትባረክ ይሄን ሲሰማ ወደጋይንት ሄደ ከዚያም አንስታ ከሚባለው ሥፍራ ላይ ተገናኝተው በድንገት ጦርነት ገጠሙ ይትባረክ ድል ሆነና ሸሸ ከዚያም ተከታትሎ ተስፋ ኢየሱስ ገደለው ይላሉ ግማሹ አመለጠ የሚሉም አሉ ከዚያ ተመልሶ በድል አድራጊ ነት ወደሸዋ ተመልሶ ስመ መንግሥቱ ንጉሠ ነገሥት ዘኢ አጁ ይኩኖ አምላክ ተብሎ በተክለሃይኖት እጅ ቅባአመንግሥት ተቀብቶ በአንድ ሺህ ሁለት መቶ ስልሳ ሁለት ዓመተ ምህረት ነገሠ ይኩኖ አምላክ ማለት አምላክ ይሁነው ማለት ነው በላስታው አልጋ በይ ኩኖ አምላክ ፈቃድ የይትባረክ ልጅ ሃርበህ ዝባይ ከሃርበህ ዝባይ ቀጥሎ ተስፋ ኢየሱስ ክዚያም የልጅ ልጆቹ በቃል ኪዳናቸው መሰ ረት ላስታን ብቻ ይገዙ ጀመር። ጊዜ በአንድ ሽህ አምስት መቶ አምሳ ሁለት ዓም ኑር ሽኹጐስማን ወይም ኑር ኢብን ሙቃሂድ የሚባለው የግራኝ የእህት ልጅ ከድል ባቲ ወበራ ባታህሁህ ጋር ሰላሳ ስምንት በድንገት ሳያስቡት ደርሶ ከትንሽ ሠራዊት ጋር ጦር ድል ሆነው አጹ ገላውዴዎስ በተወለዱ በሰላሳ ስምንት ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ አፅናፍ ሰገድ በተባሉ ቢቤአርባ ታቸው አርብ ቀን ዓም ላይ በጠላት እጅ ሞቱ ክዚያም ኑር መሃመድ እሪሳቸውን አስቆርጦ ወደሃረር ወስዶ ህ እንዲያውት ከክትልት እንጨት ላይ ሰቀለው በዚህን ጊዜ የሱማሌና ዳል ህዝብ የግራኝን ደም በመስቀሉ ከህንድ ውቅያኖስ እስክ አ ባህር ኤርትራ ባህር አራያዘቦ ድረስ ያለው እስላም ሁሉ ተገዛለት ሀን ጊዜ የሃረርን ከተማ በጥሩ ሁኔታ አስገነባው በመካከሉ ት መስጊድ ጃሚ አሠረ ኑር መሃመድ ያሰራው መስጊድና ጻፍርስሴራሹ አሕጥር እስክዛሬ አለ በዚህን ጊዜ የአጹ ገሳውዴዎስ እራስ በ ከተማ ላይ ስለተሰቀለ በሃገሩ የተቅማጥ በሽታ ገባና የእስላም ባ በየቦታው እየወደቀ ሞቶ ይገኝ ጀመር ስለዚህ ወልዮች የንጉሠ ሥቱ እራስ በአደባባይ ተሰቅሎ ያየው ሰው ሁሉየሚሞች አላህ» ጥቶ ነው ብለው በየመስጊዱ ስለተናገሩ የአጁ ገላውዴዎስን እራ በክብር በወርቀዘቦ ልብስ ሸላነው ወሯቾአንጾኪያ ላኩት ከዚያም ጆተ እስጢፋኖስ ጣና ሃይቅ ውስኾ መጥቶ በክብር ተቀመጠ እ ውን ስለሰተቶተሉትና በጣና ሃይት አምጥተው እሪሳቸውን ስለአስ ጡት እንዲህ የሚል ቅኔ የጭዋ ጦሮች የአጐበሩለት ገጠሙላ አጹ ገላውዴምስ ጊጊታምን ለመምሰል አርብ ተሰቀለ ፋሲካውን ሳይውል ኢየሱስ ክርስቶስ የእሱማ ጌታ እራሱን አስቀድመ የፋሲካ ለታ አስቀምጦ አበላው ጠላቱን በተርታ አስቀምጦ ቤ አፅናፍ ሰገድ ቢባል አጁ ገላውዴዎስ እራሱን ወዳጅ ነው እንደ ዮሃንስ አዴ ገላውዴዎስ እራሱን አክብሮ ከአሸዋ ከሸዋ ላይ መጣ ባህር ዳሩን ሾሮ አጹ ገላውዴዎስ መሰሃዊት አስበጊዮርጊስ ቅድስተአማሆዴ ጊዮርጊስ ሃና የሚባሉት ስድስት ሴት ልጆች ነበራቸው አንድ ወ ልጅ አልነበራቸውምና ወንድማቸውን አቤቶ ሚናስን ዙፋን አድርገዋቸው ነበርና እሳቸው ሲሞቱ አቤቶ ሚናስ ንጉሠ ዘኢትዮጵያ ስመ መንግሥት ወናግ ጋዲ ተብለው ነገጮ። እንደሚመሰርቱ ገለፁለት እሱም በየጊዜው ከምፅዋ ያባርራቸው ነበር ሁለተኛ ክነሱ ጋር ጦር ላይገጥም ቃል ገብቶ አርኪቆንና ምፅዕዋንፀ ቡን እንዲቆጣጠሩት ፈቀደላቸው እነሱም በዚሁ ቃል ኪዳን ወቂ የተነሳ ግዛታቸውን ሊያስፋፉ ቻሉ በዚህን ጊዜ አንድ ሮማዊ ሊክ ጳጳስ አቡነእንድርያት አቢዶ የሚባል በባህር ነጋሺ ደ ፍቃድ ወደሸዋ ተልኮ አንዶጥናህ እንጦጦ ሄዶ ተቀመጠ ጊዚ ፖርቴጋሎች ሃይማኖታቸው ካቶሊክ ነበርኖ በጣም ተደስብ ወደካቶለክ ጳጳስ አቡነ እንድርያስ ሄዱ በዚህን ጊዜ አ ሚናስያ ፍቃያቸው መጥቶ በተቅመጠው ጳጳስና ሄደው አብረውት በተቀመ ፖርቹጋሎች ጋር የከረረ ጠብ መደረጉና የአቤቶ ያእቆብን ል ቤተሰብ ለማጥፋት ወዶ ሸዋ ሄዱ በዚህን ጊዜ በሃጥሩ በሸታና እረፃ መጥት ብዙ ህዝብ ያልቅ ነበርና ታመው ሸዋ ሳይደርሱ አማራ ንት ላይ በነገሱ በአራት አመታቸው በአንድ ሺህ አምስት መቶ ኣዩቐ ስድስት ዓም ሞቱ እሬሳቸውም ተድባበ ማርያም ቤተ ክርስ ያን ተቀበረ በዚህ ጊዜ ዙፋን ለመያዝ የአጁጹ ልብነድንግል ር በያሉበት ጦርነትና ክርክር ክአደረጉ በኋላ በወዳጆቻቸው ቤተ። እንደዚህም ሆነ ሠርፀ ድንግል በተወለዱ በአስራ ሶስት አወ ጄቻ አባታቸው ሚናስ ሲሞቱ ከእቴጌ አድማስ ዋሣሳ ከቀኝ ባሇ የሚወለደው ታላቁ ወንድማቸው ብአለ ድንግልን ለማንገስ ስብሰባ ተደረገ ነገር ግን ብአለድንግል ከፖርቱጋሎች ጋር ወደ እንጦጦ ሂዶ ከካቶሊክ ጳጳስ አባ እንድርያስ ዘንድ ተባርኮ ሃይማኖታቸውን ቀይረዋል ስለተባለ ታናሹን ልጅ ሠርፀ ድንግልን ለማንገሥ የቤተ ክህነቱ ባለስልጣን ተሰማማ የዳሞት ገፕዢ የንጉሥ ወሰን ሰገድ ልጆች ዘርአ ዮሃንስና የደንቢያው ገዢ የንግሥተ አዚብ ወንድም ሃርቦ ግን የአጹ ልብነድንግል የልጅ ልጅ የሮማነ ወርቅ ልጅ ሃመልማልን ለማንገስ ጉባኤ አድርገው ወሰኑ በዚህን ጊዜ በአጹ ሚናስ ዘመን መንግሥት ከአጹ ሚናስ ጋር እቴጌ ሰብለ ወንጌል ተጣልተው ጐጃም ዲማ ጊዮርጊስ ይኖሩ ነበርና የአጹ ሚናስን ሞት ሲሰሙ ወደ ደንቀዝ ሄዳና መንኩሰው ስለነበቦ ወጅ ቤተ ክህነቱ ክኖል ሆኑው ሠርወድን ዛል እንዲነግሱ ለወዳጆቻቸው ተናገሩ በዚህን ጊዜ አስተማሪያቸው ታለቁ ደራሲ ስብሃት ለአብ ሊቀ ሊቃውንት ክፍለማርያም እባ አፅቀ ድንግል የጉንድ አበምኔት አባ ዘድንግል አዛዢ ተክለ ጊዮርጊስ አምዴ ሆነው አቡነ ሳዊሮስ የሚባሉ አዲስ ጳጳስ መጥተው ነበርና በኒሁ ጸጳስ እጅ ኮሰጊ ከሚባለው ሃገር ላይ ወስደው ሥርዓተ ንግሱን አድር ሰው ስመ መንግሥታቸውን መለክ ሰገድ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ አሰኝተው በአንድ ሺህ አምስት መቶ አምሳ ስድስት ዓም አነገሷቸው ዚሀ ስርዓተ ንግሥ በሽሽሸግ ከፈጸሙ በኋላ በእደባባይ በደንቀዛ ከተማ አዜ ፈናስ ስለሞቱ ልጃቸውን ሠርዘ። አጹ ሠርፀ ድንግል ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ በተባሉ በአ ሁለት አመታቸወ ዓም አርባ ሁለት ሽህ ጦር ይዘው የግራኝ መድን መንሣሥት ለማጥፋትና ሕዝቡን ለማስገበር ወደ ሸዋና ሐረር ጉዞ ጀመሩ እነዚህ የግራኝ አህመድ ቤተሰቦች ከወባሰማወ በጋብቻ ተቀላቅለው የወላስማውን አልጋ እነሱ ብቻ ስለሚቆ ሩትና እነሱ ብቻ ስለሚሟሾሙበት አዳሉንና ኢሣውን ሰማሌወ ጋላውን አደባልቀው ስለሚገዙት በሃይማኖት አንድ አድርገው ስ በሰቡት ለክርስቲያኑ መንግሥት አንገዛም እያለ በየጊዜው ጦር ነሳ ይዋጋ ጀመር ስለዚህ ነው አጹ ሠርፀ ድንግል በሀገሩ ፆህአ ላይ ያለውን የግራኝ አህመድ ዘር ይማም መሐመድ ኢብን ኢብ ምን ለመውጋትና ሀገሩን ለማስገበር ጉዞ የጀጮሩ ይማም መሐመደ የአጹ ሠርፀድንግል ወደሸዋና እሱ ወዳለበት ሐረር መምጣታቹ ሲሰሣ ወንድሙን ቢዘር አህመድ ከአውሳ ይገዛ ነበርና ማውን ዙፋን እንዲጠበቅ ከአውሳ አስመጥቶ ከሐረር አስ ውና እራሱ ከብዙ ሺሀ ጦር ጋር ከረዩዎች በሚኖሩበት በአ ወንዝ አጠገበ መጥቶ ሰፈረ በዚህን ጊዜ አጁ ሠርፀ ድንሣል እያስገበሩ ኤረር ተራራ ሲደርሱ ይማም መሐመድ በአቐሽ ዳር እንዳለ ሰሙ በዚህን ጊዜ ብዙ ሕዝብ ከማለቁ በፊት ሀን ስጥና የወላስማውንም አልጋ ልፍቀድልህ ብለው መልእክ ላኩ እሱ ግን መልስ ሳይሰጥ በዚያው ብዙ ቀን ቆየ ከዚህ መማ የወላስማ ዘር ያለበት የአውሳ ገዢ የነበረው የገራድ ጂብራሬራል ል ጂሌና ሰዲ አሳኦድ በአባታቸው መሞት ቁጭት ነበራቸውና ሠርፀ ድንግል መጥተው ገቡ ። አጹ ሠርፀ ድንግል እንደ አባቶቻቸው ከውጭ መንግሥት ጋር ወዳጅነት ጀምረው ነበር ይሄውም በዘመነ መንግሥታቸውዊ ርቱጋል መንግሥት ወድቆ የኤስፖኝ መንግሥት ተነስቶኖ ነበርና ለኤስፓኝ ንጉሥ ፈልጾስ ደብዳቤና ገዝፀቤረከት ልከፀ ል ነበር ደብዳቤው የሚለው በኢትዮጵያ እና በኤስፓኝ መካከል የጠበ ወዳጅነት አድርገን ሕዝቡን የብረታ ብረት ሥራ የሚያስተም ል ላክልኝ የሚል ነበር ነገር ግን ደብዳቤው ዘግይቶ ስለደረሱና እላ ውም ስለሞቱ ተከታዩ ንጉሠ ነገሥት ጉዳዩን ሊያስብበት አል ለም በታሪክነጎሥት በኩል ደግሞ ግራኝ አህመድ በየደብሩና ዳሙ ያለውን መጽሐፍት አቃጥሎት ስለነበር እንደገና በኤጹ ሠዊ ድንግል ትእዛዝ በመሪራስ ሰብስቤ አዘጋጅነት በአንዳቤት ረውና በአንዳንድ ዋሻ ውስጥ የተደበቀው የኢትዮጵያ ንገሥቻ ታሪክ ከአዳም እስከ ሠርፀ ድንግል ዘመነ መንግሥት ተጻፈ እ ፁም የያሬድ የድጓ ምልክት መዝሙረክርስሰቶስ መጽሐፈ ጠቢ ፍትሃ ነገሥት በአባቶቻቸው ቋንቋ በግእዝ ተጻፈ አጹ ሠርወ ድንግ በጣና ሐይቅ በዘጌ ውሰጥ ቤተ ክርስቲያን ሲያሰሩና ከአጴል ንግል ዘመነ መንግሥት ጀምሮ የዘጌትን ባህታዊ አባ ቡና የሚ ትን ጐብኝተው ከዚያም ወደመንደባ ገዳም ሄደው በአ ልብነያ ግል ዘመነ መንግሥት በጦርነት የቆሰሉት የናኦድ ሞገሳ ወ ፋኑኤል ኣጽማቸውን ወደ ደቀ እስጢፋኖስ ገዳም ወስደው አስቀመጧቸው የግራኝ ሙሉ ታሪክም የተገኘ ከእሳቸው እረድ ነው መነኩሴ ነው ከዚህ በኋላ አ ሠርፀ ድንግል በሀገሩ ናኛ ኮጆ ዞ አጹ ሠርፀ ድንግል በሞቱ ጊዜ በዙፋናቸው የሚቀመጥኖ መን ሠታቸውን የሚወርስ ከባለቤታቸው ከእቴጌ ማርያም ስና ሴቶች ወንድ ልጅ ስላልነበራቸው ነገር ግን እመቤት ሃረጎ ከሚባሉ ርክ የሚባል ወንድ ልጅ ስለነበራቸውና እቴጌ ማርያም ስና ስለነበር የልጆቻቸው ባሎች መሪራስ አትናስዮስ የበጌ ። አጹ ኢያሱ አድያም ሰገድ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ሲባሉ የ እድሜ ሰው ነበሩ ። አጹ ኢያሱ ጐጃም ይባባ ሄደው ከዚያም ምድረ ዲማ ሄደው ሳለ የራስ ወልደ ጊዮርጊስ ልጅ የአቤቶ ሚካኤልን ልጅ ማርያም መዋኢት ማርየማዊት የምትባለውን መልክና ደም ግባት አይተውደስ አላቸውና ይዘዋት አደሩ ከዚያም በካፋ ተፀንሰው ተወለዱ በካፋ እን ደተወለዱ ማርያማዊት ዲማ ጊዮርጊስ በሚባል ደብር ቤተ መንግሥት ተሠርቶላት ነበርና ወደጐንደር እንዲመጡ ተላከባቸው ከዚያም እንደ ደረሱ ከአፄ ኢያሱ ጋር አድረው ሁለተኛ ልጅ ዳዊት ወለዱ በዚያም ከአራት አመት በኋላ ወደ ሀገራቸው ተመለሱ አጹ ኢያሱ በለሳ ሄደው ጥጥ አዘርተው እራሳቸው ቆመው ጥጥ ሲያስለቅሙ ከረሙ ይሄውም የልብስ ፋብሪካ ሊያስከፍቱ ከውጭ ሀገር ነገሥ ታት ጋር ሲላላኩ በነበረበት ዘመን ነው ከቁንጅናዋና ከደም ግባቷ ሌላ ፀሎተኛ የሆነች የነገላ ገዢ ራስ አንሰጣስዬስ ልጅ ማሚት የምትባለውን እቁባቅ አድርገው ወልደጊዮርጊስን ወለዱ ። አ በካፋ መሲህ ሰገድ ነጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ በተ ስረኛው ዓመት በተወለዱ በሰላሳ ስድስት ዓመታቸው ቀኖና እንደገቡ ታመሙና አረፉ በዚህን ጊዜ እቴጌ ምንት ክቂራ ያሉትንና በግዞት ወደ ዳሞት የሄደውን ወንድማቸውን ደ ራስ የሆኑትን ወልደ ልኡል እሸቴን ደጃች አወ ዬስ ነጮንና አባቱን ግራዝማች ነጮ እሸቴ እስከሚመጡዳሳ ድረስ የንጉሠ ነገሥቱን ሞት ደብቁ ከዚያም ወንድሞቻቹ ከመጡ በኋላ ልጃቸውን አቢቶ ኢያሱን ዳግማዊ አጺ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ስመ መንግሥት ብርሃን ሰገድ ከአነገሱ በኋላ ንጉሠ ነገሥታችን አጹ በካፋ አርፈዋል። « ዳግማዊ አጹ ኢያሱ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ መንግሥ ቸ ብርሃን ሰገድ ብለን አንግሰናል ጠላታችን ይፈር ወዳጃችን በር ብለው በአጥጅ ተነገረ የአዴጹ በካፋ ቀብር በአሰሩት መብ ሆኖ ከብርጊዳ ገዳም መጥቶ ጉንደር ደብረብርሃን በክብር ዳግማዊ አጹ ኢያሱ ብርሃን ሰገድ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዩ ተብለው በአባታቸው ዙፋን ሲቀመጡና አልጋውን ሲወርሱ በአ ሺህ ሰባት መቶ ሃያ ሶስት አመት ምህረት የስምንት እአ ልጅ ነበሩ ስለዚህ እናታቸው እቴጌ ምንትዋብ እሸቴ እንደ ራስ ቴት ሆነው ዘውድ ደፍተው በመንግሥቱ ያዙበት ይሽ በር። ምዕራፍ ሃያ ስድስት ዘመነ መሣፍንት ከትልቁ ራስ አሊ እስከ ትንሹ ራስ አሊ ትልቁ ራስ አሊ ትውልዳቸው በአጴጹ ልብነ ድንግል ዘመነ መ ግሥት ከየመን ሃረር ግራኝን ለመርዳት መጥተው ግራኝ አህመድ በአ ገላውዲውስ ጦር ድል ሆኖ ሲሞት ከአረብ ሃገር መጥተው የነበፍ ግማሹ ወደሃገራቸው ሲሄዱ ግሣማሹ ግን በየሃገሩ በየጁ በራያ በጽ በይፋት የሚበልጡት ግን አደሬ ተብለው በሃረር ከተማ የትቀመ ናቸው ከነዚህ ውስጥ በየጁ ከነበሩት አንዱ ጦር አዝማች የነበረሽ ኡመር ይባላል ሸህ ኡመር የየጁን ባላባት የሺይትን አግብቶ ቄዌ ልጆች ወለደ የልጁ ልጅ አይቶ ብዙ ስለነበሩ ወረሺህ አላቸው የሼህ ኡመር አንደኛው ልጁ ወሌ ይባላል ወሌ አብዩን መ አብዩ በአባቱ ስም ወሌን ወለደይ ወሌ አባ ገትየን ወለደይ አባ አባ ሴሩ ጉንዋንጉልን ወለደ ሴሩ ጐዋንጉል ሁለት ሚስቶች ከመጀመሪያይቱ ከእንኮየ አሚሀን ወለዱ ባልጋዲ አሚዝ ውቢት ቤርሣቤህ ተብላ አጹ ኢያሱ ብርሃን ሰገድን አግብታ ኢዮአሰን ወለደች በእስዋ እቴጌነት ዘመነ ነው የየጁ መሣፍንት ጐንደር ሄደው የተቀመጡ ሴሩ ጓንጉል የራስ ፋሪስን እህት አግብቶ ከወይዘሮ ገለቡ ራስ አለን ወይዘሮ ክፈይን ራስ አሊጋ ወለደ። ነገር ግን ራስ አሊ እንደራሴ ሆነጂሟ የንጉሱን ሙሉ ስል ቢይዙ በተንቤን ራስ ገብረ መስቀል በእንደርታ ራስ ወልዶ ሥ ሜን ራስ ገብሬ በላስታ ደጃች ወሰን ሰገድ በዳሞት የዳዊት ዘር አሊ የኢትዮጵያ ህዝብ ያለ ንጉሥ እንደማይገዛቸው አው ዮ ጐንደርን ለቀው ንጉሥ ተክለ ጊዮርጊስ ወደአክሱም ሄደው የሱ ተብሎ የነገሠው ስለአልተቀበለላቸው በሶስተኛው ወር የዳግ አዴ ኢያሱን ልጅ የኢዮአስን ወንድም ህዝቅያስን አንግሠው ፋን ላይ አስቀምጠው እራሳቸው ይሾሙና ይሽሩ ጀመር በዚህን ራስ አሊ ዘዴኛና መላ አዋቂ ነበሩ የእንደርታውን ገዢ ራስ ደሥላሴን ክእንደርታ ላይ የተንቤንን ግዛት ጨምሩላቸው ። በኋላ ራስ ወልደሥላሴ ጉዋደኛቸውን ራስ ገብረ መስቀልን ዜን ድረስ ሄደው በጦርነት ወግተው ድል ካደረጉት በኋላ የትግ ግዛት የበላይነታቸውን አረጋዝጡ በዚህን ጊዜ ራስ ወልደሥላሲን ገዢ ከራስ ገብረመስቀል ጋር ማጣላታቸውን የሰሙ ራስ ጁና ራስ ወልደገብርኤል ራስ አሊ ሰሩ ጓንጉልን ከጐንደር አስ እንደራሴነቱን የመያፆዝና የፈለጉትን ለማንገሥ ነገር ግን ራስ አሊና ወንደማሣቸጡ ራስ አሊጋዝ ሲሩ እየተዋጉ ከበጌምድር አስወጧቸው የበጊምድርም ህዝብ እራሱ ስለሾማቸው ወዶ ይገዛላቸው ጀመር ሌላው ሃገር ግን በራሱ እየተመራ ተቀመጠ በዚህን ጊዜ የጐጃሙ ገዢ ታላቁ ራስ ጐጃምን የበላይ ሳይኖርባቸው ያስተዳድሩት ጆመር ራስ ሃይሉ ብ ችት ግብር እራሳቸው አኣሳርሰው ብዙ እህል ዘመን ገዝተው ሲሞቱ ልጃቸው ልጅ መርእድ የራስነትን ማ ይዘው በአባታቸው ወንበር ላይ ተቀመጡ እንይቪህም ሆነ ። ራስ አሊጋዝም በዙፋን እንደትቀመጡ በእደማርያም የ« የነጋሲ ዘር ከዳግማዊ አጹ ኢያሱ የሚወለደውን አንግሠው ነበር ያም እሱውን አውርደው ከአሁን በፊት ነግሶ የነበረውን የተክ ማኖቅን ልጅ ሰሎሞንን እንደገና ከዙፋን አውጥተው አስቀመጡግ ራስ አሊጋዝ አምስት አመት በጐንደር ከተማ ሆነው ርን እንደገዙ ራስ ወልደገብርኤልና ወንድማቸው ራስ አስሪ ቁ ታው ፈፕግጋ ምድር ሕዝብ እንዴት ለየጁ ጋላ ትገዛለህ ብለው መኳንንቱን ቀስ ቅሰው ጦር አስነሱና ከላስታ ወደጐንደር ከትማ ሄደው ራስ አሊጋዝን ተዋግተው ድል ካደረጉ በኋላ የእንደራሴነቱን ሥራ ከሺህ ሰባት መቶ ሰጣንያ ስድስት ዓም እስከ ሺህ ዓም ገዙ። ራስ ጉግሳ አባታቸው የኤልማና ዲንሣ ዳሞቅ ባላባት መርሶ በሬንቶ ወይም አባ መርዞ ቤሬንቶ ይባላሉ ራስ ጉግሣ በእንደራሴነት ሆነው ጉንደርን ሲገዙ ለስሙ ዮናስ የሚባለውን የኢየአስ ልጅን አንግሠው ነበር ንጉሥ ተብሎ ዮናስ በዙፋን እንዳለ በራስ ጉግሣ ላይ ክፉ መክሯል ትብሎ ታሠራና ድሜጥሮስ የሚባል እንደዚህ የነጋሲ ዘር አንግሰው ነበር ራስ ጉግሣ የራስ አሥራትንና የራስ ወልይ ገብር ኤልን እህት ሌሜቅን አግብተው ራስ ማርየን ራስ ዶሪን ራስ ይማምን ወይዘሮ ሂሩትን ወለዱ ወይዘሮ ሂሩት የሰሜን ባላባት የራስ ገብሬን ልጅ ደጃች ሃይለማርያምን አግብተው ደጃዝማች ብጡልን ደጃች መር ሶን ወይዘሮ የጡብዳርን ወለዱ ዶጃውቤ ከጃና ሞራ ደጃዝማች ብጡል እቴጌ ጣይቱን የዳግማዊ ሚኒሊክን ባለቤት ወለዱ እቴጌ ጣይቱ ልጅ አልወለዱም ከራስ ወልደገብርኤል ታላቅ እህት ከወይዘሮ ሌሚት ፕጋ ሌላ ራስ ጉግሣ በሽህ ሰባት መቶ ዘጠና ሁለት ዓም ኻ የንጉሥ ተክለ ጊዮርጊስ ልጅ ወለተጥፍቅርትን አሟማብተው ከቁ ስልጣጉ በላ ከንጉሥ ስም በታች በእንደራሴነት ሆነው ምድርን ትግሬን ሲገዙ ሁለት ንጉሶች አንግሰው እነሱም ስለአለ ስማሙአቸው ዮናስና ድሜጥሮስን አስረው አሁን ደግሞ እጉ ፅዮጉ የሚባለውን የሀዝትያስን ልጅ አንግሰው ለስሙ አስቀመሐ በራስ መርድ ወንበር ልጃቸው ደጃዝማች ጓሉ ተተክተው ነበርና ጻጸ ጉግሳን ሕእንዶራሲነት ተቀብለው ተገዙ በፋንታው የትግሬን ፁ አንገዛም ሲል ራስ ወልደስላሴን ሾሞ አኣስቶጮጠ ። ከነዚህም ስከታወቁት ዋና ዋናዎቹ በዳሞትና በጐጃም ዶጃዝማ ብሩና ደጃዝማች ጐሹ በደንቢያና በቋራ ደጃዝማች ክንፉ በሰሜ በትግሬ ዌሯጃዝማች ውቤ በሸዋ ንጉሥ ሣህለ ሥላሴ እነዚህ ሁሉ የየግል ሃገራቸውን ያስተዳድራሉ እንጅ ለጐንጀሩ ንጉሥና ለእንደራሴው አልገበሩም ሆኖም ግን ለራስ በራሳቸው እንደራሴው ትጠቅሞባቸዋል ከሁሉም የሚበልጡት ዋና አስፈሪ የነበሩት ደጃዝማች ውቤ ነበሩ ለእሳቸውም ከራሣቸው ከሰሜን ግዛት ያዘጋጁት ቦር አርባ አም ስት ሺህ አዲስ ከሚገዙት ከትግሬና ከሃማሴን አምሳ ሽህ ጦር ነበር ቸው እንደዚሀም በናይብ ግዛትና በምፅዋ በኩል በአሽከራቸው በብ ላቴ ኮከቤ አማካኝነት ከቱርክ ናይብ ግንኙነት እያደረጉ ብዙ የጦ መሣሪያ ነበራቸው ይሄንም ሁሉ ሊያዘጋጁ የቻሉበት ምክንያት እራሳ ቸው ለመያዝ አስበው ነበር እንዲያውም ዋናው ሃሳባቸው በእንዶደራ ሴነት ብቻ ሳይወሰን ዘውድ ጭነው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ለመ ሆን ምኞት ስለነበራቸው አለቃ ሃብተሥላሴን ወደካይሮ ልከው ሲነ ግሱ ቀባአ መንግሥት የሚቀቧቸው ጳጳስ አቡነ ሰላማን አስመጡ የሚነግሱበትንም የደረስጌ ማርያም ቤት ክርስቲያን ባማረ ሁኔታ አሠሩ ከዚህ በኋላ ደጃዝማች ውቤጸጳጳሱን አስከትለው ከትግሬ ወደበ ጌምድር መምጣታቸውኔ ሲሰሙ ትንሹ ራስ አሊ ከትልቁ ራስ አሊ ጀምሮ የተደራጀውን የወሎ የየጁ የራያ ይልቁንም የበጌምድር ወታደር ከሰባ ሺህ በላይ ነበራቸውና በሺህ ዓም በጥር ወር ታቦር አካባቢ አመድ በር እንደ ደታቦር በሚባለው ላይ ገጥመው ሳለ ጳጳሱ አቡነሠላማ ደጃዝማች ሙቤን የሚወጋ ዣለሀ ስላሉ ዋና ዋናዎች ወደደጃች ዌበ ገቡ ሄገር ግን ከት የሣይፈታው የራያና የወሎ ጦሮ በጀግንነት ይዋጋ ጀመር ጃዝማች ውቤም የሰጫንና የትግሬ ጦር በርትቶ ይዋጋ ጀመር በ ጊዜ የዶጃዝማች ውቤ ጦረኛ የራስ አሊን የፈረሰኛ ወታደር በነዌ እየመታ ሲጥለው ራስ አሊ አሉላ ይመለከቱ ነበርና ከእንግዲህ ቋ ያ ምን ትስፋ አለ ብለው ከጦርነቱ ቦታ ሸሸተው መዉፆደዋድላ ኘ ሄዴው ጥቅመጡ ። ከዚህ በኋላ ደጃዝማች ውቤና ራስ አሊ አንድ ጊዜ ሲስማሙ ድ ጊዜ ሲጣሉ እስከ ሺህ ዓም ደረሱ ከ እስከ ሞ ለሁለት አመት ያክል ተኮራርፈው ሲኖሩ ራስ አሊ ደጃዝማች ን እንግዲህ ጦርነት እንድትገጠመው ብለው ለደጃዝማች ውቤ ቢል እኔ አልመጣም እራስህ ሄደህ ግጠመው ብለው አለመታዘ ገለጡ ራስ አሊም በ ዓም በመጋቢት ወር ጦርነት ካሣ ጋር ገጥመው ድል ሆኑና ወደየጁ ሃገራቸው ሄደው ቀመጡ የእንደራሴነት ንይ ን ሃያ ሀሉት ነው የወሬ ሴሰኞች ምፅራፍ ። ኣጳየፈለገ ይገድል ነበረና ወደ ማህበረ ሥላሴ ገዳም ሄዶ ብዙ የማን ልጆች እንደሆነ እየጠየቀ ሊገድል ሲል የወንድሙን ልጅ ካሣን አግኝቶ ወ ነጥሎ ይዚቸው ሄዶ ከዚያም ደጉ ለሁለት አመት መላኩ የሚባል ቀጥሮላቸው ዳዊት ደግመ እስከሚጨርሱ ከዚያ ቆዩ በዚህን ጊዜ የአስራ ሁለት አመት እይ ልጅ ነበሩ ከዚያም የአባታቸው አባት ወዶሆኑትወጆ ደጃዝማች ጉ ቤት ሄደው ስምንት አመት አብረው እየተላኩ ዯትቀመጡ ግን ካሣ በደጃዝማች ጐሹ ቤት በነበሩበት ጊዜ እንደልጃ ልጅ ቀርቶ እንደአጋፋሪዎቻቸው ልጆች አያዩአቸውም ነበር እዝ ውም አንተ የድሃ ልጅ እናትህ ኮሶ ሸጣ አላሳደገችሁም ብለውሲ ሩት ከደጃዝማች ጐሹ አፍ የሰሙት ሁሉ አንተ የኮሶ ሻጭ ልጅ ሰሰድቡዋቸው ተናደው ከቁዋረት ትነስትው መተከል ከዚያ ት ርት ሲማሩበት የነበረውን ሃገር ደርሰው ወዶ ኩንፈል ሄዱ ከዚ የኘያ አንድ እመት ወጣት በነበሩበት ጊዜ ሆነ ያ። የራስ አሊ ሠራዊት ሽሽቱን ጀመረ ግማሹም ለደጃዝማች ካሣ በዚህ ጦርነት ራስ አሊ ድል ሆነና ወዴ ደጃዝማች ብሩ ጐሹም ቴን ያስገደሉት እስዎ ነው ብሉ እንዲያውም ሊገላቸው ነበርይባላ ከዚያ ከዳሞት ሸሽተው ወደደራ ሄዱ ከዚያም የዶራ ገዢ ግ ማች ዋቄ ዲቦ ይዞ አሠራቸው በዚህን ጊዜ ደጃዝማች ካሣ መ ቸውን ሰምትው እንዲፈታቸውና ወደፈለጉት ሃገር እንዲሄዱ ላከበት ግራዝማች ዋቄም በዝና ስማቸውን ስለሰማና ስለፈራ ቸው ግማሹ ሰው ደግሞ የሸዋው ንጉሥ ሃይለመለኮት ሰም ግራዝማች ዋቄን ተትዋግተው ድል ካደረጉት በኋላ ራስ አሊን ትተውጮ ወደ የጁ ከሰው ጋር አድርገው ላኳቸው ይባላል ። ሕዝቡን ግብር ከገበረላቸው በኋላ አታለው ኣጹ ቴዎድሮስን ተው እንዲወጉዋቸውና እንዲያዙ አዝዞ ስለነበረ የወሎ ሕዝብ እየያዘ መጥቶ ትቀበላቸው ከዚያም ጊምቢያ ከሚባለው ሜዳ ወ ሰፍረው ሳለ ከወርቂት የተላኩት አሽከሮች አድብተው ሊገ መጥተው ከአጹ ቴዎድሮስ አጠገብ የነበረውን ደጃች ወሮ ማን ተኩሰው ገደሉት ከዚያም ግብር ይዞ የመጣው ባላሀገር ጊዜ ተነስቶ በወታደራቸው ላይ ጦርነት ኣንስቶ ብዙ የጦር ሠ ገደለባቸው ከዚያም ባላባቱና የንጉሠ ነገሥቱ ሠራዊች ገጥሞ ሲና እንደገና ባላባቱ ሽሽቱን ቀጠለ በዚህን ጊዜ የወርቁን ልጅ ጃን አግደው አሊ ብቻ ተይዞ አስር ቤት መቅደላ እንዲቀመጥ ሲደ ሌሳውን ባላባቱ የተማረከውን አታሎ በግብር አስመስሎ ከ ምህረቱ አይገባውም ብለው ላመጹ ሕዝብ መቀጣጫ እንዲሆን እየቆረጡ በየአንገቱ እያሠሩ ወደቤቱ ላኩት ከዚያም ቀን የወሎ ህዝብ በሰላም ተገዛላቸው ከዚያም የደራው ገዢ ግራ ዋቄ ዲቦ ገና መምጣቸውን ሲሰማ ግብሩንና ፀ በረከት ብዙ ሰንጋ አምጥቶ አቀረበላቸው ለእሱም የደጃዝማችነትን ማፅረግ ሰጥዮው ቦረናን ጨኤመሩለት ከወረይሉ ተነስተው ወደመንዝ ግሼ ሄዱ ከዚያም በንጉሥ ሃይለመለኮች ሥር የሚገዛው ጸሀፈላህም ሐ ነበረና ያለውን ጦር ይዞ ገጠማቸው እሱም ትንሽ ወ ትው ያዙትና ማርከው አቀረቡት ለምንድነው ዩ ይቁት የበላይ ጌታየ ሀገር እንድጠብቅና እንደአስተትዳድር ጠላት ት አሉት እርስዎ በእኔ ላይ ይፍረዱ እንጅ እኔ አልፈርድም ስላለ ግዛቱን ፈቀዱለትና በነጻ ለቀቁት ከዚያም በመንዝ ያለው ሀገር የይፍራታና የግድም የላሉ ምድር ሕዝብ እየመጣ ገበረላቸው ከመንዝ ወደተጉ ስት ጉዞ አድርገው ዢብዋሻ ሲደርሱ የጠራው ገዢ ብላታ ሀብተማ ርያም የንጉሥ ሃይለመለኮትን ጦር ይዞ ገጠማቸው እሱም ወዲያው ድል ሆነና በጦርነቱ ሞት። ን አጹ ቴዎድሮስም ስናር ድረስ ሰው ልከው ይባባ ከመቼ እሳ ክእንግሊዝ መንግሥት የተላከላቸውን ልብስ አቀ ረበላቸውና እነዚህን ሰሩዋቸውን የውጭ ሃገር ሰዎች እንዲፈቱለት ጠየቃቸው አ ቴዎ ድሮስም ያሰሩበትን ምክንያት ገልፀው ፈትተው ካስረከቡት በኋላ መጀመሪያ የእንግሊዝ መንግሥት ለጸፉቅች ደብዳቤ መልስ ባለመስ ጠቱ የተላከላቸው ልብስ መልሰው ሰጡት ከጠላታቸው ከቱርክ ጋር ተሰማምቶ ጦርነት እንደሚያካሂዱባቸው አውቀው እንደገና ተመል ሰው እንዲታሠሩ አደረጉ በዚህን ጊዜ ራሳም እነዚህን የውጭ ሃገር ሰዎች ቢያስሯቸው የእንግሊዝ መንግሥት በጦር ሃይል መጥቶ እንደ ሚፈታቸው ግልፅ ነው ስለዚህ እነዚህን ሰዎች ይፍቷቸው ብሎ እን ደገና ቀርቦ ጠየቃቸው አጹ ቴዎድሮስም ራሣምን እንዲታሠር አዘዙ በትና ወሰደው የአጹ ቴዎድሮስ ሠራዊት አሠሩት በዚህን ጊዜ የእን ግሊዝ መንግሥት ባለሥልጣኖች ውስጥ ውስጡን ከኢትዮጵያ መሣ ፍንት ጋር እየተላላኩ ሌላ የጀርመን ተወላጅ የሆነውን ፍላድን ይፈቱ እንደሆን ይፍቱ አለዚያ ወገኖቻቸንን መጥተን በጦር ሃይል እንፈታቸ ዋለን የሚል ደብዳቤ አሲዘው ላኩ አጴጹ ቴዎድሮስ የጦርነት ድል በእ ባግዚአብሄር እጅ እንጅ በእናንተ ጦር ኃይል አይደለም ብለው መልስ ሰጥተው ለጦርነት ይዘጋጁ ጀመር ነገር ግን በውስጥና በውጭ በአዴ ቴዎድሮስ ላይ ህዝባቸው ሳይቀር ተነሳባቸው ካህናቱም በየጉጡ ለእሱ የሚገባ ወጉዝ እያሉ አወገኩባቸው በዚህን ጊዜ የኢትዮጵያን ሀዝብ አንድ ለማድረግ በሚታገሎበት ጊዜ እነዚህ ሲወዱዋቸው የነ በሩት ካህናት በጳጳሱ መታሠር የተነሳ አትገዙለች ብለው በማውገዛ ቸው የውስጥ ጠላት የወጭ ወዳጅ የሆኑትን ካህናት ያለርህራሄ በወ ታደር አስገዶሏቸው እንደዚሁም ከታሰሩ እስረኞች መቶ ሰው አው ቃችሁ በበቀላ ቤት ሞልታችሁ አታጥሏቸው ብለው አዘዙ በዚህን ጊዜ እስረኞች ዘና ዘጠኝ ብቻ ስለነበሩ አንድ ወታደር ሄዶ ጃንሆይ መቶ አልሞ ሉም አንድ ጐደለ ብሎ ተናገራቸው እሳቸው አንት ሙላው ብለው አብሮ ሄዶ ተቃጥሎ ሞተ ይባላል። በዚህን ጊዜ ለሁለቱ የተገጠመላቸው ጥሬውን ጤፍ ቢልክ ተክለጊዮርጊስ ስልቻው ተፈቶ ትግሬ ላይ ቢፈስ አባ በዝብዝ ካሣ ቆላው እንደገብስ ከወንዱ አባ ታጠቅ ተቀባይ ሆነህ ከአዴጹ ቴዎድሮስን ስለነገሙ ምነው በሶስኮ ዓመት ደከመ ሃይልህ ሣ በዝብዝ ካሣ ታጥፎ ግንባርህ መህ ወርደህ አልጋህን ሰጠህ ሶስት ዓመት የተሠራው አልጋ ጣ ወርዶ ትግሬ ተዘረጋ ትለኛለህ ሰቆጣ ሰቆጣ ን አይደለም ወይ ለአክሱም የመጣ ሓኣንፔና ክዓ ምግን ምዕራፍ ሃያ ዘጠኝ የአ ዮሐንስ ዘመነ መንግሥት ርእስ መኳንንት በዝብዝ ካሣ ከትንቤን ባላባት የራስ ሳህለ ሚካ ስሑል የልጅ ልጅ የመረጨ ልጅ ናቸው በእንግለዞች መጽሐፍ ስ ይሏቸዋል ራስ ሣሀለ ሚካኤል የዳግማዊ አጹ ኢያሱን እህት አስቴርን ብተው አቤቶ ሥዩምን ወለዱ ራስ ሣህለ ሚካኤል ትግሬን ጐጃምን ጐጉ ርን በእንደራሴነት ከንጉሠ ነገሥቱ ስም በታች ከሥልጣን ላይ ሆ ከዳግማዊ አጹ ኢያሱ እስከ ንጉሥ ተክለሃይማኖት ድረስ የገዙ ባለ ሥልጣን ነበሩ በዘመነ ሽምግልናቸው የአጹ ጭጥክለ ጊዮርጊስ ቕያ ቅድመ አያት የሚሆኑት ደጃች ወንድ በወሰን ድል አድርገው ር ለስታ እመኪና አምባ ወስደው እንዳሰሯቸው ሞቱ አቤቶ ሥ መረጨጩን ወለዱ መረጨ የእንደርታውን ገዢ የራስ አርአያን እ ወያዝሮ ወለተ ሥላስን አግብተው በ ዓም በዝብዝ የ ቅን ካሣን ወለዱ በዝብዝየተባሉበትም እሳቸው የተወሶዱ ቀን ደጃች ከሰሜን ወገራ ወደ ተንቤን ሄደው ወረው ቤቱንም ንብረተቱንም ፈትሸው ሲሄዱ ሀገሬውን ስለበዘበዙት አባ በዝብዝ ተባፅ ግማሹ ሰው ደግሞ የፈረሳቸው ስም ነው ይባላል። ከዚያም ከአድዋ ተነስተው ወደ ዋግ ሄዱ ከዚያም እህታ ን የአጹ ተክለ ጊዮርጊስን ባለቤት ድንቅነሽ አይተው እየተዋጋ ዘቦ እስላም ከየጁ ክርስቲያን ሠር ጠዋትና ማታ ኾ አድርጐ ነበርና ሄደው አጥፊውን ገለው ሀገሩን አረጋግተጡ አክሱም ተመለሱ ከዚያም በ ዓፅም ሥርዓሩ ንግሥን አክ ላይ አድርገው ኛው አጹ ዮሐንስ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ዮሐንስ በነገ በአንደኛው ዓመት ወደ ጐጃም ሄደጡ ጉክለ ጊየርጊስ እህት የወሮ ላቀችን ባል ራስ ኣዳል ተሰማን ገተው ድል ካደረጉ በኋላ በጐጃም ራስ ደስታን ሾመው ወደጐን ተመለሱ ራስ አዳልም ራስ ደስታን የአጹ ዮሐንስን መራቅ ራስ ደስታን ጦርነት ገጥመው ድል አደርገው ጐጃምን ገዢህ ነን ብለው አሳወጁ ። በዚዘን ጊዜ የሃማሴን ገዢ ራስ አሉላ ቁቢ የኢጣሊያ መንግሥት ምፅዋ ብዙ ጦር መላኩን ስለሰሙና ከዚያም ሰሃጤና ዋአ ድረስ እየመጣ አገር ይይዝና ያስፋፋ ስለነበር ለጄኔራል ካርሎ ሆ ን ብ የያዘውን አገር ለቆ እንዲመለስ ላኩበት ነገር ግን አለቅም ሚል መልስ ስለላኩባቸው ዶጋአሊ አዳአሊ ከሚባለው ሥፍራዳላይ ዓም ጦርነት ገጥመው ድል አደረጉት በዚህን ጊዜ በዶ አለ ላይ የኢጣሊያን ጦር ድል መሆኑ ሲሰማ ሌላ ሃያ ሺህ በላይ ዲስ ጦር መጥቶ የኢጣሊያን ወታደር ምፅዋ ላይ ሰፈረ። ጆ በጂዚራ ያ ሆኑ እስከ ዓም ለሃያ ዓመጅች ከቱርኮች ባለሥ ጣኖችና ከግብፅ ወታደሮች ጋር እየተዋጉ አንድ ጊዜ ድል ሲሆን አንዘ ጊዜ ድል ሲያደርግ ኖረ በዚህን ጊዜ የቱርክና የግብፅ ዋና ጠላት የሆነ መይሣው ካሣ ከምሥራቅ ሀገር ተነስቶ ድል እያደረገ ኩሰቴቲ ከዚያም መሐመድ አሊ የመይሣው ካሣን መምጣት ሰምቶ አሴ ሰባት ሽህ ሠራዊቱን ይዞ መጥቶ ተገዢነቱን አመነ መይሣውካ በኢትዮጵያን ንጉሠ ነገሥት ፈቃድ የመጣ አለመሆኑን ወደፊት ኢ ዮጵያን አንድ አድርጐ ለመግዛትና ቱርክን ከኣፍረካ ምድርእንድ በኋላ መይሣው ካሣ የበርሃው ንጉሥ የሚል ስም ብሎ የወርቅ ሻሽና ካባ ከቱርኮች የተማረከ ብዙ አበባ ጧ ሰጠው መሃዲም ከግዛቱ የሰበሰበውን ወርቅ ገፀበከት ቿ ዓ ታህሳስ አምስት ቀን አበረከተ ከዚያም ሁለቱ በሰላም ወደሀገራቸ ተመልሰው ሳለ ግብፅን ይገዛ የነበረው የቱርክ እንደራሴ ከዲብ መ መድ ቴውሪቅ ሃያ ሁለት ሽህ የግብፅን ተወላጆች የሆኑ ወታደሮፎ ከብዙ መሳሪያ ጋር ወደገደይረፍና ወደስናር ላከ በዚህን ጊዜ መይሣ ካሣ ሥናር የሚገኙትንቱርኮችና ግብጾች ጦር ገጥመው አብደል ፅ ዝን የሀገሩን አስተዳደር ማርከው በተለያዬ በሶስተኛ ዓመታቐ በ ዓም ለመሐመድ አሊ ኑባንና ጅዚራን እስከ ከሰላ እንዲና ቱርኮችንና ግብጾችን ከኑቢያ ምድር ፈጽሞ እንዲያጠፋ ለስላሳ ሰ ሺህ ወታደር የሚሆን ክቱርክ ወታደር የተሣፃደረከ መሳሪያ አስሪ በውት በሰላም ወደቋራ ተመለሱ ። አጹ ዮሃንስም የጐጃምንና የትግሬን ጦር ሠራዊት ይዘጮ መተሣ ሲሄዱ መቶ አርባስምንት ሺህ ጦር ሠራዊት ነበረ ከአዴ ንስ ጋር የነበሩት ጦር አዝማቾች ንጉሥ ተክለሃይማኖት አጐታ ትልቁ ራስ አርአያ የወሎው ራስ ሚካኤል ራስ ሃይለማርያምና አሉላ ራስ መንገሻ ራስ ሃጐስ እንደዚሁም ለጃዝማችና ፊታሠፊ ሃያ ስምንት ነበሩ። ኀጉዳ ምዕራፍ ሰላሳ የራስ ወሰን ሰገድ የሚኒሊክ ሣህለ ሥላሴ ንጉሠ ሸዋ አቢሲነያ ተብለው እንደነገሱ የልጃቸው ልጅ የዳግማዊ ሚ መነ መንግሥት ዳሣማዊ አጹ ሚኒሊክ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ክአ ድንግል ልጅ ከአቤቶ ያዕቆብ ዘር ከሸዋው ንጉሥ ከሳህለ ከልሯድ ልጅ ከሸዋው ንጉስ ከሃይለመለኮት የተወለዱ ናቸ ሩም ሃረግ እንደዚህ ነው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መቀመ ሱዛ ክሱባ ወደ ሳባ እስከሚዛወር ድረስ የነገሥታት ዘር በሰ። አቤቶ ነጋሲም አጹ ኢያሱ አድያምሰገድ በሺህ ዓም ጳላይ ክጐንደር ጦደ ሸዋ በመጡ ጊዜ ባላባቱ ሁሉ በየተሪ እጅ ቢነሳና ሲተዋወቃቸው እሳቸወህቱ የአጺጹ ልብነ ድንግል ዘር ሆና ን ስለተናገሩ ለሸዋ የበላይ ርእስ መኳንንት ብለው ሽገጥው ዚህ እለት የአርጐባው የወላስሣው ዘር በበረከት በይፋት ለው ገራኗ አሊ ክሃነጉሠ ነገሥቱ ክአጸ ኢያሱ ጋር መጥት እጅ መንሻና ር ሰጥቾቶ ነበርና ክርሱ ጋር ሆሃው አገር እንዲያተኑ አዘዛፐ የመ የተሉማ የጀሉ ዘሮች ከአዴ ልብነድንግል ጀምረው እየተዋኑ ሃገር ፉኙ እያጠፉ ይኖሩ ነበርና ክርስቲያኑን እስላ ሙን በአንድ ላይ ሆነወ ዲያስለጥፍቸው አዘዙ አጹ ኢያሱ ከሸዋ ወደ ጐንደር እንደተመ ርእስ መኳንንት ተጋሲ ከጋሎች ጋር እየተዋጉ ብዙ ሃገር አተኑ አ የምትባል ከተሣ ቆረቆሩ በዚያውም የሣርያምን ቤተ ክርስቲያን በዚህን ጊዜ ስማቸውን በማህተም ለማስቀረፅና ግብር ለመሰጠቅ ደር ሄያ ሳሉ በድንገት ሞቱና ክዚያም ጐንደር ፊት አቦ ተቆ ርእስ መሥካኳፔንት ነጋሲ ሰባት ልጆች ነበሯቸው ሰባቱም እርስ በር ሲጣሉ ከናሩ በኋላ የሸዋ ህዝብ ስብስቴን ይወድ ነበርና በአባ አል ኦስቀመጣቸው በዚህን ጊዜ በቡልጋ አጠገብ ሾላ ሜዳ ድ መሣታችሁ ለአባቴ ለነጋሴ ወሌ ውል አደርጋለሁና ተሰብለ አላቦነ ብለው ለዘመድ ሁሉ መልክት ላኩ። ዘሮ እጅጋየሁን አግብተው በአባታቸው ስም ሚኒሊክ የሚባል ልጅ ከአዴ ልብነድንግል እስከሚኒሊክ አስራ አራ ትውልድ ለዱበት ዘመን አመተ ምህረት ነሰ ጎን ነው አመት ሃገር ር መሣ ሃይለ መለኮት ንጉሠ ሸዋ በተባሉ በስምንተኛው ት ሃገር ት ወደአሩሲ ሄደው ቢመለሱ የአማራንና የትግሬን ሃገር መሣ መኳንንት ድል አድርጐ ንገሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ አዴ ቴወ ው ድሮስ ተብሎ ነገሠ አሁንም ወደዚህ ወዶይሸዋ መምጣቱ ብለው ነገሯቸው ሃይለ መለኮትም መኳንንቱን ስብስበው ብ አልጋ ወራሼ ሚኒሊክ ነውና አደራ ልጄን ለእኔ እንደምታደርጉ ለእሱም አድርጉለት ብለው አጹ ቴወድሮስን ለመግጠም መኳ እ ቸውን ሰብስበው ያይብረ ብርሃን አጠገብ አታክልትከሚባል ሥፍራ ገው ይጠብቁ ጀመር አጹ ቴወድሮስም ወሎን ድል አድርገው ወደ ሲመጡ ብዙ ጦር ገጥሟቸው ነበር ግን ከፊታቸታ የበገረ አልነበ ሃይለ መለኮት ንም ሰው ከመሞቱ በፊት እጃቸውን እንዲሰጡና ግሥታቸውን በአጹው በንጉሠ ነገሥቱ ሥር ሆነው እንዲያስተ ጋግመው ልከውባቸው ነበር ነገር ግን የሸዋ መኳንንት አይሆ አታለው ሊይዝዋት ነው ስላሏቸው ሃይለ መለኮት ለጦርነት እንደ ጋጁ የደብረ ሊባኖስ መምህር ገብህይወት የሚባሉትን ላኩባቸው ለፅ ቴወድሮስም የሸዋ ግማሹ ህዝብ ቤተ መንግሥትና ቤተክህነት ማማቱ በዚህን ጊዚ ከትንሽ ከትንሽ ጦር ጋር ሃለመለኮት እንደቁ ባልታወቀ ምክንያት በ ዓም ህዳር አንድ ተን አረፉ አጹ ቴ ሮስም በክብር በደብረ በግህ ህጻን ሞ ደብር አስተበሯቸው በዚህን ጊዜ የሃይለ መላኮትን ሞት ሲሰሙ የአንኮበር መኳንንት በጌታ ዘት ጠላት አይገባበትም ብለው ቤተ መንግሥቱንና ከተማውን ጠሉ ይህን ወሬ አጹ ቴወድሮስ ሲሰሙ ወይ አንኮበር ሄዶው ደ ሉትን በጠቋሚና በምርመራ ይዝው እንደ ወንጀሉ ግማ ሉት ግማሹን አሰሩት ይባላል ። እርቃችን ፊት ለፊት ተነጋግረን እንፈጽም ብለው ላኩባቸው ሚኒሊክም ወዲያውኑ ከጀሬና ከሳማሰንበት ዋና ከተማቸው ተነ በሽኩራና በዜጋለም አድርገው ደብረ ሊባኖስ ገቡና አጹ ዮሐንስ ጋሮ ናኙ ንጉሠ ነገሥቱም አጴጹ ዮሐንስ በክብር ተቀብለው የንጉሥ የወ ዘውድ ሽልመው የሽዋን ንጉሥነት አፀደቁላቸው ንጉሠ ነገሥ ዮሐንስና ንጉሥ ምኒሊክ በፍቅርና በሰላም ተሰነባበቱተው ወደየ ማቸው ተመለሱ ንጉሥ ሚኒለክ ንጉሠ አቢሲንያ ተብለው በፈ በእንግሊዝ በኢጣልያን የታወቁ ክዚህ በኋላ ነው የሚኒሊክን ን በ ዓም እንደ አፀዶይቁላቸው ራስ አዳልን ከጐጃም ወደ ጐ አስጠርተው ንጉሥ ሚኒሊክን በአሉበት ቀን የንጉሥነት ማእረ ባታቸውን የአንበሳ ዳዊትን አልጋ ተክለሃይማኖት ብለው አወረ የሸዋው ንጉሥ ሚኒሊክ የጐጃሙ ንጉሥ ተክለሃይማኖት ሃገር ያቀኑና እንዲያስፋፉ ላኳቸው ነገር ግን የሚኒሊክና የተክለሃይጣ ጭፍራ ጉድሩ ላይ ተገናኝተው ተዋጉ በዚህ ጦርነት ንጉሥ ተክለ ማኖት ቆስለጦ ነበርና ንጉሥ ሚኒሊክ ጦር አለቃ በራስ ጐበና ተማረኩ ራስ ጐበናም ለሚኒሊክ ወስዶ አስረከባቸው ሜኒዲ። በኩል አዲ ሞገስ በኢጣሊያን ድንበር ውስጥ ይሆናል አራ ው ይግሞ የደብረ ቢዘን ገዳሙ ከክነጉልቱ ለኢትዮጵያ መንግ እንደሆነ ይቀራል የጦር ሰፈር መሆን ግን አይቻለውም አስራ ተኛው አንቀፅ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ከኤውሮፓ ነገሥታቅ ለሚያደርጉት ጉዳይ ሁሉ በኢጣሊያ መንግሥት አጋዢነት ላክ ይቻላቸዋል ብለው ተዋውለው ጨርሰዋል የሜል ነበሮ ግር ግን ለንጉሠ ነገሥት ሲመለክቱት ሲያጤኑት የኢትዮጵያ መን ከውጭ ሃገር መንግሥታት ጋር የሚያደርገው ግንኙነቅ ኢጣሊያ መንግሥት በኩል ሊያደርግ ይችላል የሚለው ቃል ንጉሠ ነገሥት ምኒሊክ በጣም ስላናደድዳቸውና ንጉሠ ነገሥት ደመሆኖቸው መጠን ለ ዓመት ተፈራርመው የነበሩትን ውል ፍርሰው ለጦርነት ይዘጋጁ ጀመር በዚህን ጊዜ ወደአድዋ ጦርነት መሄዳቸው በፊት ጥቅምት ቀን ዓም በጳጳሱ በአቡነ እጅ ተቀብተው ዳግማዊ አጹ ምኒሊክ ንጉሠ ነገሥት ትዮጵያ ተብለው በኢትዮጵያ ሃገሮች ላይ እንጦጦ ዛተ ክነገሙ ። የጦር መሪዎች ከዚህ ቀጥ የሚገኙት ናቸው ኛ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ዳግማዊ ምኒልክ ግንባር ቀ ሆነው ኢዲማህሊያ ከሚባለው ሥፍራ ከሰላሳ ሽህ የጦር ወታዴር ጋር ኛ እቴጌ ጣይቱ አልለይም ብለው ጦራቸውን ይዘው አብረው ስለዘመቱ ከሶስት ሺህ የጦር ወታደር ጋር ኻ ኛ ፊታውራሪ ገበየሁ ከንጉሠ ነገሥቱ በስተቀኝ የአሰምን ወንዝ ተሻግረው በማይ ጉዋጉዋ ከስድሸት ቪህ የጦር ወታደር ጋር ኛ ንጉሥ ተክለሃይማኖት ከ ሺህ የጦር ወታደር ጋር ይኛ ራስ ወሌ ከንጉሠ ነገሥቱ በስተግራ በማይገላአታ ከ ሽህ የጦር ወታደር ጋር ሪ ኛ ራስ ሚካኤል በእንግዳ ሚካኤል ከ ሺህ የጦር ወታደር ሯ ኛ ልዑል ራስ መንገሻ ዮሃንስ ከራስ አሉላና ከራስ ሃጐስ ጋራ ከአራት ሺህ የጦር ወታደር ጋር ኛ ልዑል ራስ መኮንን በአዲ አቡን ከ ሺህ የጦር ወታደር ጋር ዋግ ስዮም ጓንጉል ከሺ የጦር ወታደር ጋር ኛ ራስ መንገሻ አቲካም ከሺህ የጦር ወታደር ጋር በድምሩ ስባ አራት ሺህ የጦር ወታደር ሌሎች ደግሞ ዘግይተው የመጡ ከኢጣሊያ ጋር የነበሩና ከድተው ወደንጉሠ ነገሥቱ የገቡ ራስ ሰብ ሃትና ዶጃች ሃጐስ ተፈሪ እስከ ባንዳቸው ጋር መጥተው ከኢትዮጵያ እናት ሃገራቸው ህዝብ ተቀላቅለው ጣሊያንን ሊወጉ ተሰለፉ ከሰባ አራቱ ሺህ የጦር ወታደር ሌላ በነዶጃች ወልዴ በነደጃች በሻህ አቦየ በነደጃች ውቤ በነደጃች ገሠሠ በነዶጃች ተሰማ በነሊቀ መኳስ አባተ በነቢትወደድ አጥናፌ አፈ ንጉሥ ነሲቡ በነሊቀ መኳስ አድነው በነበጂሮንድ ከተማ በነፊታውራሪ ሃብተጊዮርጊስ በነዶጃች ቢትወዶይድ ወልደ ገብርኤልና በነቱርክ ባሻ ታምሬና ከዚህ ባልጠራ ናቸው የተሰለፈው ጦርና ጋሻ የያዘው አርባ ሺህ በላይ ይሆናል በአ ጠቃላይ ለአድዋ ጦርነት የተሰለፈው መቶ አስራ አራት ሺህ በላይ እንዶነበረ የታወቀ ነው። ፊታውራሪ ሃብተጊዮርጊስ ሺህ የጦር ወታደር ይዘው በቦረና ስከ ኬንያ ድረስ ያለውን አቀኑ ራስ መንገሻ ዮሃንስ አንድ ጊዜ ጣሊያን መንግሥት ጋር ውስጥ ውስጡን ሲላላኩ አንድ ጊዜም ምኒልክ ጐን ሆነው በአድዋ ዘመቻ ኢጣሊያኖችን በመውጋት ቃላ ያ ሰርተው የትግሬን ግዛት ተሰታዙው በር ነግፎ ጣን የአጺዮሃንስ ልጋ ወራሽ እንደመሆናቸው መጠን ከራስ ስብሃትና ማች ሃጎስ ፈሪ ጋር ተስማምተው በኢጣሊያን እርዳታ ተመክተው ሸፈቱ በ ጊዜ አጺጹ ምኒልክ ራስ መ ኮንንም የጦር ሠራዊታቸውን ይሸ በ ዓም በቆቦና በአሸንጌ አልፈው አላጌ ደረሱ ራስ መንገሻም ል ራስ መኮንንም ለአጹ ምኒልክ ምህረት እንዲያደርጉላቸው የል ና ደብዳቤ ጨምረው ወድ ንጉሠ ነገሥታቸው ላኳቸው አጹምኒ ክም ግን ሁለት ጊዜ ሸናፍተህ የኢትዮጵያን ህዝብ ልታስፈጅ ሞክ እ አልሳካልህ ሲል አሁን ወደእኔ መጣህ አሁን ለራስ ማኮን ምህረት ባደርግልህ የረጋውን መንግሥቴን ታነቃንቃለህ ለውጭ ት መግቢያ ትሆናለህ ስለዚህ አንተን በግዞት መኖር እንጅ መል አይገባም ብለሁ በግዞት ወደአንኮበር ላኳቸው የትግሬንም ግዛት አሽ ለራስ መኮንን ሰጥተዋቸው አንድ አመት ተኩል እንደቆዩ መክ ይቅር አስደርግልሀለሁ ብለው ቃል ኪዳን ያደረኩለትን ራስ መንገ ስለአሰሯቸው ግዛቱን አልፈልግም ብለው አገሩን ለራስ ወሌ አስረ በው በ ዓ ም ወደ አዲስ አበባ ተመልሰው መጡ በ ዓም ላይ ታህሳስ ቀን የፈረንሳይና የአንግሊዝ የኢጣለያንሃዎ መንግሥታ የሶስቴ መንግሥታት ስምምነት ተብሎ የተጠራውን ሠሁል ተዋዋሉ ውሉም እንደዚህ ነበር። አጁ ምኒልክ በዙፋናቸው የሚተካ ወንድ ልጅ ስላልነበራቸው ሴት ልጃቸው ከወይዘሮ ሸዋረጋ ለተወለዱት ለኢያሱ ሚካኤል ውረስ አስበው ከመታጮሙማችው በፊት በቤተ መንግሥታቸው ስጥ ያኖሯቸው ነበርና ጥቅምት ቀን ዓም ልጅ ኢያሱ ካኤል የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት አልጋ ወራሽ ራስ ተሰማ ሞግ ሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ተብለው ሃያ አራት አመት በክብርና በደ ከ አረድን በተወለዱ በሰባ አመታቸው ታህሳስ ሶስት ቀን ም አረፉ። ስለዚህ ኢያሱ ወዶ እስላም ሃይማኖት ተመልሰዋል እየተባለ የሸዋ መሣፍንትና መኋንንት ያወሩ ጀመር ይሄ ሰው ንጉሠ ነገሥት ነት መሆኑ ስህተት ነው ብለው አጴ ኢያሱ ሐረር በሄዱበት ጊዜ መኳንንቱ ስብሰባ አድርገው የአጹ ምኗሊክን በልጅ አክስታቸውን ወይዘሮ ዘውዲቱን በዙፋን ለማስቀሥጥ የሣሀለ ሥላሴን የልጅ ልጅ ደጃዝማች ተፈሪ ሥኮንን ራስ ተብለው የኢትዮጵያ መንግሥት አልጋ ወራሽ እንደራሴ እንዲሆኑ የምክር ቃሉን ከታተመናኖ ተፈራር መው በምክር ክጨረሱ በኋላ በ ዓም መስከረም ቀን አጹ ኢያሱ በሌሎበት ቀን የዘውዲቱ ንግሥተ ነገሥታትና የራስ ተፈሪ አልጋ ወራሽነት በቤተ መንግሥቱ አደባባይ በአዋጅ ተነገረ በዚህን ጊዜ ንጉሥ ሚካኤል በደሴ ገተማቸው አጹ ኢያሱ ሕረርጌ ሆነው የንግሥተ ዘውዲቱን መንገስ ሰሙ ንጉሥ ሚካኤል ለጦርነት ሲዘጋጁ ወዲያውኑ አቤቶ ኢያሱን ለመያዝ ደጃዝማች አያሌው ከአዲስ አበባ ወደ ሐረር በባቡር ተላኩ በዚያም ምኤሶ ላይ ደጃዝማች ጉግሳን ወግተው ድል አደረጉት ሌሎች ወታደሮች ክኢያሱ ደጃች አያሌውን ተዋግተው ለመመለስ ትላኩ ነገር ግን የሐረር ባላባትና ወታደር ተፈ ሪን ይወድ ነበርና ኢያሱን ክደው ክሸዋ ተልከኬው ከመጣዥ ጦር ጋር ተደረቡ በዚህን ጊዜ ኢያሱ ከጥቂት ወታደሮች ጋር ሆነው ወደ ኣውጳሳ ሄዱ ኢማም መሃመድ አሊ ይባሉት የኑበሩት ንጉሥ ሚካኤል ስልሳ ሽህ ወታደር ይዘው ልጃቸውን ለመርዳት ወደሸዋ መጡ ያም ቆራ ሜዳ ላይ ከራስ ሉልሰገድና ከዶጃዝማች ተሰማ ጋር መው ድል አደረጉ ክዚያም ወደፊት ሲጓዙ ፊታውራሪ ሃብተ ጊየ ርጊስ የጦር ሠራዊታቸውን ይዘው ሰገሌ ላይ ይጠባበቋቸው ጀ ሌላውም ጦር በራስ ደምሰው እየተመራ ምጥቶ ተጨመረ ጥትምት ዓም አርብ ቀን ሰገሌ ሜዳ ላይ ጦር ገጥመው ሲዋጉ ውለው በመጨረሻ ንጉ ሚካኤል ድል ሆነዳ እጃቸውን ሰጥተጦ ተማረኩ በዚሀ እለት ልዑል አልጋ ወራሽ ራ ተፈሪ ክተማውን ደጃች ባልቻ እንዲጠብቁ ትተው በዚሀ በሰበዝ ጦርነት ነበሩና ጀግንነታቸውን ያየና የሰማ ክዳር እስክዳር አመበ ናቸው ። ሽ ጤዓ ንች አጹ ኢያሱ ክሰገሌ ጦርነት የተረፉትንና የራስ ይመርን ጦር ወሎ ገብተው ለጦርነት ይዘጋጃሉ የሚባል ወሬ በሸዋ ስለ ሰማ ፊታውራሪ ሃብተጊዮርኪስ ራስ አባተ ብዙ መሣፍንትና ራዊታቸውን ይዘው ኢያሱን ለመያዝ ወደወሎ ሄዱ ከዚያም ደሴ ጦርነት አድርገው ኢያሱ ድል ሆኑና ወደመቅደላ ሸሽተው ሄዱ ከመቅደላ ጦር ለማዘጋጀት ወደ አውሃ ሄዱ ነገር ግን የአ ህዝብ ለያብርላቸውና ሊዖግፋቸው እንደተነሳ አውቀው ወደ ሸሹ ከዚያም ያሉበት ጠፍቶ ሲፈለጉ በ ዓም ቦትግራይ ግብፅያ በሚባል ገዳም ተደብቀዙ ሳለ በተቋሚ የራሥ ጉግሣ ያ ሰዎች አግኝተው ያዛቸው ራስ ጉግሣም የኢያሱን መያዝ ተፈሪ አስታወቁ አልጋ ወራሽ ተፈሪም ደሴ ድረስ ሄደው ከራስ ዳ በዚህን ጊዜ የአገኘ ይሸለማል የሚባል መሬ በመሳፍንቱ በድ ብቅ ተነግሮ ኑሮ ለጎጃም ህዝብም በከንቲባ ማተበ እጅ ተላከ በዚ ህን ጊዜ የጐጃም መሣፍንት የአዋጁን ቃል በሰማ ጊዜ ኢያሱን ይዞ ለመስጠት ይሽቀዳደ ምና ይፈልግ ጀመር በዚህን ጊዜ አጹ ኢያሱ በግንደበረት አድርገው ኩሜ ሚካኤል ገቡ በዚህን ጊዜ የራስ ሃይሉ የወንድም ልጅ ፊታውራሪ ገሰሰ በለው የለበንን አገር ይገዛ ነበርና ተእርሱ ቤት አርፈው ሳለ ወዶ ራስ ሃይሉ ላኩት እርሱም በከንቲባው የመጣውን ቃል ሲሰማ ክራስ ደስታ ጋር ተገናኝቶ ከእርሱ ቤት እንዳሉ ገልጾ ከራስ ሃይሉ ተ ክው ለመቀበል የመጡ አስመስሎ አታሎ የራስ ደስታ ይዞ አስረከበ ላቸው ከዚህ በኋላ ወደአዲስ አበባ አምጥተው ወደገራ ሙለታ ወስ ዶው በእስረኛነት እንዲቀመጡ ተደረገ በዚያው ሳሉ በ ዓ በህዳር ወር ሞቱ ። የፒያንጌሮ አዴዘዋሪ ንብረት ዘመነ መንግሥት ምዕራፍ አስር የአጹሊዛ ቤዛ ዘመነ መንግሥት ምዕራፍ አስራ አንድ የአጹ አብርሃና አጽብሃ ዘመነ መንግሥት ምዕራፍ አስራ ሁለት የአዴጹ አልሜድ ዘመነ መንግሥት ምዕራፍ አስራ ሶስት የአጹ አርሜህ ዘመን መንግሥት ቁ ልጃ መ ምዕራፍ አስራ አራት የቅዱስ ላሊበላ ዘመን መንግሥት ገጽ ምዕራፍ አስራ አምስት የጉዲት ዮዲባ ታሪክጳ ቁጣ ምዕራፍ አስራ ስድስት ቀዳማዊ አጴጹ አምደ ጽዮን ዘመነ መንግሥት ምዕራፍ አስራ ሰባት የአጹ ዳዊትና የልጃቸው የአጹ ዘራያዕቆብ ዘመን መንግሥት። » ምዕራፍ ሃያ አምስት የአጹ በካፋና የልጃቸው ዳግማዊ ኢያሱ ዘመነ መን ምዕራፍ ሃያ ስድስት ዘመነ መሣፍንት ከትልቁ ራስ አሊ እስከ ትንሹ ራስ አሊጸ ወ ወ ምዕራፍ ሃያ ሰባት ምዕራፍ ሃያ ስምን የአዴጹ ተትክለጊዮርጊስና የአጹ ዮሐንስ ዘ መንግሥት ምዕራፍ ሃያ ዘጠኝ የአጹ ዮሐንስ ዘመነ መንግሥት»»»።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation