የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት (1).pdf

• የቃላት ደመና

• የማውጣት አጠሬራ

ንፖሐውጸንፍ ቦመኖጋፍ ዎፍዕ ማ ተ ምረረሃና ተሦግሣዯ ሳቋዝፇም ሐማፇናት ያድሮዋም ሐው ሥገረ ያም ይጠዎማ ይህን በመጀመሪያ እወቁ በመጽሐፍ ያለውን ትንቢት ሁሉ ማንም ለገዛ ራሱ ሊተረጉም አልተፈቀደምትንቢት ከቶ በሰው ፈቃድ አልመጣምና ዳሩ ግን በእግዚአብሔር ፊት ብርቱ ነው የመሳለቅያ የኃይል ቅዱስነት ምንጭ የሚመጣው እንከን የለሽ ቃል ከሚወጡት እግዚአብሔር ነው መዳፍ ቅፍዕ ቦሟዎወፖ ያው በቁ ዐደዘዛ ዐ ሀፀ ዛዐ ይዩ በተጨማሪም መጽሐፍ ዋዱስ የማይነቃነቀ ጥራት ያለው ሲሆን ሊወገድ ወይም ዋጋ ቢስ አይደለም መንፈሳዊ ሰው ግን እግዚአብሔርን አምኖ ይድናል ም ። የፅንባቶቆም የጸሎት መዝሙር ም ። ሦጋኖዋሦጋ የስሙ ትርጉም በዓላዊ ይሯም ዕያዓሳ ፇ ፖሦፖመቲያ ያሜሦያለ ነው ፀሐፊ ነቢዩ ሐጌ ይዘትፁ የአግዚአብሔርን ቤተመቀደሱን እንዲሠሩ ማበረታታት ከሁሉ የእግዚአብሔርን ነገር እንዲያስቀድሙ ማሳሳብ ነው ምዕራፍ የሐጌ ትንቢት አከፋፈል «የእግዚአብሔርን ቤት ለመሥራት ተነሠ» የሚል ወቀሳ ም ። «እግዚአብሔር ከእናንተ ጋር ይኖራል» የሚል ማበረታቻ ም ። እግዚአብሔር ይባርካችኋል» የሚል ተስፋ ም ። «እግዚአብሔር ዘሩባቤልን ከፍ ከፍ ያደርገዋል» የሚል ትንቢት ም ።ፌኺፒዮዩዮቢሉት ኖኃይይል ሥጮሙ በሰፌው ትመሠዝ ርቢ ይ ሜ ክዝፎርየነኑሩችዛካ ጎመ ሠወየጉ ፕርቤኔኬኔከጨሙ ይልም ብጭሎጅ ፎሱጉ ጠፎ ኛየአኖናኛኑስም ሰበአዊ ሎሜቶች ተሙዝጥግበዋል ጋ መጆመጽ ያቱ ኘ ገዳገርሯሽ ጨ ዖቭብስይዬኾስ ለመሞት መምጣቱ ኖዋሕየቸማትን ግቕሄችትችት በለፈው ሯድትዣርካል ም ፔኸዝገጅ። አከፋፈሉ እንደሚከተለው ሲሆን ይችሳል ፄታ በገሊላ እየተመሰገነ እንዳሰተማረ ም ተቃዋሚፆች እንደተነሥበት ም ።ፅ ጌታ ጦደ ኢየሩሳሌሦ እንደተሻዘ ም ። በኢየሩሳሌም እንዳነተማረ ም ስሰ ኒታ ሕግማተ ትንሣኤ ም ። ጭየመጽሐፍ ቅዱስ ስታነቡ የሚቸግራቸሁ ወይም ለመረዳት የሚከብዳችሁ የትኛው ነው ። ከከ ከ በርርበበ ዐፕፐ ፍርዩ ከበዐፍ ህከርከ ኋ ዘበ ዐህ በየዩፍኗፎበ ር ከዐዐዚፍ ገፐከፍ በህክበከርየ በ።ፎዐወ በዐዕ ከፎ ከፎህ ፎኡቋበገፎበ ርቋበዐበ ዐበደ ቋቪፎ ከፎሃ ህፎፎ ኣሃፎ በ ከዘፌቢከዩዘብጠዐየርፎ ከዩፎ ከኋሃፎ በፍዩህዩ ፍፎፍዩበ በሃ በህ ዐበደድፎበገ በከፎ ዐህፎ ከ ዐዐ«ሀ ከ። በሐስራ ኢትዮጵያዊው ጃንደረባ ትንቢተ ኢሳይያስን ያነብ ነበር በዚህ ታሪከ የሚገርማችሁ ወይም የሚደንቃቸሁ ምንድን ነው ። ልቪቪህበፀፎፊኡ የከፍ ዐህፎቢዛሰፎህሃ በ ዩህበ ፐከፎ ጠደከ ጸቪቪህበፎኡ ህቋሃ ከፎ ክፎ ጻ በ ህባሃበጀ ከፎ ከር ህዩ በፎፎወ በደከ በገፎበጋ ፀቋቪቪሀበፎ ዐሀሀ ዷቋቪቪህበቋፎ ጓሀፀቦዐቋርከ ከፎ ፎኦ ር ቪርኋቫሣ ፐከፎ ዘር ርዐበፎእ ጻ ነለከዐ ከፎ ልሀከዐ ነለከፎርፎ ህሃቋፍ ከፎ ዓፀፎቋ።ርህርህኋ በ በበር ባህፎበ ሀከኔ ዐቪ ከከዐህደከ ቋፎፊ ቋኩዐሀ ዐበፎ ፎቋ ዐ ዐዞር እቋዩፎ ኣዐ ዐ ፀከቋጪ ከ ፎ በ ፀፍፀፎ ህ ከፎ ዝዐዕህሃ ዐቪ ከዐሀፎከ በ ከፎ ፎአ ጓፎከኔ ፎፍ ህ ኣከ ከፎነበደ ወቋዐበፎ ዐ የከፎ ቋርዐከ ርፎ ክፎፀፎቪዐከ ደክዩከ ከገዕፎ ዩከባፀከ ዐ ደከበቨርበርርፎ ህልበ ከዐኣሃ ሺ ርቨፐሃ ከፎ ዓህከዝፎር ዐ ከፎ ሀ ህዐበ «በደ ዐከ ዐ ኣህዐቦቭ ክዐዕበገ ዐ።

• Cosine ማጠቃለያ

ሌሎች መጻሕፍትን በማንበብ ምከርና እውቀት ይገኛል መጽሐፍ ቅዱስን በማንበብ እና ቃሉን በመስማት ግን ቡራኬም ይገኛል ራዕ ፖ መ የሟዕይጸረው ያመሆፉ መጽሐፍ ዋዱስ የማያረጅ የዘመን ብዛት የማይገታው ዘላለማዊ ነው የአምላካችን ቃል ግን ለዘላለም ፀንታ ትኖራለች» ኢሳ ዐ ሰማይና ምድር ያልፋል ቃሌ ግን አያልፍም ማቴ የጌታ ቃል ለዘለአለም ይኖራል» ኛ ጴጥ ኖያሇሪ ይፍፉያ ቦሟዕሃረ ፅሰሆን ስለ እመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም ስለቅዱሳን መላእከት ስለቅዱሳን ፃድቃን እና ሠማእታት የሚናገር ነው ሳዳጨቃቲዕ መድፍ ዎፍፉያ የመንፈስ ምግብ ነው ማቴ ኤር የመንገዳችን መብራት ነው መዝ ዝ በሁለት በኩል የተሣለ ሰይፍ ነው ዕብ ያንፃል ዮሐ ያለመልማል መዝ መዳፍ ፍፉዕ ማ ጻፈው የመጽሐፍ ቅዱስ እግዚአብሔር ሲሆን ጸሐፊዎቹ ግን ከእርሱ የተላኩ ቅዱሳን ሰዎች ናቸው ብዛታቸውም ከዐርባ በላይ ነው ባለቤቱ አንድ የመጽሐፍ ቅዱስ ከርታስ ውሰድ ለአንተም ከተናገርሁበት ቀን ከኢዮስያስ ዘመን ጀምሮ እስከ ዛሬ ድረስ ለእስራኤልና በይሁዳ ላይ በአሕዛብ ሁሉ ላይ የተናገርሁህን ቃል ሁሉ ጻፍበት ኤር «በእግዚአብሔር ተልከው ቅዱሳን ሰዎች በመንፈስ ቅዱስ ተነድተው ተናገሩ ኛ ጴጥ ክ ከፍፎ ከር ር ዐበጀበ ፀ ዘዘገፀ ከሀጸከ ፎሃዩጧቨዐበ ሃ ከፍ ዘበብዘጩህፀ ከ ከ ር ዘፀሆዐዘዐስ ፀ ቪሸ ርጠብ ቪ ከዩ ሄዐሀ ዐ ዕዐፀ በ መጽፍ ፍፉዕ መጅ ይ ፖሦዳ« መጽሐፍ ቅዱስ በተለያዩ ሰዎች እንደተጻፈ ሁሉ የተጻፈበት ዘመንና ቦታም እንዲሁ የተለያየ ነው የመጀመሪያው መጽሐፍ መጽሐፈ ሄናክከ ከተጻፈበት ከ ዓዓ ጀምሮ የመጨረሻው ዮሐንስ ራእይ እስከተጻፈበት እስከ ከ ዓም ድረስ ብዙ ዘመናት አልፈዋል ብሉይ ኪዳን ዐዐ ጸሪ ዐዐ ዕርያ ጸሐፍት የተጻፈ ሲሆን አዲስ ኪዳን ዕምንፖ ሰዎች ተጻፈ በሙሉ ወይም በከፊል ዐዐ በላይ በሆነ ቋንቋ ተተርጉሟል ስለዚህ መጽሐፍ ቅዱስን ለመጻፍ ዓመት በላይ ወስደ ል ማለት ነው ከላይ እንደተገለጸው የመጽሐፍ ቅዱስ ከፍሎች በተለያዩ ጊዜያት እንደተጻፉ ሁሉ የተጻፉባቸው ቦታዎችም እንደዚሁ የተለያዩ ናቸው ዩፉጎ መጻዳሐፍፖ ቦሃዳፉባሃው ሪፖሥፆ የአሪት መጻሕፍት ሬሲና ምድረበዳ መጽሐፈ ኢያሱ ። ንፖሐውጸንፍ ቦመኖጋፍ ዎፍዕ ማ ተ ምረረሃና ተሦግሣዯ ሳቋዝፇም ሐማፇናት ያድሮዋም ሐው ሥገረ ያም ይጠዎማ ይህን በመጀመሪያ እወቁ በመጽሐፍ ያለውን ትንቢት ሁሉ ማንም ለገዛ ራሱ ሊተረጉም አልተፈቀደምትንቢት ከቶ በሰው ፈቃድ አልመጣምና ዳሩ ግን በእግዚአብሔር ተልከው ቅዱሳን ሰዎች በመንፈስ ቅዱስ ተነድተው ተናገሩ ጴጥ በዚህ መሰረት ቅዱሳት መጻህፍትን ከማንኛውም ሰው የመነጨ እንዳልሆነ ይህ መለኮታዊ መልክት ከእግዚአብሔር ዘንድ የተላለፈ መሆኒን ለህዝቡም መሪ መሆኑን በአግዚአብሔር መንፈስ የሚገነዘቡና በመንፈሱ የተናገሩት እና በአግዚአብሔር ቃል መሰረት የተገኘ መሆኑን መረዳት ያስፈልጋል ዕዳዲጩጨዎኒቲ ቦመድጋፍ ዎፍያ ናማ የዓለምን መቤዝት መዳን በኢየሱስ ከርስቶስ በኩል መሆኑን መግለጥ እና በእግዚአብሔር አምሳያ ለተፈጠሩት መሪ መመሪያ እንዲሆን የእግዚአብሔር እውነተኛ ቃል ነው ቦመያፍዩ ዩፉዕ አሕርቦ ይድነዕና ዛዐዘያዘፀ ዘርሀ ዘ ዐዕ የነ ፀከር ቅድስና ማለት ከፍጥረት እና ከከፉ በሙሉ እና ሙሉ በሙሉ የተለዩ መሆን ማለት ነው ሙሴ ቃሉን ሲጽፍ በጥንታዊቷ እስራኤል እጅግ ቅዱስ እና ቅዱስ ስፍራ ውስጥ ከቃል ኪዳን ታቦት ጋር አብሮ ተቀምጧል ዘዳ የእ ግዚአብሔር ቃል ራሱን በራሱ ብቻ ሳይሆን እኛንም ቀዱስ አድርጎ ሊያቆየን ይተላል ቅዱስ ነው ግን እኛን ቅዱስ አድርጎ ሊያቆየን ይችላል በእውነትህ ቀድሳቸው ቃልህ እውነት ነው ዮሐ መጽዩ ፍፉሪ ያዓቋም ውዕፖ ዕሐሎም መዲጓፍም ሥታ ያፈፀ ጁዕሯ ልታ ቻው ፌደድን ያሟፇውሮሜያ ፊዴፖሪን ቅዱስ ጳውሎስ በመንፈስ ቅዱስ ውስጥ የማንፀባረቅ ፍላጎትን በቃሉ ውስጥ በውኃ በመታጠብ እና እራሱን እንደ ቤተክርስቲያን እራሷን ለማቅረብ ስለፈለገች እና ስለማንኛውም ፍፁም ቆንጆ ነጭ ከሆነው ቅዱስ እና እንከን የለሽ ኤፌ ያመፖፎ ሥሳማ ይጎው ው ሀዘጠፀ ዳሀዐዘዘ ዐ የስፀ ዘዐ ይህፀ እንደ እግዚአብሔር ቃል መጽሐፍ ቅዱስ መለኮታዊ ሥልጣን አለው ይህ በበርካታ መንገዶች ተገልጧል አንደኛ የመጨረሻው የእምነት ሥልጣንና ተግባር ጢሞ ሁለተኛ ኢየሱስ የአግዚአብሔርን ቃል ከማንኛውምሰብዓዊ አስተምህሮት በላይ ከፍ ያለ ነው ማቴ ሦስተኛ መጽሐፍ ቅዱስ የእግዚአብሔር ቃለ ስለሆነ ከእግዚአብሔር ሥልጣን ጋር ነው ዮሐ መዳኃፍ ቅዩዕ ል ይህ ዕው ፕስ ጋፀዕዘዘዘ ዐ ነዩ ዘዐ ፀ ቅዱሳት መጻሕፍት ሊሸሻሉ አይችሉም ዮሐ የማይጠፋ መሆኑን ይገልጻል በማቴ በኢሳ ማቴ ማቴ አስቀድሞ የአግዚአብሔር ቃላት አደራ ተሰጡአቸው ታዲያ ምንድር ነው። » ዘጸ ሀ ፅቿ «እንዲህም አለ ሁላችሁ ከእርሱ ጠጡ ስለብዙዎች ለኃጢአት ይቀርታ የሜፈስ ይትኗያ ጴያ ደሜ ይህ ነው» ማቴ ጃ « እንዲሁም ከእራት በኋላ ጽዋውን አንስቶ እንዲህ አለ ይህ ጽዋ ስለአናንተ በሚፈሰው ሪሮያማሟ የሚሆን ለዴፅዕ እያነውኔእ ሉቃ ስለዚህ አዲስ ኪዳን አግዚአብሔር በልጁ በከርስቶስ ከከርስቲያኖችከሚያምኑት ጋር ያደረገውስምምነት ነው ብሉይ ኪዳንን ብሉይ አሮጌ ያረጀ ያሰኘው አዲስ ኪዳን ነው ብሉይ ኪዳን በዘመኑ ብሉይ ያረጀ አልነበረም «ፊተኛው ኪዳን ነቀፋ ባይኖረው ለሁለተኛው ስፍራ ባልተፈለገም ነበር። » ዕብ ቿሾ ኤር ፀባልሀዐባይሀባዐ ስለዚህ አዲስ ኪዳን በመምጣቱ የመጀመሪያው ኪዳን ብሉይ ኪዳን የቆየ ያረጀ ውል ስምምነት ተባለ በታታፖ ሲያናምት ረ ዕዲዉዎቂፀ ይሯሥፖምው ብሉይ ኪዳን በዓለም አዲስ ኪዳን በዓለም መዳን መፈጠር ይጀምራል ይጀምራል። አዲስ ኪዳን ክርስቶስንይወርዳል ብሉይ ኪዳን ይወርዳል ይፈርዳል ይላል ይወለዳል ይላል አዲስኪዳን በከርስቶስ ዳግም ወልድን ምጽአት ይጠናቀቃል የኪዳኑ ብሉይ ኪዳን በክርስቶስ ውጤት ግን እስከ ዘላለም ይቀጥላል። ብሉይ ኪዳን « እግዚአብሔር እንዲህ ይላል» ይላል። ብሉይ ኪዳን ለእስራኤላውያን የተሰጠብሔራዊ ውል ነው ብሉይ ኪዳን ውስጥ እግዚብሔር በፍርዱ ይታያል ጠላቶችን ሲያጠቃ ድል ሲያደርግ ብሉይ ኪዳን በአዳም ኃጢአት ሰዎችን ወደሞት ወስደል። አዲስ ኪዳን « እኔ አእላችኋለሁ። ኔ ብሎ ቀጥታ ይናገራል አዲስ ኪዳን ለመላው ዓለም የተሰጠዓለም አቀፋዊ ውል ነው አዲስ ኪዳን ውስጥ እግዚአብሔር በፍቅሩ ይታያል ጠላትህ ውደድ ሲል ለጠላቶቹ ሲጸልይ አዲስ ኪዳን በከርስቶስ ሞት ሰዎችን ወደ ሕይወት ይወስዳል። ሕግ በሙሴ ተሰጥቶ ነበርና ጸጋና እውነት ግን በኢየሱስ ከርስቶስ ሆነ ዮሐ ጂ ብሉይ ኪዳን እንደ ጥላ ነው » አካሱ አዲስ ኪዳን ነው ጥላ ብሱይ ኪዳን የአዲስ ኪዳን እዚህ ከታየ አካል እዚያ መነሻ ነው እንደቆመ ያሳያል ብሉይ ኪዳን ና አዲስ ኪዳን ጻ ረ አዲስ ኪዳን የብሉይ ኪዳን ተከታታይ ናቸው መድረሻ ነው ጻ ብሉይ ኪዳን ያለ አዲስ ኪዳን አዲስ ኪዳን ያለ ብሉይ ኪዳን ፍጻሜ የሌለው ጅማሬ ነው ጅማሬው ያልታወቀ ፍጻሜ ነው ዕሐሂሆ ሥታተሐይጩም አናም ጎደሷፏጓተ። ፇ ጌታ ወንጌሉን ሐዋርያት ጨርሰው አንዲድፋት ቢያደርግ ኖሮ አርድእት ለማስተማር ሲወጡ እናንተንማ ማን ይሰማችኃል የውጭ ሰው ናችሁ የውጭ ሰዎችማ ብትሆቱ ወንጌልን በዳፋችሁ ነበር ብለው አይሁድ ትምህርታቸውን ከከመቀበል ወደኃላ ባሉ ነበር የአርድእት ከብር በአይሁድም ዘንድ ሆነ በከርስትያኖች ባልታወቀ ነበርሑአሁን ግን አርድት በጌታ ዘንድ የከበሩ መሆናቸውን ወንጌልን ለማዳፍ ታወዋቀ ሐምርሮጳ ቭምጸይዳፉያሃግ ስለ ወንጌል ክብር በአጠቃላይ ወንጌል በአርድእት ብቻ ተጽፎ ቢሆን ኖሮ ይህችማ ተርታ ሕግ ናት ደጊቱማ ሕግ ምሥጢረ ታምራትን በቤተ ኢያኢሮስ ምሥጢረ መንግስትን በደብረ ታቦር ምሥጢረ ምጽአትን በደብረዘይት ምሥጢረ ፀሎትን በጌቴ ሰማኒ ባዩ አዕማደ ምድር በተባሉ በልበ ሐዋርያት ቀርታለች በማለት አይሁዳ ደገኛይቱን ሕገ ወንጌል ከመቀበል በተከላከሉ ነበር ዖፍዕ ማሄጋጎያጎ ወል የቅዱስ ማቴዎስ ወንጌል በምራፎች ብዛት የመጀመሪያውን ወንጌል በመሆን ምዕራፎች ይዚል የተፃፈው ከቅዱስ ማርቆስ ወንጌል ቀጥሎ በ ዓም አካባቢ ነው የጌታችን ትምህርት በሰፊው በማቅረብ ቀዳሚውን ስፍራ ይዚልለ በዚህም አቀራረቡ ከዮሐንስ ወንጌል ጋር ሲዛመድ ከሉቃስና ከማርቆስ ወንጌል ይለያል ወንጌሉን የፃፈው ለአይሁድ በመሆኑ ከ በላይ የብሉይ ኪዳን ጥቅሶችን አቅርቧልለል በነዚህም የተናሳ ብሱይ ኪዳንን አብዝቶ በመጥቀስ ከሌሎች ወንጌሎች ይበልጣል ጌታችን መድኃኒታችን ኢየሱስ ከርስቶስ ቀድሞ በነብያት የተነገረለት መሲሕ መሆኑን ለማስረገጥ ሲል አንድን ታሪከ ከጻፈ በኋላ በነብይ የተጻፈው ብሎ ይመሰከራል ሐዋርያው ቅዱስ ማቴዎስ ትውፊትን በብዛት የተጠቀመ ሐዋርያ ነው ማቴዎስ ወንጌልን ስላፃፈበት ቋንቋ ሦስት ዓይነት ሐሳብ ቀርቧል በዕብራይስጥየቤተከርስቲኒያችንን ሊቃውንት ጨምሮ ብዙ ምሁራን የተስማሙት ቅዱስ ማቴዮስ ወንጌሉን በዕብራይስጥ ቋንቋ ጻፈው በሚለው ሐሳብ ነው ነገር ግን እስካሁን ድረስ የዕብራይስጡ ዋና ቅጂ አልተገኘም በአረማይከፓፒየስ የተባለው አባት በ ኛው ከዘመን እንደገለጠው ሐዋርያው ቅዱስ ማቴዎስ አስቀድሞ የጌታችንን ትምህርቶች በአረማይክ ቋንቋ ሎጂያ በተባለ መጽሐፍ ሰብስቦት ነበርበኋላም ወንጌሉን ሲጽፍ የጌታችንን ትምህርቶች የገለበጠው ከዚህ መጽሐፍ ነው በግሪከ አብዛኞቹ ጥንታውያን ቅጂዎች የሚገኙት በግሪከ ቋንቋ በመሆኑ በግሪክ ቋንቋ ተጻፈ የሚል ሀሳብ አለ የማቴዎስ ወንጌል ከማርቆስ ወንጌል ቀጥሎ በሁለተኛነት ተጽፎ እያለ የመጀመሪያውን ተርታ ያገኘበት ዋናው ምክንያት አቀራረቡ ለብሉይና ሐዲስ ኪዳን ድልድይ ስለሆነ ብሉይ ኪዳን ትንቢትና ምሳሌ በሐዲስ ኪዳን መፈጸሙን ስለሚያሳይ ነው ወንጌሉን የጻፈው በምድረ ይሁዳ ተቀምጦ ሳለ በሶሪያ ውስጥ የሚገኝ በአንጾኪያ ከተማ ነው ዖ»ፍዕ ማሄዖጎ ወ ይቦዳጳፈረ ፖቦ ሀ አይሁድ ጌታን በድንግልና አልተወለደም ብለው ስለነበር እመቤታችን ከቅድስት ድንግል ማርያም ያለአባት መወለዱን ለመመስከር ለ አሪትን ሊሽር መጣ ብለውት ስለነበር ኦሪትን ሊፈጽም እንጂ ሊሽር አለመምጣቱ ለማስረዳት ሐ በብሉይ ኪዳን ስለመሲሕ መምጣት የተነገሩ ትንቢቶች በኢየሱስ ከርስቶስ እንደተፈፀመ ለመግለፅ የማቴዎስ ወንጌል አከፋፈል እንደሚከተለው ሊሆን ይችላል መግቢያ። ዖይፉዕ ቦኅ ወ ዮሐንስ ወንጌል ምዕራፎች የያዘ መጽሐፍ ነው የዮሐንስ ወንጌል ከትረካ ይልቅ ነገረ መለኮታዊ ይዘት ስላለው ከሌሎቹ ወንጌላት ይለያል ቅዱስ ዮሐንስ ወንጌላዊ ከጳራቅሊጦስ በኃላ ከቅዱስ ጴጥሮስ ጋር በኢየሩሳሌም በአንጾኪያ በመቅዶንያ በእስያ ከተሞች በተለይም በኤፌሶን አስተምሯል ቅዱስ ዮሐንስ ወንጌሉን ቱን መልእከታትና ራእዩን የፃፈ ሐዋርያ ነው ቅዱስ ዮሐንስ ወንጌሉን የጻፈው ከፍጥሞ ደሴት ሲመለስ በኤጅያን ባሕር ወደብ በ ዓም አካባቢ ነው ዖፍዕ ይዕ ወ ቦይያዳፈያፖ ምኖ ሙሥ ከሶስቱ ወንጌላት የጎደለውን ለመሙላት ቅድመ ዓለም የነበረውን ሥጋን የተዋሐደውን ትንቢት የተነገረለት ሱባኤ የተቆጠረለት መሲሕ የእግዚአብሔር ልጅ ኢየሱስ ከርስቶስ መሆኑን ለመግለጥ ጽፏል የሰው ልጆች ሁሉ ከርስቶስ የእግዚአብሔር አብ የባሕርይ ልጅ መሆኑን አምነው የዘለዓለም ሕይወት የሚያገኙ መሆኑን ጽፏል የሕይወት አወንጀራ የዓለም ብርሃን የበጎች በር መልካም እረኛ ትንሣኤና ሕይወት መንገድ እውነትና ሕይወት እውነተኛ የወይን ግንድ እኔ ነኝ የሚለው የኢየሱስ ክርስቶስ ማንነትና አምላከነት የሚገልጽ መሆኑን ለማስረዳት ጽፏል ፖሪስ ፍሳ ይጸያዋፎምሥጋ ሐዋርያት የሚለው ቃል የሐዋርያ ብዙ ቃል ሲሆን ሐዋርያ ሖረ ከሚለው የግእዝ ቃል የወጣ ሲሆን ትርጉሙም ተጓዥ ማለት ነው ሐዋርያት በአይሁዳውያን ዘንድ አላዋቂ ከሚባሉት የተመረጡ ናቸው በተልኳቸውም ድውይ ሲፈውሱ ሙት ሲያስነሱ ጋኔን ሲያወጡና የወንጌል ብርሃንነትን ሲመሰከሩ በህዝቡ ዘንድ ሞገስ አግኝተው ነበር የሐዋርያት ሥራ የሚለውን መጽሐፍ የፃፈው ቅዱስ ሉቃስ ነው በዚህ መጽሐፍ ቅዱስ ሉቃስ ሐዋርያት ያደረጉትን ሥራ በሰፊው ፅፏል ሥራውንም የሚሰራው መንፈስ ቅዱስ እንደሆነም ያስረዳል የቅዱስ ሉቃስ ዓይነተኛ ሐሳብ ሐዋርያት የኢየሱስ ከርስቶስን ትእዛዝ እየፈፀሙ እስከ ምድር ዳርቻ ድረስ ወንጌል ለአለም አንዳዳረሱ ለማስረዳት ነው ይህ መጽሐፍ እውነተኛ የከርስትና ጠባይን ስለሚገልፅ የተለየ የከርስትና መጽሐፍ ይባላል ይኸውም ከመጀመሪያው አንስቶ እስከ ዕርገቱ ከፃፈ በኃላ ከጳራቅሊጦስ ጀምሮ የመጀመሪያውን የቤከ መመሰረትና ህብረት የቤከንን ታምራት የመጀመሪያውን ጥምቀት የመጀመሪያውን የቤከ ስደት የመጀመሪያዎቹን ሰማዕታት የመጀመሪያውን ሐዋሪያዊ ጉዞ ከአይሁድ አለም ወጥቶ ወደ አሕዛብ መሄዱን የመጀመሪያዎቹን የዲያቆናት ምርጫና ሹመት የሚያስረዳ ከመሆኑም በላይ ቤከ ከምን ተነስታ ከምን አንደደረሰች የሚያሳይ ከፍተኛ ጠቃሚነት ያለው መጽሐፍ ነው ይዋርቦኦሥሯ ይፖዳፊፖ ምያ የቅድስት ቤከን አመሰራረትና ዕድገት ለመግለፅ የርደተ መንፈስቅዱስን ሁኔታ ለማስረዳት ቀዱሳን ሐዋርያት የኢየሱስ ከርስቶስን ትአዛዝ በመፈፀም ወንጌልን በአራቱም አቅጣጫ እንዳዳረሱ በመግለጥ የቅዱሳን ሐዋርያትን ሃይማኖትና ተግባርሥራ እንድንከተል እውነተኛ የከርስትና ጠባይን ለማሳወቀዋ ፅፋል የሐዋርያት ሥራ ምዕራፎች አሉት ይሥሂንፖ ያፍ ሥርዓት የሚለው ቃል ሠርዓ ከሚለው የግእዝ ቃል የወጣ ሲሆን ትርጓሜውም አሰራር ደንብ መርሐ ግብር ማለት ነው ይህም ሥርዓት በከርስቶስ ደም የተመሰረተች ቤከ አምልኮቷን የምትፈፅምበት ሕዝበ እግዚአብሔርን የምትጠብቅበት ጸጋ የሚያሰጥ ቅዱስ ሥርዓት ነው የቤከ እምነቷ ብቻ ሳይሆን ሥርዓቷም አግዚአብሔር በቅዱሳት መጻሕፍት የገለጠው ቅዱስ ሥርአተ አምልኮ ነው የኢኦተቤከ የእለት ተእለት መንፈሳዊ አገልግሎት የምትፈፅምበት የሥርዓተ ቤክ መጻሕፍት አሏት እነዚህም መጻሕፍት ሐዋርያትና ሊቃውንት በየጊዜው ለቤከ መተዳደሪያ የወሰኑትና የደነገጉት ነው ሥርንዓፖ ፊፖሦ ዕርዕጄያጋ ምጋኃጮም የብሱይ ኪዳን መጻሕፍት የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍት የሊቃውንት መጻሕፍት ቀኖናወ አበውየአበው ቀኖና የሥርዓት መጻሕፍት ወዘተ ናቸው ሥርዓትን መጠበቅና በሥርዓት መኖር አስፈላጊ እንደሆነና መንፈሳዊ ግዴታም እንዳለብን ዋነኛው የሥርዓት ምንጭ የሆነው መጽሐፍ ቅዱስ ይነግረናልለምሳሌ ምመያጀም ስሟፇመጦጡሦ ሪፖፆ ሪያሦ ጋምሦ። ከሞተ በኋላ ተነስቶ ሰለምን ኪዳንን አስተማረ ቢሱ በመዋዕለ ሥጋዌው በፈቃዱ ለሰው ልጅ ድህነት ወንጌልን እንዳስተማረ ከሞተም በኋላ ተነስቶ ለሰው ልጅ ድህነት በፈቃዱ ኪዳንን አስተምሯል መጽሐፈ ኪዳን የተባሉትም ሁለት መጽሐፍት ናቸው መጽላደ ኒዮ ይፃማዊ ይህን የጌታችን የኢየሱስ ከርስቶስን የኪዳን መጽሐፍ ዮሐንስጴጥሮስና ማቴዎስ እያጻፋቸው ጻፉት በዚህም ዓይነት መግለጫም ወደ ኢየሩሳሌም ላከው መጽሐፈ ኪዳን ቀዳማዊ አንቀጾች ያሱት መጽሐፍ ነው ይህም ሰለ ስርዓተ ቤተ ክርስቲያን የዘወትር ኪዳናት ትምህርተ ኀቡአት እግዚአብሔር ዘብርሃናት ቅዳሴ እግዚእ በአንተ ቅድሳት ወዘተየሚናገር መጽሐፍ ነው የመጽሐፈ ኪዳን ቀዳማዊ ይዘት ሥርዓተ ጸሎትና ሥርዓተ ቅዳሴ ነውበተመደቡ ሶስት የኪዳን ጊዜያትጸሎተ ኪዳን ዘሰልስቱ ጊዜያት ተከፍለው የሚገኙ ዘጠኝ ሥርዓተ ጸሎታትን ዘጠኙ ኪዳናት የሚባሉትን ይዚል ቐናመጋረፇሔሐፈም ሀለከ እግዚኦ ለገባሬ ኩሉ ለአምላከ ብርሃን ለገባሬ ሕይወት ሒንሴልስ ለከ ዘንተ ስብሐት ቐዳያታፇ ሀእግዚአብሔር አብ ወሃቤ ብርሃን ለእግዚኦ ኢየሱስ ክርስቶስ ስምዓነ ቅዱስ ሐንሴልስ ለከ ቅዱስ ስብሐት ዖያፖርረያ ሀለከ ለአብ ዘኢይማሰነ መድኃኔ ነፍስነ ለንዌድሰከ አግዚኦ ሒለከ ዘእምልብነ ናቸው መያጋረ ጴያ ጳሳሪ እንደ መጀመሪያው የኪዳን መጽሐፍ በአንቀጽ የተከፋፈለ አይደለም በሥርዓት ቅዳሴው መጽሐፍ የቅዳሴ እግዚእ መግቢያ ላይ እንደተገለጸው መጽሐፈ ኪዳን ካልዕ ደግሞ ወጥ ሆኖ ስለ ካህናት ሹመትና አገልግሎት ስለ ንዑስ ከርስቲያን ጥምቀትና ምሥጥረ ቁርባን አንዲሁም የሐሳዊ መሲሕን የጥጦስን ነገር በመግለጽ ስለ ክርስቶስና ስለ ዳግሞ ምጽአት የሚናገረ መጽሐፍ ነው በአጠቃላይ የመጽሐፈ ኪዳን ካልዕ መጽሐፈ ኃሰጎዊ መፈጋና ፖጋጋዮች በይበልጥ በስፋት ይናግራል ፖ መደድዳጋረ ዴዲያድዕይሷዖ ዲድስቅልያ የመጽሐፉ ስም ሲሆን ትርጉሙም ምሂርምማለት ነው ይህም የኢኦተቤክ የሐዲስ ኪዳን ቅዱሳት መጻሕፍት ዝርዝር ውስጥ አንዱና ጥንታዊው ነው ዴያዕቓሷያዎፉቋዎሮዖ ይባላል መጽሐፉ ቀድሞ ሲል ወደ ግዕዝ ቋንቋ ተተርጉሞና ተጠብቆ ናሯል እንዲያውም ከፍተኛ ዋጋው ቀደም ብሎ ስለታወቀ ከእንግሊዘኛ ትርጓሜው ጋር በአውሮፓ ታትሞል ይህ መጽሐፍ የቅዱሳን ሐዋርያት አስተምህሮ የሥርዓት ከፍል ሲሆን አንቀጾችን የያዘ መጽበለ ትምህርት ወተግሣጽ ነው እነዚህም ዕሐሰዕው ሲድ ጨይሠፖና ምፖ ፅ ፍፇሪዕያሃቋኖ ፇረዳሂዳቨጩጨጨረ ፅሐ ምጮሥነጧሪ ፐምዎም ሐዶምና ደጸዕፖ ሰጎ መጮሥጪጢሪ ረሃ ዛናሦኙ ኖረና ጳሳግሣሞፖ ሪበሐ ሥሂጀንፖ ይፖ ረዕጄያቻኖ ታም ሥፒጀናፖ ዕይፖ ረህሀኖርዖ ቂዕ ዕሐሟፈደሪሙ ሦሃሦለፈዋምዕነኔሮዉራምፖይናነሃሪ መጽሐፈ ዲድስቁለያ አበይትና ንዑሳን አንቀጾች አሉት በአያንዳንዱ አብይ አንቀጽ ውስጥ ብዙ የተለያዩ ንዑሳን ከፍሎች ይገኛሉ መድጽጋጠፈ ፇፋፊምጦፅ መጽሐፉ ሊቀ ሐዋርያት ቅዱስ ጴጥሮስ ስለ ጌታችን መድኃኒታችን ኢየሱስ ከርስቶስ የተናገረውና ቅዱስ ቀሌሞንጦስ ከእርሱ አግኝቶ የጻፈው ነው የቀሌሞንጦስ መጽሐፍ በአዕጽሮተ ቃል ልዩ መጠረያው ዴፊይፕ ሲሆን ትርጉሙም ጴጥሮስ ማለት ነው ይዘቱም ሥርዓተ ቅዳሴያዊ ቅርጹን አስመልክቶ ስለጽላት ኪዳን ቡራኬ ማለትም በኤሏስ ቆጾስ አዲስ ቤተመቅደስ የሚባረከበትን ሥርዓት ሥርዓተ ጥምቀትና ስለሥርዓተ ቁርባን ወዘተ ይናገራል በቀኖናዊ ከፍሉም ፅ ፅሪማሜሬኃፖፖና ፅ ያዓሦ ፅ ሪሦ ረዕጄያን ይሳሪረዎሥፖ ፇጋ መፖን ፅመን ጋጓማማፓምፖ ምህመናን ፖግባረ ሥጋ ማረፍ ግዴታ ስለመሆኑ ያትታል ቀኖና በትውፊትም ቅዱስ ቀሌምንጦስ የሮማ ጳጳስ ሆመ ዙጅዙዊቪምክ መሆኑ ይነገራል ድህረ ልደተ ከርስቶስ የፃፈው ቀዳማዊ ቀሌምንጦስ የቤተ ከርስቲያን አበው መምህራን በመገደላቸው ምክንያት አለመግባባት ወደተፈጠረበት የቆሮንቶስ ቤተ ከርስቲያን በሮማው ጳጳስ መልእከት ነው መልእከቱ ዎዐውፈታቃናም ይገሐፀ ቢሷመዲጓፍምት ኃፖፖሊኢጸስኑዕ ስረዕፆጎያ ኖያፖኖራምምናኖናዳሥም ያፉዕ ውተቸተዕ መሳለጴታም ፇሃፈይ ዕሪራውያ መሷያየተወሰደ መሆኑ ተገልዷል ፈ ቦይቦመሳልታፖታያፍ እነዚህ መልእክታት ተብለው የሚጠሩት የሐዲስ ኪዳን ክፍሎች አጠቃላይ ይሃፖሥርሦመዲዱጋፍፖ ይባላሉ የተጻፉትም ለግል ሰዎች ለቤተሰብ ለቤተ ከርስቲያን ወይም ለማኅበር በቀጥታ ፇምሄርሦ ፖግድ ምሳረ መሠረሪፖ ጀሯፀማናኙ ሥን ምሮራሯ ጨፅወፖ በአጽንኦት የሚገልጹና የሚያስተምሩ ናቸው አጠቃላይ መልአከታቱ በሶስት ይክከፈላሉ ሐማንረዖይሦ መልእከታት ሮሜፊልጵስየዩስ ወዘተ ሐግ ፖታ መጳሷፖፖ ፊልሞናጢሞቴዎስቲቶሁለተኛ የዮሐንስ መልእክት ወዘተናቸው ሐዓሐም ዖፍ መያፖሦፖ የዕብራውያን መልእከት ለእስራኤል ዘሥጋ እስራኤልሲ ዘነፍስኛሻ ዮሐንስ መልእከት ወዘተናቸው ፍዕ ታታያ ሪ ይዩዕ ይለጋዕ ፍዕ ዴፖረንነ ይዩዕሪዕዶ ፃ ኃደጎ ፍሪይሥያ ቭጠጋፇሮያፖሥሮ የቅዱስ ጳውሎስ መልእከታት ዖይጅፉፍዕ ዳደምፓተቀዕ መሳጳጴልታሦ ናሦሃውታ የ መልከታቱንም በክፍል የመጀመሪያው ክፍል ሁለቱ ወደ ተስሎንቄ የተጻፉትን ይይዛል እነዚህም በሁለተኛው ሐዋርያዊ ጉዞው በ እና ዓም እንደተጻፈ ይነገራል እነዚህ መልእከታት ምሥጢረ ምጽአትን በሚመለከት የሚናገሩ ናቸው ሁለተኛው ከፍል ሁለቱን የቆሮንጦስ መልእከታትንና የገላትያን የሮሜን መልክታት ይይዛል እነዚህ በኛው የሐዋርያው ጉዞው በ እና በ ዓም መካከል የተጻፉ ናቸው በነዚህም ጊዜ አይሁድ ከመቼውም ጊዜ ይልቅ ቤተ ከርስቲያንን የተቃወሙበትን የጳውሎስንም ዛፍ ሆነ ብለው ያበላሹበት ጊዜ ነበር ሶስተኛው ክፍል ቅዱስ ጳውሎስ የመጀመሪያው የሮም አስራቱ ጊዜ በ እና በ ዓም የተጻፉ ናቸው እነዚህም ወደ ፊሊጵስዩስ ወደ ኤፌሶንወደ ቆላስይስና ወደ ፊልሞና የተጻፉ መልከታት ናቸው እነዚህ ስለከርስቶስ ማንነት አስፋፍተው የሚናገሩ ናቸው አራተኛው ክፍል በመጀመሪያ ከእስራት የተፈታበት ከ ዓም የተጻፉት ኛና ኛ ጢሞቴዎስና ቲቶን ይይዛል እነዚህ መልእክታት የካህናትን ተግባርና የጠባቂዎችንም ኃላፊነት ስለሚገልጡ ይቭባናቋጄኑፖሥ መሳይጴፖፖይባላሉ ቦመጳፖጋራምጋባዕ ለሐዉጠቃቂይ ያፍሳ ሐሥ ሰላምታ የሰላምታ አሰጣጡ ጸጋና ሰላም ለእናንተ ይሁን የሚል ነው ይኸውም የዕብራውያን ሰላምታ በከርስቶስ የሚሰጠውን ጸጋ እንደሚያገኙ የሚያነቃቃ ነው ምስጋናወደ ዋናው ርእሱ ከመግባቱ በፊት ስለ ልዩ ልዩ መንፈሳዊ ስጦታው እግዚአብሔርን አመስግኖ ጽሐፉን ይቀጥኅላል መሠረት ሃይማኖትን ማሳወቅ እንደሚጽፍበት ምክንያት ይለያል እንጂ የያዘውን ርአስ አተኩሮ የርአሱን ዓላማ አስፋፍቶ ይገልጣልሊል እንዲሁም መልከቱን ለመጻፍ የተነሳሳበትን ምክንያት በመከተል ሰፊ ትምህርት ሃይማኖት ይሰጣልለ ተግባራዊ ትምህርት የክርስትና ምግባር እንዴት መሆን እንደሚገባው አስረድቶ በግልጥ ይፅፋል ሃይማኖትንና ምግባርን በማዋሐድ ያስተምራል ለግል ሰዎች ለጳውሎስ የፍቅሩ መግለጫ ለእያንዳንዱ ቤተ ከርስቲያን አባል የሚሰጠው አከብሮትና አገላለጥ ሐዋርያዊት ቤተ ከርስቲያን እንዴት የሁሉ እናት እንደሆነች የሚያስረዱ ምልከቶች ናቸው የራሱ መሆኑን ማረጋገጥ ይህን ሰላምታ በገዛ እጄ የጻፍሁት እኔ ነኝ ከአኔ መልእከት ሁሉ የሚገኘው ምልክት ይህ ነውየምጽፈውም እንዲህ ነውየጌታችን የኢየሱስ ከርስቶስ ጸጋ ከእናንተ ጋር ይሁን መልዕከታት ያ በህ ወደ ሮሜ ሰዎች የመጀመሪያይቱ ወደ ቆሮንቶስ ሰዎች ሕሁለተኛይቱ ወደ ቆሮንቶስ ሰዎች ዲወደ ገላትያ ሰዎች ወደ ኤፌሶን ሰዎች ወደ ፊልጵስዮስ ሰዎች ወደ ቆላስይስ ሰዎች የመጀመሪያይቱ ወደ ተስሎንቄ ሰዎች ሁለተኛይቱ ወደ ተሰሎንቄ ሰዎች የመጀመሪያቱ ወደ ጢሞቴዎስ ሁለተኛይቱ ወደ ጢሞቴዎስ ወደ ቲቶ ጊወደ ፊልሞና ወደ ዕብራውያን ሰዎች ጩኤፌ ወጩ ጩጩፎ ወ ሮሜ ሪሥሦ የሮሜን መልእክት የጻፈበት ምክንያት በከርስትና እምነት ትምህርት እንዲኖሩ ለማድረግ መከፋፈል እንዳይኖር ሮሜቷ በስጋ ለተሾሙ ሁሉ እንዲገዙ ለልምኒታፖፖው ሪጳጳ ቋባፖሙ ድሪዕ በነፍስ ግን ለክርስቶስ መገዛት እንደሚገባ ለማስረዳት ሮሜ ወደ ሮም እነርሱን ለመጎብኘት ከመሄዱ በፊት እየተማሩ እንዲቆዩና የጉዞውን ሁኔታም ለማመቻቸት ጽፎላቸዋል ቦመጀመረርዕ መያ ፉሮዖይዕጎ ሪሥጆ መቲየማቶዲፇ ዕይፖ ስረዕሂያን ዖሜዕበጅነው ከጌታና ከቅዱሳን ሐዋርያት ያገኘነውን ጀይማኖሦኙሦሥሂዓና ሦ። የመጀመሪያው መጽሐፍ መጽሐፈ ሄናከ ከተጻፈበት ከ ዓዓ ጀምሮ የመጨረሻው ዮሐንስ ራእይ እስከተጻፈበት እስከ ከ ዓም ድረስ ብዙ ዘመናት አልፈዋል የተጻፈበት ቦታ መጽሐፍ ቅዱስ በተለያዩ ሰዎች እንደተጻፈ ሁሉ የተጻፈበት ዘመንና ቦታም እንዲሁ የተለያየ ነው የተጻፈበት ቋንቋ አብዛኞቹ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት የተጻፉት በዕብራይስጥ ሲሆን ትንቢተ ዳንኤል የተጻፈው ግን በአረማይክ ቋንቋ ነው የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍት በዕብራስጥ ከተጻፈው ከማቴዎስ ወንጌልና በሮማይስጥ ከተጻፈው ከማርቆስ ወንጌል ውጭ የተቀሩት የተጻፉት በዘመኑ የአብዛኛው ሕዝብ መነጋገሪያ በነበረው በፅርዕ ግሪክ ቋንቋ ነበር » ቐ» ቐ» ቐ» ጥንታውያን የእጅ ጽሕፈት ቅጅዎች እጄ እንደ ጻፍሁላችሁ እዩ። የብሉይ ኪዳን ትርጉሞች ብሉይ ኪዳን በዕብራይስጥ ሐዲስ ኪዳን በጽርዕ የተፃፈ ሲሆን በተለየየ ቋንቋ ተተርጉመዋል በዚህም ብሉይ ኪዳን ለመጀመሪያ ጊዜ የተተረጎመው ወደ ማግፅዝ ነው ሁለተኛ ጸ ቅድመ ልደተ ክርስቶስ ወደ ግሪክ ቋንቋ በሰብዓ ሊቃናት አማካኝነት ተተረጎመ ይህም የብሉይ ኪዳን ቀዳሚው ትርጉም ነው የትርጉም ስራወች በሚከተሉት ሁኔታዎቸ ይወሰናል መነቫ የሚ ያደርገው ቅጅ የተርጉዋሚዎች ብቃት አና ፍላጎት በዋናነት የሚጠቀሱ ናቸው የ ሐዲስ ኪዳን ትርጉሞች ሰላማ ከሳቴ ብርሃን ተሰዓቱ ቅዱሳን ወደ ግፅዝ ኢቨ ። ዌ ፎ ጭ ኣር ጅ ይ ዉቻ ዱ ው የቅዱሳት መጻሕፍት ቀኖና መግቢያ ቀኖና ማለት መስፈሪያ መለኪያ ማለት ነው ጭበሕዝቤ በእስራኤል መካከል ቱንቢ አደርጋሰሁ አሞ ጭእኛ ግን እግዚአብሔር እንደ ወሰነልን እስከ እናንተ እንኳ እንደሚደርስ እንደ ከፍላችን ልከ እንጂ ያለ ልከ አንመካም ቆሮ ቷዐ በተለያዩ አብያተ ከርስቲያን የመጽሐፍ ቅዱስ ቁጥር መለያየት የሚጠቀሙት የቅዱሳት መጻህፍት ቀኖና ነው ስለዚህ የብሉይ ኪዳን እና የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍት ቁጥር ለይቶ ማስቀመጥ የተለያዩ መናፍቃን የአባቶችን መልዕከት አስመስለው መጻፍ በመጀመራቸው እና ለብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ምንጭና ጠባቂ ተደርገው የተሰጡ አይሁድ በመሆናቸው የነርሱ ቅጅ ትክከለኛ ነውና ከ በላይ መጻሕፍት መቀበል የለብንም የሚል አመለካከት በመነሳቱ ነው ይህን በመጀመሪያ እወቁ በመጽሐፍ ያለውን ትንቢት ሁሉ ማንም ለገዛ ራሱ ሊተረጉም አልተፈቀደም ትንቢት ከቶ በሰው ፈቃድ አልመጣምና ዳሩ ግን በእግዚአብሔር ተልከው ቅዱሳን ሰዎች በመንፈስ ቅዱስ ተነድተው ተናገሩ። ፎፎበ ዐሀበክበ ዐቨ የከፎፍ ከዐዚሩ ፐከዩ ርከዐቨር ርዐክበፀ የፍ የከፍዩዘጠባ በቪቨ ከ ህከርከ ኋዩ በገፀዐኋክበ የ የፎበደ ፐከፎ ዞዐርክ ከኋህዩ የከፍ ክገ ዐፀበዐክ ህቪከ ከፎ ፎህ ዐበ ከፎፍፎ ከዐዐዚፍ ነለከፎዩፎ የከፎ ከ ዐፐፒከዐፀዐኗሄ ኸፎህሕኋከበ ርከህርከ ርዐህክፎ የከፎፎ ከ ከበ ከዐዐዚ ዩፍ ቲከፎ ፎኡ ዐቪ የከፎ ርንፐ ኩዐዐዚሩ የሐዲስ ኪዳን ቀኖና ኦርቶዶክሳዊት ቤተከርስቲያን የሐዲስ ኪዳን መጻሕፍት እና የስርዓት መጻሕፍት በመጨመር ሲሆኑ ሌሎች ግን ብቻ ይቀበላሉ ምከምያቱ ደግሞ ከዘመነ ሐዋርያት ጀምሮ የተደረጉ የተለያዩ ጉባኤ የኒቅያ የኤፌሶን ና የቁስጥንጥንያ ውሳኔዎችን ስለምትቀበል ነው የአዲስ ኪዳን መጽሕፍት ናቸው አቆጣጠራቸውም እንደሚከተለው ነው የማቴዎስ ወንጌል የማርቆስ ወንጌል የሉቃስ ወንጌል የዮሐንስ ወንጌል የሐዋርያት ሥራ ወደ ሮሜ ሰዎች የመጀመሪያይቱ ወደ ቆሮንቶስ ሰዎች ሁለተኛይቱ ወደ ቆሮንቶስ ሰዎች ወደ ገላትያ ሰዎች ወደ ኤፌሶን ሰዎች ፊልጵስዩስ ሰዎች ወደ ቆላስይስ ሰዎች የመጀመሪያይቱ ወደ ተሰሎንቄ ሰዎች ሁለተኛይቱ ወደ ተሰሎንቄ ሰዎች የመጀመሪያይቱ ወደ ጢሞቴዎስ ሁለተኛይቱ ወደ ጢሞቴዎስ ወደ ቲቶ ወደ ፊልሞና ወደ ዕብራዊያን ሰዎች የመጀመሪያይቱ የቅዱስ ጴጥሮስ መልእከት ሁለተኛይቱ የቅዱስ ጴጥሮስ መልእከት የመጀመሪያይቱ የቅዱስ ዮሐንስ መልእከት ሁለተኛይቱ የቅዱስ ዮሐንስ መልእከት ሦስተኛይቱ የቅዱስ ዮሐንስ መልእከት የሐዋርያው የቅዱስ ያዕቆብ መልእከት የሐዋርያው የቅዱስ ይሁዳ መልእከት የዮሐንስ ራዕይ መጽሐፈ ኪዳን ቀዳማዊ መጽሐፈ ኪዳን ካልዕ መጽሐፈ ሥርዓተ ጽዮን መጽሐፈ አብጥሊስ መጽሐፈ ግጽው መጽሐፈ ትእዛዝ መጽሐፈ ዲድስቅልያ መጽሐፈ ቀሌምንጦስ ፐከፎ ሀኗፎኩጪፎ ቋኩዐሀቪ ከፎ ክፎህህ ፐፎፅቋበገፎበ ርቋበዐበ ሀበረፎ ከፎ ርንበ ፐፎፍቋበገፎበ ቋበቪዐበቋ ከዐዐአሂዓ ከቋህሃፎ በፎሃፎ ከፎፎበ ቋርርፎፀ። ፊል አዋልድ መጻሕፍት የመጻሕፍት ልጆች ማለት ነው ልጅነታቸው ለአሥራው መጻሕፍት ነው አሥራው መጻሕፍት የሚባሉትም ቁጥራቸው ሰማንያ አንድ የሆኑት አምላካውያት መጻሕፍት ናቸው አሥራው መጻሕፍትን የሚተረጉሙ የሚተነትኑ ሚስጥሩን አራቅቀው ትርጓሜውን አቃንተው የሚያቀርቡ በነቢብ የተገለጠውን በገቢር በትምህርት የተሰጠውን በሰው ሕይወት የሚያሳዩ መጻሕፍት አዋልድ መጻሕፍት ይባላሉ በመሆኑም በሚስጥርም በትምህርትም ከአሥራው መጻሕፍት የሚቃረን መጽሐፍ ከአዋልድ መጻሕፍት አይመደብም አይቆጠርም «ነገር ግን እኛ ብንሆን ዌም ከሰማ መልአከ ከሰበከንላችሁ ወንጌል የሚለይ ወንጌልን ቢሰብኩላችሁ የተረገመ ይሁን»ተብሏልለና ገላ የአሥራው መጻሕፍትና የአዋልደ መጻሕፍት ግንኙነት በአይነታቸው አሥራው መጻሕፍት አዋልድ መጻሕፍት ቀፍ የሕግ መጻሕፍት አምስቱ ብሔረ ኦሪት መጽሐፈኢያሱ መጽሐፈመሳፍንት መወ ፍትሐ ነገስት መጽሐፈ ሄኖከ መጽፈ ኩፋሌ ቀው የታሪከ መጻሕፍት መጽሐፈ ሳሙኤል መጽሐፈ ንግስት ዜና መዋዕል ተአምረ ማርያም መጽሐፈዕዝራ ማን ገድለተከለሃይማኖት መጽሐፈ ነህምያ መጽሐፈመቃብያን መጽሐፈ ሳሙኤል የጥበብ የምስጋና መጻሕፍት መዝሙረ ዳዊት መጽሐፈ ሲራከ ውዳሴ ማርያም መጻሕፍተ ሰለሞን መጽሐፈ ሰዓታት ሩፍ የትንቢት መጻሕፍት የነቢያት ትንቢት የያዙ መጻሕፍት በን ፍካሬ ኢየሱስ በባለቤታቸው ሠተዱሳት መጻሕፍት ባለቤታቸው ቀድስት ቤተክርስቲያን ናት ዛ ከአግዚአብሔር የተላኩ ቅዱሳን መንፈስ ቅዱስ ገልጦላቸው መጽሐፍ ቅዱስንና አዋልድ መጻሕፍትን የጻፉት ለቤተከርስቲያን ልጆች ለምእመናን ነው ጭበመሆኑም ባለቤታቸው ቤተከርስቲያን ስለሆነች ለትርጉማቸው ለታሪካቸውና ለምስጢራቸው ሁሉ መጠየቅ ያለባት ቤተክርስቲያን ናት በቅድስናቸው አሥራው መጻሕፍትንም ሆነ አዋልድ መጻሕፍትን ያጻፈው መንፈስ ቀዱስ ነው ፍ የአሥራው መጻሕፍትን ጸሐፍት እንደመረጠ እንዳተጋ ምስጢር እንደገለጠላቸው የአዋልድ መጻሕፍት ፀሐፍትንም የመረጠ ያተጋ ምስጢሩን የገለጠላቸው መንፈስ ቀዱስ ነው አሥራው መጻሕፍት ስለ አዋልድ መጻሕፍት ምን ይላሉ መጽሐፍ ቅዱስ የአሥራው መጻሕፍት ራሱ እርሱን ምሉዕ ሊያደርጉ የሚችሉ የንደለውን የሚሞሉ የሚያብራሩ መጻሕፍት መኖራቸውን ይገልጣል በኛው ሳኤል የተጻፈው የዳዊት መዝሙር ከያሻር መጻሕፍት የተወሰደ ነው ቅትዱስ ዮሐንስ ወንጌሉን ጽፎ ሲያበቃ ጌታችንና መድኃታችን ኢየሱስ ከርስቶስ በወንጌል ያልተጻፉ ብዙ ትምህርት እንዳስተማረ ብዙ ተአምራትንም እንዳደረገ ነገር ግን የተጻፈው ሰዎች የከርስቶስን የባህርይ አምላከነት ለመረዳት እንዲችሉ ያህል ዮሐ አሥራው መጻሕፍት መጽሐፍ ቅዱስ በእነርሱ ያልተገለጹትን እውነታዎች ምስጢራት ታሪኮች ከሌሎች ማለትም አዋልድ መጻሕፍት መገኘታቸውን ያስረዳሉ ለዚህም የሚከተሉትን የመጽሐፍ ቅዱስ ከፍሎች መመልከት ይጠቅማልለ ኛ ነገ ኛ ዜና ይሁዳ በመልእከቱ ም ላይ የገለጠው ታሪከ ከአዋልድ መጻሕፍት ወገን ከሆነውና ዜናሁ ለሙሴ ከተባለው መጽሐፍ ተወሰደ ነው የአዋልድና አሥራው መጻሕፍት የይዘት አንድነት የእግዚአብሔርን ስራ መግለጥ ለሰው ኅሊና የሚከብዱ በእምነት ብቻ የምንረዳቸው ድርጊቶችን መግለጥ የአምነትን ታላቅነት መግለጥ በእግዚአብሔር ያመኑ ሰዎች ደረጉትን ተጋድሎ መግለጥ ተምህርተ ሃይማኖትን ማስተማር የአዋልድ መጻሕፍት አከፋፈል መጻሕፍተ ሊቃውንት ከሁለተኛው መከዘመን ጀምሮ በተነሱ ቅዱሳን ሊቃውንት የተጻፉ ናቸው ሃይማኖትን ለመግለጽ ለተነሱ መናፍቃን መልስ ለመስጠት በስድ ጽሑፍ በጥያቄና መልስ ዓይነት የተጻፉ ናቸው በአሥራው መጻሕፍት የተገለጡትን ምስጢረ ሥላሴን ምስጢረ ሥጋቄዊዌን የቅድስት ድንግል ማርያምንና የቅዱሳንን ከብርና አማላጅነት በስፋትና በጥልቀት የሚያስረዱ ናቸው ምሳሌ ሃይማናተ አበው ቄርሎስ መጽሐፈ ምስጢር ዮሐንስ አፈወርቅ መጻሕፍት መጻሕፍተ መነኮሳት የመነኮሳትን ሥራቸውን ተጋድሎአቸውን ከብራቸውን አጠቃላይ በምንኩስና ሕይወታቸው ሊኖራቸው የሚገባውን አኗኗር የሚናገር መጽሐፍ ሲሆን ሦስት ከፍሎች አሉት ማር ይስሐቅ ፊልከዮስ አረጋዊ መንፈሳዊ ናቸው የሕግ መጻሕፍች በመንፈሳዊ ሕይወት ላለ ሰው የሚደረጉና የማይደረጉ የተፈቀዱና የተከለከሱ ነገሮችን የሚናገሩ ናቸው ጭ ከዚህ ከፍል ከሚመደቡ መጻሕፍት መካከል አንዱ ፍትሐ ነገሥት ሲሆን ሁለት ክፍሎች አሉት አነርሱም ፍትህ መንፈሳዊና ፍትሕ ሥጋዊ ይባላሉ የሥርዓት መጻሕፍት በሕግ በተደነገገው መሠረቅ በቤተ ከርስቲያን በምእመናን ዘንድ የሚፈጽሙ ጉዳዮችን ሂደትና ቅደም ተከተል እንዲሁም አፈጻጸም የሚያሳዩ ናቸው ምዎሳሴ ሥርዓተ ቤተክርስቲያን ሥርዓተ ቅዳሴ ሥርዓተ ምንኩስና የመሳሰሱት ናቸው የጸሎት መጻሕፍት ውዳሴ ማርያም መጽሐፈ ቅዳሴ መጽሐፈ ተክሊል መጽሐፈ ግንዘት የመሳሰሉት ናቸው የዜማ መጻሕፍት ጭ የሚባሉት በቤተ ክርስቲያን በማህሴት በሰዓታት ለምስጋና የሚያገለግሉ ተዋህዶ ቤክ ዜማ መጻሕፍት ለአብነት ያ ሚከተሉት ይተቀሳሉ ድጓ ጾመ ድጓ ምዕራፍ ዝማሬ መዋሥዕት መጽሐፍት ሰዓታት ወዘተ ድርሳናት ጭድርሳን ስሰአንድ ነገር የተጻፈ ፅሑፍ ሀተታ ማለት ነው ውሩ ድርሳናት የቅዱሳን መላእከትን ከብርና አማላጅነት ተራዳኢነት የሰንበትን ከብር ልዕልና የሚገልጡ እንዲሁም በሊቃውንተ ቤተ ከርስቲያን በአንድ ርዕሰ ጉዳይ ላይ ተንተርሰው የጻፏቸውን ይይዛል ምሳሌ ድርሳነ መላእከትድርሳነ ሚካኤል ድርሳነ ገብርኤል ጭድርሳነ ሰንበት ስለ ሰንበት ከብር የሚናገር ጭድርሳነ ሊቃውንት ድርሳን ዘቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ ድርሳነ አትናቴዖዎስ ድርሳነ ኤፍሬም ድርሳነ ማሕየዊ ድርሳነ መስቀል ድርሳነ ብርሃን ኖላዊ ናቸው ገድላት ውጭየእግዚአብሔር ወዳጆች የሆኑ ቅዱሳን ጻድቃን ሰማእታት ሊቃውንተ ቤተክርስቲያን ስለእግዚአብሔር አምልኮት ስለሕጉና ፈቃዱ መጠበቅ ብለው ከአላውያን ነገስታት ከቢጽ ሀሳውያን ከዚህ ዓለም ገዥ ከዲያቢሎስና ከሥጋ ፈቃድ ጋር የፈጸሙትን ተጋድሎ የሚናገሩ ናቸው ጭየቅዱሳንን ገድል መጽሐፍ ቅዱሳዊ መሠረት ያለው ነው ኛ ቆሮ ዕብ የሐዋርት ስራ የተባለው መጽሐፍ የኅሩያን ሐዋርያትን ዜና ግብር ገድል የሚያስረዳ መጽሐፈ ገድል ነው ፍቀገድለ ሰማዕታት ሀዋርያት ቅዱሳን ቀየዘመን አከፋፈልና አቆጣተርን የአጽዋማነትንና የበዓላትን መዋይ ዕለታት የሚወሰኑ ነገረ ቀመሮችን የያዙ ናቸው ቀፍ ምሳሌ አቡሻህር ባሕረ ሀሳብ የመሳሰሉት ናቸው የሚከተሉትን መጻሕፍት በዓይነታቸው ለይተው ያስቀምጡ የይግገተስበው አዋልድ መጻሕፍትኛው » መጻሕፍተመነኮሳት » ተአምረ ማርያም ለመወሰን መመዘኛው የኤፌሶንመልዕከት ምንድን ነው » ውዳሴ ማርያም ምዕራፍ አምስት መጽሐፍ ቀዱስን ማጥናት እና መተርጎም ጭየ መጽሐፍ ቅዱስን የጥናት መርሆዎችን እና ይገነዘባሉ መጽሐፍ ቅዱስን ለማንበብ የሚደረጉ ዝግጅቶችን ይረዳሉ ጭሣመጽሐፍ ቅዱስን በተሻለ ለማንበብ የሚችሉበትን ግንዛቤ ይጨብጣሉ ከጠከፍ ቸዱስገኘ ጣማጥናካት ጣበት ክከጽከኩፍ ቸችዱስ የተጻዷበትኘ ቺገ ባክሰና ታስክ ከመዷዳት በቡበ እገዚስቭብጤኬር በስች ቢሲአስተሳሰዚቧሙ የዷበገጡኘ ትክከከበሻ ባብ ዉገገዘብ ማጠቅት ዛካ በሚገኘውጡም አውቅቸት የቨበጠ በደ አእገዚኞስሕኬር መትዷቭ ማበት ነጡ የመጽሐፍ ቅዱስን የጥናት መርሆዎችን እና ስልቶች አፍአዊ ዝግጅት ለማንበብ ከመቅረብ በፊት ከልቡናችትን እና ከአዕምሮ ውጭ የምናደርገው ዝግጅት ሲሆን የግል እና የማኅበር ዝግጅት ተብሎ ይከፈላል መጻሕፍ ቅዱስ ማግኘት መምረጥ ማስታወሻ ማዘጋጀት ያጠቃልላል ውስጣዊ ዝግጅት ከለቡናችን እና ከአዕምሮ የምናደርገው ዝግጅት ሲሆን የማንበብ ፍላጎት እና ጉጉት መረጋጋት ድካም ማራቅ ጸሎት ሃባብ ፈሪሃ አግዚአብሔርን ገንዘብ ማድረግ ምሳ ከመረዳት ጋር ማንበብ ዳን ጊሆሴ መምህራንን መጠየዋ ጴጥ ጊ በጸሎት ስሜት ማንበብ መዝ ማስታወሻ እየያዙ ማንበብ በቃል ያለ ይረሳል በጸሎት መደምደም ይኖርበታል ኢያ ክዉጽከሕኩ ትዱስገኘ በማገበቭ ከነሻ አገትበኩ ደዘ ጣቭሻኛበ መጽሕፍ ቸትዱስገነ በጣገበቭብ ስጆምርፒ የጣነባቸጡ ነገርች ክርብቭሹኛበ ጭመጠጽከኩፍ ችዱስኘ ሳነቭ ባቬቤ ጀቪበታተናቢበ ጪጠጾም ከደገባኝም ከገ ስጡ እነዚህ ችገርች ቪኛዬርበት እገዲት ሲቢዷታቸጡ ጀችባካር መጽሐፍ ቅዱስ የተጻፈበትን ዐውድ መረዳት የመጽሐፍ ቅዱስ ባሕል ስም አለመግለጥ ነገ ዮሐ ማቴ አርቆ መናገር ኢያ መዝ ማቴ ዘፍ ሳሙ ሥዕላዊ አገላለጥ ኢሳ ሕዝ ዳን ራዕ ደጊመ ቃል መዝ ሉቃ ዮሐ አጉልቶ ማቀረብ ዳን መሳ ማቴ ሰባት ቁጥር ዘሌ አሞ ዘጸ ዘሌ ሰውኛ ዘጸ መዝ ማቴ ሉቃ አቆጣጠር ኢያ ሃ ነገ ሶፎ ዜና ነገር በምሳሌ መግለጥ ማቴ ቆሮ ኤፌ ማነጻጸር ኢሳ ጊ ማቴ ዕብ የመጽሐፍ ቅዱስ አባባል አዳም ወዴት ነህ ዘፍ ከእኛ እንደ አንዱ ሆነ ዘፍ የሚያገኘኝ ሁሉ ይገድለኛል ዘፍ ውን በመፍጠሩ ተጸጸተ ዘፍ ኑ እንውረድ ዘፍ ፊት ዘፍ ነገ መዝ ሉቃ ዘጸ ዘዳ መዝ እጮኛ ሆሴ ማቴ ሉቃ ዘፍ አፉን ከፈተ ኢዮ መሳ የሐ ማቴ መንሹ በእጁ ነው ማቴ ሰማያት ተከፈቱ ማቴ የጠበበው ደጅ ማቴሃ ከ ምን አለኝጊነገ ነገ ማር ዮሐ ላለው ይሰጠዋል ማቴ ውኾሾች ማቴ ሳሙ ጴጥ ራዕ እርሾ ማቴ ማቴ ቆሮ ዓለት ማቴ መዝ ሳሙ መሳ ማቴ ማንቀላፋት ማቴ መዝ ዮሐ ቆሮ ምሳ ተሰ ጽዋ መዝ ማቴ መዝ እጅን መጫን ዘፍ ዘጸ ዘሌ ዘዳ የሐዋ የሐዋ የሐዋ መንፈስ ቅዱስ ሞላባቸው ሉቃ ሉቃ የሐዋ የሐዋ የእግዚአብሔር ሞኝነት ቆሮ ማኅተም በተፈታ ጊዜ ራዕ ዘፍ ኤር የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ ነጠላ ትርጓሜ ዘይቤ እና ንባቡን ወስዶ ያለምንም ሐተታ የሚተረጉም ምሥጢራዊ ትርጓሜ ንባቡን ሳይከተል አገባቡን ሳይጠብቅ ምስጢሩን ብቻ ጠብቆ ወስዶ የሚተረጉም ምሳሌያዊ ትርጓሜ » እገዚለስብቤር በሰሰጆቹ ከቅፍጥታ መናገር ሲችሰ ከበምሥቪሴዊና ከምሳቢሲዞዊ ኀገገር ቫገር ስምኀ ከስእበገጡ »ዑ ምስቪሴቺ ትርጉም በምገ ሀስፈበገጋበትዩጉሞቹኀኘ በዋጥታ መሙስድ በቂ ከደሆገነምን የመጽሐፍ ቀዱስ ትርጓሜ ምሳሌዎች የቅዱስ አትናቴዎስ ትርጓሜ የቅዱስ ዮሐንስ አፈወርቅ ትርጓሜ በምሳቤ ዛደማኛተ ስከሙ ገጽ ቋጓ ዘበትቫቲስ ከገጥ ስስ ጌታችኘ ስጡ መጠሸኘነበተናገርበት ትምህርቱ ቹጥርፒ ባጀ የትዱስ ቡቅስገ ጠገጌበ ሯ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation