የግራኝ አሕመድ ወረራ.pdf

• የቃላት ደመና

• የማውጣት አጠሬራ

ላክ ዘከ የርኗፎየነር መታሰቢያ ለአዝማች አዳሌ ር አዝማች ሆኖ ሕይፀዐ የሰዋ ሲሆን የሕይወት ታሪኩንያ በብነው ወጣቱ ክሪስቶፎሮስ የእስጢፋኖስ ደጋማ ታናሽ ወንድም ይገኛል «እሰ ጢፋኖስና ክሪስቶፎሮስ የሕንድን የመርከብ መስመር እንደዛሬ የስዌዝ ቦይ ሳይክ ፈት አስቸጋሪ በነበረበት ጊዜ በተለይ ከወዚር አዶሌ ሞት በኋላ ዓፄ ገላውዴዎስ ያለ የአርበኛ ንጉሥ አመካከትና በጠቅላላው መከራና ጦር ነት ቢበዛበትም ዣግነቱ ያገሩና የሃይማኖቱ ፍቅር የማይበርደው የክርስቲያና ዊው ሕዝብ የማይቋረጥ ተጋድሎ ነው። ባሁኑ በገላውዴዎስ ሞት እስላሞቹ የልብ ልብ በቅቷቸው ወደ ፊት እንዳይገፉ እነሆ ባል ሚስቱን እናት ልጅዋን እስኪበሉ ድረስ ጽኑ ረሃብ መነሣቱ ከጋሎች ተዋጊነት ጋር ተዉምሮ አግዷቸዋል ማለት ነው ። ውግደቱን አንድ ጊዜ ለዘለቄታ የማድረጉ ተግባር ያሁኑና የሚመጣው ትውልድ ፋንታ ነው። ሜ ስታንሌይ ሎርድ ጣ ስሑል ሚካኤል ራስ ዛ ሶለይማን ሶሊማን ሱልጣን ሶሌይማን አህመድ ። ውርጂ አቡን ር ውድም ረዓድ ዓፄድ ብዙ ጊዜ ቤተ ማርያም» ቤተ አምሐራ ሳይንት ቋ ዓ ።

• Cosine ማጠቃለያ

ሰፍ የአገር ሀብት ብዛት የተዘዋዋሪ ገንዘብ እጦት በዚህ ዘመን ያለው የኢትዮጵያ ሕዝብ የኑሮ ደረጃ የኢትዮጵያና የፖርቱጋል መንግሥታት ግንኙነት በኢትዮጵያና በፖርቱጋል መካከል ያለው የሃይማ ኖትና የሥልጣኔ ልዩነት የፖርቱጋል ኃያልነት በኢትዮጵያ ስለመሰማቱ ዛ የኢትዮጵያና የፖርዞጋል መንግሥታትግንኙነት ንግሥት ዕሌኒ በማቴዎስ እጅ ወደ ፖርቱጋል ንጉሥ ወደ አማኑኤል የላኩት ደብዳቤ ስለ ዓፄ ልብነ ድንግል ድዘ የዓፄ ልብነ ድንግልና የእቴጌ ሰብለ ወንጌል ጋብቻ ጽድጅ ኢትዮጵያ ኢየሩሳሌም ግብጽ የኢትዮጵያ መላ ክተኞች በካይሮ ዓ ም ጅኛ ከዓረቦች ወረራ በኋላ የቱርክ የቄሣር መንግሥት ግብፅ በቱርኮች እንደተወረረች የግብፅ የመጨረ ሻው ሱልጣን ቱማን በቱርኩ ሱልጣን በሳሊም ትእ ዛዝንንደ ሞተ ጾ ዓ ም ዳዶ ና የማኅፉድና ያፄ ልብነ ድንግል ጦርነት የ ዓም ስለ አባ ገብረ እንድርያስ የፖርቱጋል መልክተኞችና የሕንድ ገኘ ምጥዋ መድረስ ዓ ም የፖርቱጋል መልክተኛች ከምጥዋ ጦያ ያብሪለባ ኖስ መድረስ የእጨጌ ፅንባቶም ሸመሠትና ክንረ ብኛ ወደ ግዕዝ የተረጐሟቸው መጻጸሕናት የፖርቱጊዞቹ ሸዋ መድረስ ባዬ ልብነ ድንግል ቤተ መንግሥት የገጠማቸው ተዝቃዛ መስተንግዎና የረዥም ቀን ደጅ ጥናት በጥ ዓ ም ጥትምጉ ቀን በመጨረሻ ዓፄ ልብነ ድንግል መልክተኞችን እንጆ ተቀበሏቸው ዓ ም ኅዳር ተን መስተንግዶው የቀዘተዘበት ልዩ ልዩ ምክንያት የንግሥት ሳጳቪክሥልጣን መውጣት የኢትዮጵያና የፖርቱጋል የተያያዘና ጥቅም ፖርቱጋሎቹ በኢትዮጵያ በነበሩበት ሰዓት ካዩትና ክሰሙት ውስጥ የቱ መንግሥታት እየስ በርስ መመሪመር ዓ ም ለፖርቱጋል ንጉሥ ለአማኑኤል የተ ቤና ገጸ በረክት ዓ ም ስለ ንጉሥ አማኑኡል ፅረፍት የተጻፈው ደብዳቤ የግራኝ አክህመይ የቦካን ጦር ኣውርድ ስለ ግራኝ አህመድ ትውልድና ኣነሣስ ጋር ያዶይረገው የመዣሇመሪሬ ከፋነኤል ዓም ሙጦርነት በላ የ የኔ የሃ የሽ የጽሀዞ ሂ የተለያየ የጣሂ የኃ ያጣሯ ሃሣ ዘጋጀው ያይብዳ የግሾፃ ለዮሐንስ ያኛ ፃ ወሪ አለመታመን የስያፍነ የግራኝአህመድጉጐሣው ናትውልዱከወይ ን በግራኝ አህመድና በሱልጣን ኣቡበከር ዴትነው የሁፅ ሃፒ የተደረገው ጦርነት ዓም ል ሣ ድሉን ያክናወነለት ሽ ዮጽ ላ አ« ነለረሩ ወል ተከ ነነ ነ ነ ። ጄነ ዌ ኒ ኒ ነ ከው በአዛዥ ደገልሃንና በግራኝ አህመድ መካከል የተደ ረገው የመመሪያው ጦርነት ዓ ም በግራኝና በሹማምንቱ ኤሚሮቹ መካከል ጦርነ ቱን የመተውና የመቀጠል ምክር ከአርባ ሺመልና ከወናግ ዣን ጋር የተደረገው ጦርነት ድል ወን በራለጦርነቱቆርጣእንደተነሣችዓም ግራኝ አህመድ ከሸዋ ወደ ሐረርጌ ሄዶ ወታደር በሚመለምልበት ሰዓት ዓፄ ልብነ ድንግል ከባደቄ ወደ ቤተ አምሐራ ሄደው ለጦርነት እንደተዘጋጁ ዓ ም የግራኝ አህመድ ጦር በሰልፍ ወደ ባደቄ ስለ መጓዙ የባደቁ ጦርነትና ጦርነቱን የተካፈሉት የኢትዮጵያ መኳንንት ቢትወደድ ሠርፄ ሕግዱ ራስ ማኅፀ ንቶ አውራይ ኡስማን ትግሬ መኩንን ተክለ ኢየ ሱስጻሕፈላህም ሮቤል ዓም መስከረም በአሳብ መለያየትና በስለላ ጉድለት የተነሣ የግራኝ ወረራ መቃናት በሽምብራ ዮሬ ጦርነት ዋዜማ በሁለቱ ተዋጊዎች ዘንድ የነበረው ሁኔታና የሰልፍ ዝግጅት መስከ ረም መጋቢት ዓ ም በሽምብራ ዙሬ ዓፄ ልብነ ድንግልና ግራኝ አህመድ ያደረጉት ውጊያና የንጉሠ ነገሥቱ መሸነፍ መጋቢት ኔ ቀን በሽምብራ ዥሬ የሞቱት የጦር አለቆች ዝርዝር የው ጊያው አመራርና የተዋጊው ወታደር መጠን በደዋሮ የግራኝና የራስ ነቢያት ጦርነት በ ዓ ም የሱልጣንና የይማም ልዩነት የሱልጣን ኡመር ዲንና የግራኝ አህመድ ጠብና ዕርቅ ዓም የግራኝ አህመድ ወደ ባሌ መመለስ የቃግማ ጦርነት የጀግናው የተክለ ሃይማኖት ፍጻሜ በባሌ ግራኝ አህመድና ሽንቁር እንደተዋጉ ዓ ም ዓ ። »ፎ« ኤይ የግራኝ አህመድ አዳዲስ መሣሪያ ይዞ ከሐሪር ወደደዋሮ መምጣት በአይፈርስ ጦርነት ዋዜማ በእጅ አዙር የራስ ደገልሃን በሪስ እስላም ሰገድ መለወጥ ለአይፈርስ ጦርነት የሁለቱ ባላጋራዎች ዝግጅት አይፈርስ ላይ በራስ እስላም ሰገድና በግሪኝ አህመድ መካከል የተደረገ ጦርነት የካቲት ዓም ከግራኝ ጋር ያሉት መድፎች የቢትወደድ በድላይ ቅያሜ የሚደርስ የመሸነፍ ዓዳ የዛሪ ጦርነት የራስ እስላም ሰገድ ስ ሞት ሚያዝያ ኔተቀን ዓ ም ዓራኝ አህመድ ለዓፄ ግል የጻፈው ደብዳቤ ከአይፈርስና ከዛሪ ጦርነት በኋላ የግራኝ ጉዞ ወደ ዝቋላ በዝቋላ በባደቁ በእንዶጥና የቤተመንግሥትና የቤተ መቃጠል ሚያዝያ ሐምሌ ኮ የራስ ወሰን ሰገድ ከዳሞት መምጣት ለግራኝ አህመድ የጸፈለት ደብዳቤና መልስ ዓ ም የራስ ወሰን ሰገድ ፕላ ቫየዓምደ ሚካኤል አሟ የደብረ ሊባኖስ ገዳም መ ከነበልባሉ ውስጥ ጠላትን በመናት ክርስቲያን መዘረናና ሟት ዞ ዓም ግራኝ ንጉሠን ከማባረር ዘ መረጠ የራስ ወሰን ሰገ ነሐሴ ቀን የራስ ወሰን ሰገድ የአሟ ዝቡ በጅምላ መስለም ብት ማባረር እንደ ድ ጦርነትና ሞት ሟት ዓይነት የ አርእስት የግዛት ስፋትና ያገዛዝ መላላት የፈጠረው የጦር ነት ጠንቅ ከዳተኞቹ ወናግ ዣንና ልጁ ሲሙ ዩሾ። ቆድድ የእንደርታ የተምቤንና የአጋሜ ጦርነት ፄ ዓ ም መስከረም ጥቅምት አህመድ አን ነጋሽ ወደ ኢትዮጵያ የመጣበት ምክንያትና የአክሱም ከተማና ሐውልት ዘየበለው ነገድ ከግራኝ ጋር መተባበር በአምባ ሠነይት አጠገብ በአርአዳ ግራኝ የፈጀው ሕዝብ ፄ ዓም ኅዳር ታኅሣሥዝዝብ የአክሱም ጽዮን ጽላተ ሙሴ መከትር የመ ዘጋ ባላባት ከግራኝ ጋር ስለመደረቡ ፄ ዓምጥርየካቲት ግራኝ አህመድ ንጉሥን ለመማረክ ከመዘጋ በ ለምትና በደምቢያ አድርጎ ወደ ጐጃም እንደ ገሠገሠንጉሥዓፄልብነ ድንግል ዓባይዳር ሊማረኩ ሲሉ ለጥቂት በፎሂስ አምልጠው እንደ ሄዱ ፄ ዓ ም የካቲት ቀን ከግዕ ዝና ከአማርኛ የተቀየጠ ቋንቋ የዓቃቤ ሰዓትና የእጨጌ ልዩነት ስለ ዓቃቤ ሰዓት ነገደ ኢየሱስና ስለ ቀኝ ጌታ ወሰንጌ ሞት የወዚር አዶሌ በሠራዬ ሹም በተስፋ ልዑል እጅ መሞት ሐምሌጅጳዐ የኢትዮጵያ ንጉሥ ያፄ ልብነ ድንግል መልክ ተኛ አልቫሬጽ በፖርቱጋል ንጉሥ መልክተኛ በማርቲኖ አማካይነት ደብዳቤውንና ገጸ በረከ ቱን ለሮማ ሊቀ ጳጳስ ለቀሌምንጦስ ኛ እንዳ ቀረበ አንይ አው ቀ ግንቦትቀን ባፄ ልብነ ድንግል ዙሪያ ያሉት ፈረንጆች ከመካከላቸው ዮሐንስ ቤርሙዴዝ ወይ ሮምና ወደ ሊስቦን እንደተላከ ዓ ም በትግሬ ረሃብና በኾታ ተነሥቶ እስላሞችን እን ደፈጀ በም በትግሬና በሐማሴን የተደረገው ሹም ሽር የዓረብ ፋቲ። ከዓፄ ይዙኖ አምላክ ዣምሮ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ሙሉ ሥልጣን መያዝ ድረስ ዓ ም በሁለት መቶ ሃምሳ አምስት ዓመታት ውስጥ በሁ ለቱ ወገኖች መካከል የፈሰሰው ደም ሳይደርቅ የተተከለው ቂም ሳይነቀል በራሳ ቸው ባፄ ልብነ ድንግል ዘመን በ ዓ ም ላይ ይኸውም ማለት ከግራኝ አነ ሣሥ አሥር ዓመት ያህል ቀደም ብሎገና ካፄ እስክንድርና ካፄ ናዖድ ጅምሮ ያላረ ፈው ይማምማኅፉዝ እንደ ንጉሥ የሚቆጠረውን ክርስቲያኑ ወናግ ዣን የገባለትን መሐመድ ኢብን አዝሐር የሚባለውን የበላይ መሪ አድርጎ ባፄ ልብነ ድንግል ላይ ሲነሣ ወደፊት በምዕራፉ ላይ በዝርዝር እንደምናነበው ተሸንፎ መሐመድ በደዋሮ እስላሞች እርዳታ በፈረስ ሲያመልጥ ማጓዝ ከጦርነቱ ላይ በክርስቲያኖቹ የጦር አለቃ እጅ አንገቱን በሰይፍ ተመትቶ ሞተ ። ወደፊት ከታሪኩ ላይ ስንደርስ በዝርዝር እንደምናነበው ግራኝ አህመድ በሺ ዓ ም ዓፄ ልብነ ድንግል ራሳቸው ያዘመቱትን ጦር ሹምብራ ኩሬ ዝቋላ አጠገብ ላይ ከዚያ አያይዞ ዋና ዋና የጦር አለቆቻቸውን እነራስ እስላም ሰገድን እነ አዝማች ተክለ ኢየሱስን ይልቁንም የመጨረሻውን ተስፋ ራስ ወሰን ሰገድን እያከታተለ በመውጋት ሁሉንም በየተራ በሸደ ዓ ም ላይ ባሸነፈበ ትና ሳይታሰብ እየተክታተለ ይህ የመሸነፍ መከራ ባስጨነቀበት ገዜ ንጉሠ ነገ ሥቱ «እንግዲህ ወደ አያቶቻችን አገር ወደ ቤተ አምሐራ እንሂድ» ብለው በመጨ ረሻ ከነበሩበት ከአዋሽ ወንዝ ዳር ያን ጊዜ ወጅ ዛሬ ወንጅ ከሚባለው ሥፍራ ወደ ዋስል ተጓዙ ። ያፄ ዕድ ማርያም ዜና መዋዕል ገጽ የኢት ታሪክ ካፄ ይዙኖ ኦምላክ እስክ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ ። የኢትዮጵያ ታሪክ ከዓፄ ይኩኖ አምላክ እስክ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ የግራኝ እህመድ ወረራ ንም ወደ መካከል ወይ ኮንጎ የገባ ጊዜ ዳግማዊ ዮሐንስ የፕፅ ። የግራኝ አህመድ ወረራ አገረ ገዥ ራስ እስላም ሰገድ አንዳንድ ጊዜ ባጭሩ አዝማች እስላሞይባል ነበር። በኛው የመስቀል ጦርነት ጊዜ የፈረንጆቹን ክርስቲያኖች ድል አድርጎ ኢየሩሳሌምን የወሰደው ሳላህ ዲን ሰላጢን የሚባለው የዓረቦች ንጉሠ ነገሥት አሜ በኢትዮጵያ ንጉሥ ዓፄ ላሊበላ በነበረበት ጊዜ ለኢትዮጵያ ውያን ማኅበር እቅዱስ መቃብር አጠገብ ሁለት ክፍል ቤት እንደዚሁም መስቀል እተገኘበት ቦታ አንድ ቤተ ክርስቲያን እንዲሰጣቸው ያዘዘበት ማስረጃ አለ ። የቀረው ወደፊት የሚገኘው የጦርነት ታሪክ ያፄ ልብነ ድንግል ፍጻሜ ግራኝ ባፄ ገላውዴዎስ ጦርና በፖርቱጋል ጦር ወታደር ተመትቶ መሞቱን እይ ርክም ። አሊ ቤን ይኽን የመሰለው የንብ ተአምራት የሕልምና የራዕይ ምልክት ብዙ ጊዜ በእ ስያ በአፍሪካ በአውሮፓም በክርስቲያኑም በእስላሙም ቤተ መንግሥት ከጥ ንት ምሮ ሲተረክና ሲነገር የቆየ ነው « ጥንት የግብጾችና የኑብያ ነገሥታት ከክ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ ዓረብ ፋቂህ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ርስትና በፊት ይኸን የመሰለ ምልክት ሰጠን የሚሉት እባብንና ዘንዶን ነበር። ያዬ ዓምደ ጽዮን የጦርነት ታሪክ ገጽ የወረራው አጀማመርና አካሄድ እንግዲህ በዚህ ዓይነት ግራኝ አህመድ የመለሳይ ወገን ነው ማለት ነው። የአሳዳጊው የገራድ አቡን ገዳይ አቡበከር ባለፈው እንደተገነዘብነው ሲሞ ትና ከፍ ያለው የገዥነት ሥልጣኑ በግራኝ አህመድ እጅ ሲወሰድ በርሱ አቡበ ከርአኳያ የነበረውና ዘመዱ ሱልጣን አውራይ አቡን በግራኝና በአቡበከር ጦርነት ጊዜ ሸሽቶ ወደ ሱማሌ አገር ይኖር ነበርና አሁን የግራኝ አህመድን አሸናፊነትና በሥልጣን መደላደሉን በሟቹም በአቡበከር ፈንታ ኡመር ዲን ሱልጣን ተብሎ መሾሙን ሲሰማ ከሸሸበት አገር ከሱማሌ መጥቶ ከግራኝ አህመድ ጋር ታርቆ ገብቶ አገር ተቀብሎ የግራኝ ታዛዥና ጭፍራ ሆነ ። በዚሁ ጊዜ የግራኝ አህመድ አነሣሥና ድርጅት ስለአጋጠማቸው ለርሱ የዓረ ብና የቱርክ ወታደር አዳዲስ ባፄ ልብነ ድንግል ጦር ዘንድ የማይገኝ የጦር መሣ ሪያ ጠመንጃ መድፍ ሰጥተው በቅርብ ያለው የግራኝ የግሉ የገዥነት ምኞት በሩቅ ካለው ከቱርኮቹ ዓላማ ጋር ተጋጥሞ ባንድነት እስከዚህ ጊዜ ድረስ ጽኑና ኃያል የተባለውን ያዔ ልብነ ድንግልን መንግሥት እነሆ ሲገለባብጠው ልንመለ ከት ነው ። ዓረብ ፋቂህ በጽሑፉ ውስጥ ግራኝን ይማም አህመድ ሲለው እኔ ግራኝ አሀ መድ ዓፄ ልብነ ድንግልን ወናግ ሰገድ ወይም ያበሻ ሀፄ የሚለውን የርሱን እንዳጻ ጸፉ መጻፌ ሳይቀር በራሴ አጸጸዓ ውስጥ ዓፄ ልብነ ድንግል ማለቱን እንደዚሁ ዓረብ ፋቂህ በጽሑፉ ውስጥ ከታሪኩ ንግግር ውጭ የራሱን ሐተታ ወይም ከቱራን ብዙ ጥቅስ ሲጨምር አስፈላጊ ክሆነው በተር የተረው ትርፍና ጊዘ የሚወስድ መሆ ኑን ተመልክቹ መዝለሌን ኛ በአጻጸጸፉ ውስጥ ሁል ጊዜ እስላሞቹን አማናው ያን ሃይማኖት ያላቸው ክርስቲያኖቹን ኢአማናውያን ሃይማኖት የለላቸው ጦይም በብዙ አማልክት የሚያመልኩ ይል የነበረውን እኔ እስላሞቹን እስላሞች ነዚስቲ ያኖቹን ክርስቲያኖች እያልሁ መጻፌን ቀጥሎም ያፄ ልብነ ድንግልን ሹማም ንት አብዛኛው ጊዜ በጠቅላላ ፓትሪስ የሚላቸው ይህ የማዕርግና የሹመት ስም ባገራችን ስላልተለመደ አዝማች አንዳንድ ጊዜ ሹም እያልሁ ከታሪክ ነገሥታችን ጋር እያስተያየሁ መጻፌን ላንባቢ አስገነዝባለሁ ። ንኑ ስለሆነ በሚቀጥለው ምዕ ምዕራፍ ቋ በአዛዥ ደጋልሃንና በግራኝ አህመድ መካከል የተደረገው የመዣመሪያው ጦርነት ዓ ም እንደ ሺሃብ ኤድን አህመድ ቤን አብድል ቃድር ዓረብ ፋቂህ ዝርዝር ታሪክ ባይ ሰጥም የግራኝን ጦርነት ባጫጭሩ የሚያመለክተው በግዕዝ ቋንቋ የተጻፈው ይኸው ያገራችን ታሪከ ነገሥት የግራኝን ጦርነት ሲተርክ ከመዣመሪያው ላይ ከጥ ንት ዣምር ኢትዮጵያ ሳትክፈልና የውጭ ገዥ ሳይደፍራት መኖሯን አንጻንድ የአዳልና የሱማሌ ባላባቶች አድመው በድንገት ቢነሠበትም ዓፄ ዓምደይጽዮን ሳይ ዘጋጅ አሥሩን ነገሥታት አሸንፎ እንዳስገበራቸው እነዚህም በየጊዜው ቢነሠ ነገሥታቱ እነአፄ ሰይፈ አርእድ እነዓፄ ዘርዓ ያዕቆብ እየወጉ ይመልሷ ቸው እንደነበረ አሁን ግን አገር መደፈር ጠላት መግባት የመረው ስመ መንግ ሥቱ ወናግ ሰገድ በሆነው ባዔ ልብነ ድንግል ዘመን መሆኑን ወናግ ማለትም እን በሳ መሆኑን ይገልጻል ። ምዕራፍ ግራኝ አህመድ ከሸዋ ወይ ሐረርጉ ሄዶ ወታደር በሚመለምልበት ሰዓት ዓፄ ልብነ ድንግል ከባዳቱ ወደቤተ አምሐራ ሄይው ለጦርነት እንደተዘጋጁ ስ ዓ ም ግራኝ አህመድ በይፋትና በዶዋሮ እነዚህን ታላላት ድሎች ካገኘ በኋላ ባንድ ጦገ ትንሽ ጊዜ ፅረፍት አድርጎ ተዘጋጅቶ ለመመለስ በለላ ወገን ከዚህ በፊት እንዳል ነው እንመለስ የሚሉትን የሱማሌ ወገኖች ፈቃድ ለመፈጸም አሁንም እንጾገና ወደ ሐረር አመራ ። ረብ ፋቂህ ገጽ ጸ ፈፅ ምዕራፍ ወ የግራኝ አህመድ ጦር በሰልፍ ወይ ባደቄ ስለመጓዙ ግራኝ አህመድ ከሐረርጌ ጦር ኦዘጋጅቶ ኡዲር ከደረሰ በኋላ አሁን ወዶ ባደቁ ያደ ረገውን ጉዞ ዓረብ ፋቁህ በዝርዝር እንደዚህ ሲል ጽፎታል «እስላሞቹ ኤዲር ላይ ተሰብስበው ሳለ ከዚያ ሁለት ቀን ተጉዘው በቁልዛር በ ከሚባለው ውኃ ከሞላ በት ሥፍራ በደረሰ ጊዜ ጦሩን ለውጊያ ማሰለፍ ዝመረ። የግራኝ አህመድ ወረራ ዓረብ ፋቂህ እንደሚለው ንጉሥ ጦር ሰብስበው ለመመለስ ከባደቁ ወደቤተ አምሐራ በሄዱ ጊዜ እስክመለስ ድረስ እስላሞቹ ከከተማው ገብተው ማቃጠል ካል ዢመሩ በቀር እንዳትዋጉ የሚል ትእዛዝ ስለነበረ የእስላሞቹ ጦር በጋየ ጊዜ እላይ በጠቀስናቸው የክርስቲያኖቹ ሹማምንት ዘንድ የአሳብ መለያየት ተፈጠረ ። የሆነ ሆኖ አሁን የዚህን ልብነ ድንግልና ግራኝ አ መ ተፈ ህመድ የ ከ ርነት እንመልከት « የተዋጉበትን የስመ ጥሩ ፊው የሚናገር ያገራችን ጽሑፍ ነጨው አስተያየት ለማ ጉዳይ ትተን ንጉሠ ዓፄ ውን የሽምብራ ኩሬን ጦ የ ር ድ አገር ከመጡት የእስላም ተወላ ጾክና ክኮሕን ታተለ የተዋጋበትን የ ያያ ነገዶች ከውጭ አገር ክአረብ ከፋርስ ከቱ ጋር በማስተባበር ግራኝ አህመድ ዓዔ ልብነ ድንግልንና ጦራቸውን እየተከ ፍራዎች የሚያመለክት ምዕራፍ ቋቿ በሽምብራ ዙሬ ጦርነት ዋዙማ በሁለቱ ተዋጊዎች ዘንድ የነበረው ሁኔታና የሰልፍ ዝግጅት መስከረም መጋቢት ፅ ዓ ም ይህ የባደቄ ጦርነት የተደረገበትን ጊዜ ዓረብ ፋቂህ እንደ ዓረቦች አቄጣጠር ሀቋ ዓመት ፄ ወር የጐደለው ያለውን ሙሴ ረኔ ባሴት ወደ አውሮፓ አቂጣጠር አምጥተው ዓ ም አድርገው ወሩን ከመስከረም ላይ መድበውታል ። ልሶ ሱልጣን ማለት ከዚህ በፊትእንዳመለክከትነው ትርጓሜው ሥልጣንቸሎት ብ ዓረብ ፋቂህ ገጽ የኢያሱና የኢዮአስ ዜና መዋዕል ጉይዲ ያሳተመው ገጽ የኢትዮጵያ ሥ ከዓፄ ልብነ ድንግል እስከ ዓፄ ቴዎድሮስ ምፅራፍ ኤሔር ፌር የግራኝ አህመድ ወረራ ሲሆን ይኸን የማዕርግ ስም የያዘ ገዥ ያው ባገራችን ንጉሥ ማለት ነውና ብዙ ሐተታ መጨመር የሚያስፈልገው አይመስለኝም ። ላቸው ተንኩል እንደ ዓይበስ ለሐፄ በናቱ በኩል ካፄ ልብነ ድንግል ስለመዛመዱ ዓረ ብ ፋቂህ ገጽ ብ ፋቂ ዉህ ሔመክ መመ ቸቹሙ ጉጤ መመ የግራኝ አህመድ ወረራ ጆ ዓረብ ፋቂህ አሥራት የሚባለው የጦር አለቃ ድል ሰገድ ከሚባለው የእስላም የጦር አለቃ ጋር አንድ ላንድ በሚዋጉበት ጊዜ ናስር የሚባለው በሰይፍ ምናልባት ከኋላው ሆኖ አንገቱን መትቶ ጭንቅላቱን ከአካሉ እንደለየው ሰሎሞን የሚባለ ፁን አህመድ ዲን የሚባለው መትቶ እንደገደለው ሲገልጥ ስለዋናው አዝማች ስለ ሸንቁር ፍጻሜ አልጸፈም ። ይኸም የአማራ አገር የምንለው ዛሬ በወሎ ስም የሚጠራው ያን ጊዜ ቤተ አምሐራ የሚባለው መሆኑን ከዚህ በፊት አመልክተናል ። በዚሁ ዓይነት ከዚህ በፊት ብዙ ጊዜ ያነሣነው ደዋሮ በ ቦታ ይገኛል ። በራስ እስላም ሰገድ መሪነት አይፈርስ ላይ በአዝማች ተክለ ኢየሱስ አዝማችነት ዛሪ ላይ የተደረገውን ሁለቱን የተለያየ ጦርነት ታሪከ ነገሥቱ ባንድነት አጣምሮ ከሽምብራ ኩሬው ጦርነት አከታትሎ በ መጽሐፈ አክሱም ገጽ ቀ» ገጃ ቀ ገጽ ቀ ሺሃብ ኤድ ዲን በድላይ አር አርዌ በድላይ ገጽ ይ ያፄ ዘርዓ ያዕቆብና ያፄ በዕደ ማርያም ዜና መዋዕል ኤኤኤ የግራኝ አሀመድ ወረራ ድ በመካከል በ ዓ ም በደዋሮ በባሌ የተዶረገውን የነራስ ነቢያትን የነፋኑኤ ልን የነተከለ ሃይማኖትን ጦርነት ዘሎ ይመጣና ስለ አይፈርሱ ጦርነት ብቻ እንዶ ዚሀይላል «ያገሩ ሰዎች እንደነገሩን በሁለተኛው ዓመት በጥር ቀን ከአዳል ሐረሰ ተነሥቶ በየካቲት ቀን ደዋሮ ዶርሶ በሚያዝያ ቀን በአይፈርስ ጦር ነት አድርጎ ራስ እስላም ሰገድና ተክለ ኢየሱስ ሌሎችም ብዙ መኳንንት ሞቱ ከዚያ በኋላ ሸዋን ገዛት» ። ዓረብ ፋቂህ ገጽ ። ይኸን ከመሰለው ጥቃት ዓፄ ልብነ ድንግል ሊድኑ ይችሉ የነበረው ከዚህ በፊት እንዳልነው ቀደም ብለው ዘመናዊ የጦር መሣሪያና ተዋጊ ወታደር ቢያደ ዓረብ ፋቁሀ ገጽ ጅቿ የወረራው አጀማርና አካሄድ ራጁ አለዚያም ግራኝ በ ዓ ም በመመሪያ ደገልሃንን ድል አድርነ ያባ ረረ ጊዜ እነዚህን ሁሉ አሁን በየተራእየመጡ የሚያልቁትን የጦር አለቆች እንዳስ ከተሉ በዚያው ዓመት ግራኝ እንዳሁኑ ሳይደረጅ ከነሱልጣን አቡበከር ከነኡመር ። የስሕተትም ስሕተትነቱ የሚታወቀው በመጨረሻ በዕረፍትና በሰ ላም ዘመን ሁኔታው በተመዛዘነ ጊዜ ነው ፈረንሳዊና እንግሊዝ ሂትለር በኦትሪኾ ወረራ ይቆም እንደመሰላቸው ዓፄ ልብነ ድንግልም ግራኝ አህመድ የቀድሞዎቹ የአዳል ባላባቶች እንደሚያደርጉት አንድ ጊዜ መጥቶ ከአዛዥ ደገልሃን የተዋጋ ጊዜ ያገኘውን ዘርፎ ወዳገሩ የሚመ ለስ መስሏቸው ነበር እንጂ ተመልሶ እኔን በሽምብራ ኩሬ ላይ ተዋግቶ ያቨንፈኛል ብለው በፍጹም አልጠረጠሩም ለዚህም ማስረጃው ወዶ ሽምብራ ኩሬ ጦርነት ሲመጡ እስላሞቹ እንዳያመልጧችሁ ሁሉንም ያቸው የሚል ትእዛዝ ለጦር አለ ቆቻቸው አስተላልፈው እንደነበር ምርኮኛም የሚታሠርበት የገመድ መሣሪያ በብዙ ተይዞ እንደነበር ዓረብ ፋቂህ ያረጋገጠው ትዝ ይለናል ። ር ምዕራፍ የዛሬ ጦርነት የራስ እስላም ሰገድና የትግሬ መኩንን ተክለ ኢየሱስ ሞት ሚያዝያ ቀን ዓ ም ግራኝ አህመድ ለዓፄ ልብነ ድንግል የጸፈው ። በዚህ ምክንያት በአይፈርስና በዛሪ ከፍ ያለ ጦርነት ተደርጎ አሁንም ግራኝ አሸናፊ ሆኖ እነ ራስ እስላም ሰገድ እነ ትግሬ መኩንን ተክለ ኢየሱስ ክሞቱ ወዲህ የሆነውን ዓረብ ፋቂህ በሚሰጠው ዝርዝር ውስጥ ሀ ግራኝ አህመድ ከነጦሩ ገሚት ከሚባል ሥፍራ ወደ ቃንቡራ በሄደ ጊዜ በገ በያ የነበረው ሰው ሁሉ በክብር ተቀብሎ እንዳስተናገያው ለ የሱማሌ ወታደር እንግዲህ በብዙ ምርኮ ገንዘብና ሀብት ስለከበርን ከይማም አህመድ ተደብቀን ወደ አገራችን እንመለሳለን ማለታቸውን ሰምቶ ግራኝ በመካከላቸው ሰላይ እንዳስቀመጠ ሐ አዝማች ሐይቢ ሐይብ የሚባለው የጋቱር ገዥ ንጉሠ ሽረውት የነበረው አሁን ትግሬ መኩንን ተክለ ኢየሱስ መሞቱን ሳይሰሙ ንጉሠ ተክለ ኢየሱ ቪንንርኝ ብለው ጻስውት ጓ ዘወር ዳዓ ወገኖቹ ከድቶ ግራኝ ገብቶ መክ ትም ወሬ በመስጠትም መንገድ በመ ማናቸውም ከዳተኛ የበለጠ በጦርነ ምራትም እንደረዳው ኑኑ ታታ ሞል የግራኝ አህመድ ወረራ ወ ዓምዱ የሚባለው በግራኝ እጅ የነበረው ምርኮኛ በግራኝ አህመድና በደዋሮ ሹሣምንት በአዳሉ በፋኑኤል በጊዮርጊስ በድል ሰበር መካከል ገብቶ ግራኝ ግብሩን ሊቀበል እንጂ የደዋሮን አገር ላያጦፋ እነሱም ሊገብሩ እንጂ ላይ ዋጉይኸንንም ዕርቅ የተደራደሩት ከዳሞት ሊዋጋ የመጣው ታላቁ መሪ ራስ ወሰን ሰገድ ሳይሰማ መሆኑንና ከዓምዱ በኋላ ይኸንኑ እርቅ ወደፍጸሜ ያደረ ሰው ዚን የሚባለው መሆኑን ሠ የዛሬ ጦርነት ፅለት ንጉሠ ነገሥቱ ገበርጌ ወጅ የዛሬው ወንጂ ሳሉ የጦራቸ ዑን መሸነፍ ሰምተው እንዳዘኑ ። በጉ ዞምላይ ግራኝ የኤልማያ ሕዝብ ክክብት በቀር ምንም የለውምና በመር ዛም ቀስቱ እየወጋ እንዳያስቸግረን ክብቱን አትንኩ የሚል ትእዛዝ ለወታ ደሩመስጠቱን ቀጥሎ የተከተለው ጦር ሠራዊት እያንዳንዱ ብዙ በቅ ሉና ባሪያ የምርኮ ዕቃ የያዘውን ዓይቶ ይኸን ሁሉ ይዛችሁ እን ዴት አድርጋ ችሁ ከክርስቲያኖቹጋር ትዋጋላችሁ ብሎባሪያና በቅሎያለውይጫንእንጂ አንድም ተዋጊ ሰው በእጁ ፅቃ እንዳይሸከም አዝዣለሁ ትእዛዜን የተላለፈ ውን ጭንቅላቱን እቆርጣለሁ ብሎ በቁጣ ማዘዙንና ወታደሩም እየተላቀሰ የያዘውን ሁሉ ስለጣለ ሸለቆውና መንገዱ ሁሉ በቓዳ በባሪያ መሙላቱን ረ እስላሞቹ ከአይፈርስ ደዋሮ አልፈው በፈጠጋር ግዛት ወይሚገኘው ወይ ጣርዚር መድረሳቸውን ይኸም አገር ዛቃላህ ዝቋላ ከሚባለው ተራራ ሥር የሚገኝመሆኑን በርሱምላይ አንድ ትልቅ ቤተክርስቲያን ስለነበረየእስላሞ ቹን መጠጋት ሲያዩ ጠባቂዎቹ በውስጡያለውን ዕቃና ልብስ ሰብስበው ወዶ ተራራው ሲሸሹእስላሞቹእየተክታተሉ ሰዎቹን ገድለው ፅታውን እንይዞ ፉሊሎቹም በቤተ ክርስቲያኑ እሳት ለቀውባት ስስነበረ ንጉ ዓፄ ልብነ ድንግል ሁለትቀን የሚያስኬድእርቀት ባለው አገርሆነው ቃጠሎውን በሩቅ ስለተመለከቱ እስላሞቹ ወደኛ ይጓዛሉና ድረስ ብለው ዳሞት ለሚገኘው ለስመ ጥሩው የጦር አለቃና መኩንን ለራስ ወ እንደላኩ ቀጥለው እስላሞቹ ከዝቋላ ወዶ ዱኮም መምጣታቸው ይቄ ከተማ ያለውን ከቤተ ክርስቲያኑ በተር በ እኛ አቃጠልነው ከሚሉ አቃጥሉት ብለው ማ መንግሥቱን አቃጥሎ ሲመለስ ወዲያው ዶግሞ ግራኝ በበኩሉ ፈራቃሃም አሊን ኡስማን ማታንን ልኳቸው መጀመሪያ ውን ወርቅና ሀብት ወስደው ቤት ክርስቲያኑን እንዳ የተደበቀም ልብስ አግኝተው እንደወሰዱ እያ ዓረብ ፋቂህ ገጽ የወረራው አጀማመርና አካሄድ ከም ተነሥቶ ወደ ንጉሠ ከተማ ወደ እንዶጥናህ ደርሶ ወታደሮቹ ወደ ቤተ መንግሥቱ ገብተው በውስጡ ያለውን በቀይ በሰማያዊ በብጫ በልዩ ልዩ ቀለም የተሳለ የአንበሳና የአዕዋፍ ሥዕል እያዩ ከተደነቁ በኋላ እንዳቃጠ ሉት ቃጠሎውን በሩቅ ሆነው የሚመለከቱት ንጉሠ ዓፄ ልብነ ድንግል ቃጠ ሎውን በሚመለከቱበት ጊዜ ከባደቁው ቤተ መንግሥታቸው ይልቅ ለዚህ ኛው ቃጠሎ ከልክ ያለፈ አዝነው እስላሞቹ እከተማዬ ገብተው መኖሪያ ቤቴን ሲያቃጥሉት ከማየት ለኔ መሞት ይሻለኝ ነበር ብለው በልቅሶ ለሹማ ምንቶቻቸው መናገራቸውን የዓረቡ ጸሐፊ ይተርካል ። አሁንም ወደፊት እንደምናነበው በዚሁ ዓመት በ ዓ ም በሚያዝያ ቀን ሁለቱ ኃያላን የጦር አለቆቻቸው ራስ እስላም ሰገድና ትግሬ መኩንን ተክለ ኢየሱስ ባለፈው ምዕራፍ እንዳነበብነው ከሞቱ ወዲህ ግራኝ ከደዋሮ ወደ ፈጠጋር አልፎ አብያተ ክርስቲያናቱን አብያተ መንግሥቱን ሲዘርፍ ሲያቃጥል ንጉሠ ነገሥቱ ራቅ ባለ ሥፍራ ሆነው ቃጠሎውን እያዩ ማዘናቸውን ገልጾ የዓረቡ ጸሐፊ ዳሞት ወደሚገ ኘው ወደ ራስ ወሰን ሰገድ ይፋት ወደሚገኘው ወደ አውራይ ኡስማን እንዲደርሱላ ቸው መላካቸውን ከአስገነዘበ በኋላ ራሳቸው የነዚያን መምጣት ሳይጠብቁ በአጠ ገባቸው ያለውን ጦር እንደያዙ ወደ ግራኝ መሄዳቸውንና በሁለቱ ባላጋራዎች መካ ከል የሞላው አዋሽ ውጊያውን ስለከለከላቸው የሁለቱም ወገን ተዋጊ ጦር ማዶ ለማዶ እየተያየ ይሰዳደብ እንደነበረ ይገልጸል ። የሆነ ሆኖ ግራኝ ድኖ ከተነሣና የለመደውንና የሚወደውን ጦርነት መከታተ ሌን ከመጀመሩ በፊት ንጉሠ ነገሥቱ ዓፄ ልብነ ድንግልና ራስ ወሰን ሰገድ ቀደም ብለው ተገናኝተው ሲመካከሩ ሰንብተው እንደነበሩ አሁን የግራኝ ጦር ከበረህ መንቀሳቀሱን ሲሰሙ ወሰን ሰገድ አንድ የጦር ሐላ ፕላን በመፍጠር ለን ጉሠ ነገሥቱ እንደዚህ እንደ አላቸው የዓረቡ ጸሐፊ ያመለክታል ። ከዚያ ወዲህ ከዚህ በፊት እንዳመለከትነው በሽምብራ ኩሬ ጦር ዓረብ ፋቂህ ገጽ እዬእኑሱኑዯ ዚ ዑ ሞቴ የግራኝ አህመድ ወረራ ነትአዝማች አሮንን ። ነሐሴ ቀን ዓ ም ራስ ወሰን ሰገድ የዓረብ ፋቂሀ መጽሐፍና ከዚህ በፊት ያነበብነው ታሪከ ነገሥት እንዳመለከተን በዓፄ ልብነ ድንግል ዘመነ መንግሥት ከነበሩት ታላላቅ ሰዎች የበ ለጠ ትልቅ ሰው ነው ። በእንደዚህ ያለ ጦርነትና የመከራ ሰዓት እንደዚህ ያሉ ሕዝብ የሚወዳቸው ታላላቅ ሰዎች በግድም በውድም መፈለጋቸው ስለማይቀር በዚሁ ዓይነት ወሰን ሰገድ በንጉሥ ባፄ ልብነ ድንግል ጥሪ ያን ሁሉ ሕዝብ ሰብስቦ መጥቶ እነሆ ከግራኝ አህመድ ጦር ጋር ተሰልፏል ። ሪ ሟ ግ የወረራው አጀማመርና አካሄድ እንግዴህ ከይዙኖ አምላክ ዣምሮ እስከዚህ እስከ ግራኝ አህመድ ወረራ ድረስ ያሉት ነገሥታት ቀጥራቸው ከዓዔ ልብነ ድንግል ጋር ዘመኑ ከ ዓ ም ጀምሮ ዓፄ ልብነ ድንግል እስክ ነገሠበት እስከ ዓ ም ድረስ ሁለት መቶ ሠላሣ ስምንት ዓመት ስለሚሆን የነገሥበት ጊዜ በማጠሩ ወይም ሞት እየቀደማቸው ካልቻሉት በተር አብዛኞቹ ነገሥታት ብዙ ሀብት እያፈሰሱ በዚሁ ለምሳሌ ያህል በተመለከትነው ባፄ ዘርዓ ያዕቆብና ባፄ በዕደ ማርያም ዓይነት በያ ለበት ያሠሩት ቤተ ክርስቲያን የገደሙት ገዳም የከተሙት ከተማ ብዙ ነው። ር ኛ ክፍል ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር ምዕራፍ ፃዛ የዓፄ ልብነ ድንግል ከወጅ ወደ ቤተ አምሐራ ሐጓ መዛወር ዚ ነሐሴ መስከረም ባለፈው እንደምናስታውሰው ራስ ወሰን ሰገድ በሞተ ጊዜ ንጉሠ ዓፄ ልብነ ድን ግል ከአዋሽ ወንዝ በስተደቡብ በወጅ ነበሩ ። በዚህ ዓይነት ከራስ ወሰን ሰገድ ሞት ወዲህ ዓፄ ልብነ ድንግል የመንግሥቱ መደብ የነበረውን ሸዋን ለግራኝ ለቀው ወደ ቤተ አምሐራ ሄደው ተቀመጡ ። ነገር ግን ይሀ መሠረት የሌለው ይገልሃን ለመፎክሪያ ጭምር ያመጣው ደስታ ሞንም ያሀል ጊዜ ሳይቆይ ግራኝ ንጉሥ ባሉበት በዋስል በኩል ሄዶ በነአይበስ ለሐፄ ምክር በከሐዲዎቹ በነአናንያ እየተመራ የሚያደርገው ውጊያ ነገሩን ሁሉ ለዋውጦ ንጉሠንና ጦራቸውን ከአጭር የደስታ ጊዜ በኋላ ከዚያው ከነበሩበት ኀዘ ንና ስደት ሲመልሳቸው እነሆ በሚቀጥለው ምዕ«ሼ ምማለኮታለን ዘ ምዕራፍ የዋስል ጦርነት የንጉጮ መሸነፍና መሸሽ ዓ ም ጥቅምት ቀን የግራኝና ያፄ ልብነ ድንግልን የጦርነት ታሪክ በዘመኑ ጦርነቱ የተነሣበትን ምክን ያት የግራኝን ጥብቅ ተዋጊነት የአመራሩን ዘዴ ከቱርክና ከዓረቦች ዘንድ የሚያገ ኘውን እርዳታ ጉዳዩን በየበኩሉ አጥንቶ ከጽሑፍ ላይ አሥፍሮ ለአንባቢ ሕዝብ ሊያቀርበው የቻለ ጸሐፊ ካለመኖሩ የተነሣ ይኽን ታላቅ ጦርነት የተደረገበትን ታሪክ ሕዝብ እንዳለ በዝምታ ውስጥ ሊያልፈው ስለማይችል ከቤተ ክህነትም ከሕ ዝብም የተውጣጣ አንድ የግራኝ ጦርነት ተረታዊ ታሪክ መፍጠር ግዴታ ሆኖ እስ ካሁን ሲባል የቆየውን በምዕራፍ አመልክተናል ። በያዘው ሰፊ አገር ከዚህ በፊት ባገኘው ድል ተደስቶ ይመለሳል ወይም በዚ ያው ረግቶ ይቀመጣል ተብሎ እንዳይገመት እርሱ ራሱ አስቀድሞ ለራስ ወሰን ሰገድ በጸፈው ዶብዳቤ ገልጾት የነበረውን በቅርብ ጊዜ ለራሳቸው ለንጉሠ በጻፈላ ቸው ደብዳቤ ውስጥ እንደ ቀድሞው አንድ ጊዜ ባገር ገብተን ወደ አገራችን ተመ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ድ ልሰን የምንሄድ አይምሰልህ አገሪቱን በሙሉ ድል እድርገን እስክንገዛ ድረስ አን መሰስም ሲል በግልጽ አረጋግጧል ። ታሪከ ነገሥት ረኔ ባሴት ያሳተመው ገጽ በሐዓ ወአመጽወቱ ለጥቅምት ተሶ ኤፌ የግራኝ አህመድ ወረራ እንግዲህ ግራኝ በደዋሮ በ ዓ ም አቡበከር ቀጢንን ይዞ ከራስ ደገል ሃን ጋር በመዣመሪያ ካደረገው ጦርነት ዥምሮ እስካሁን እስከ ዋስል ጦርነት እስከ ዓ ም ድረስ ያለው ጊዜ ሲታሰብ ደንበኛው የግራኝ ጦርነት ከተዣ መረ ሄኛውን ዓመት ዣመረ ማለት ነው ። እንደዚሁም በዚህ የግራኝ ወረራ ሰዓት በአለፈው ዓፄ ልብነ ድንግል ከኤሚር ማኅፉዝ ጋር በ ዓ ምሕረት ተዋግተው ያሸነፉ ጊዜ አውራይ ሐርብ አራድ የሚባል የሱልጣን መሐመድ ዘመድ ተማርኮ በዚሁ በሐይቅ ይሴት ተገኝቶ አሁን በግራኝ አህመድ ወረራ ነፃ መውጣቱን እንመለከታ ለን። በዚህም ላይ እነ አልቫሬጽ የጐበኙት በ ዓ ም ሲሆን ግራኝ የደረሰው ግን በደ ዓ ም ስለሆነ በመካከሉ የአሥራ አንድ ዓመት ጊዜ ስላለ በዚህ ጊዜ ውስጥ ግራ ኝን ሊያስደንቀው የቻለ አንዳንድ በየጊዜው የተጨማመረበት የጌጣጌጥ ሥራ ይኖር ይሆናል ቨ ስለዚሁ ቤተ ክርስቲያን ሥራ በዚሁ ጊዜ ከግራኝ ጋር የነበረው ጸሐፊው ዓረብ ፋቂህ ከዚህ። ዓፄ ልብነ ድንግል ዓመት ሙሉ አሠራት ሲል ከነገሥ ዥምሮ እስከዚህ እስላሞቹ እስከ ደረሱበት ጊዜ ድረስ ወይም ዓመት ስለሆነ አባትና ልጁ የነገሥበትን ዓመት ጊዜ ለዚሁ ሥራ እንዳዋሉት አስመስሎታል ። እንደዚሁም ከዚህ በፊት እንዳመለከትነው አምባ ግሼን የነጋሚ ልጆች ይቀመጡ በት እንደነበረ የሐይቅ ደሴት በፖለቲካ በጦርነት እየተያዙ የሚታሠሩበት ቦታ ስለነበረ አሁን ግራኝ ደሴቱን በሚወርበት ጊዜ አውራይ ሐርብ አራድ የሚባል ሱልጣን መሐመድ ካፄ ልብነ ድንግል በተዋጋ ጊዜ ተማርኮ የመጣ እዚሁ እደሴቱ ውስጥ መገኘቱን እንመለከታለን ። ግራኝ ይኽን ካደረገና ወደ አገሩ ሐረር ሄዶ ዓመት ከቆየ በኋላተመልሶ በሚያዝያ ወር መጣ» እያለ የኢት ታሪክ ከዓፄ ይዙኖ እምላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ የኢት ታሪክ ከዓፄ ይዮኖ አምላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ የግራኝ አህመድ ወረራ ዓ ጠቅሶትያልፋል ። እንደዚሁም ዓፄ ልብነ ድንግል የግራኝ ጦርነት እንደተዣ መረ ለሮማ ሊቀ ጳጳስ ለቀሌምንጦስ ኛ ደብዳቤ ሲጽፉ በወሰኔ ላይ አንድ የእስ ላም ንጉሥ ግራኝ ወይም የሐረር ሱልጣን አቡበከር ከሕንድ ከፋርስ ከዓረብ ከግብፅ ነገሥታት ጋር ቃል ኪዳን እያደረገ ከነርሱ በሚያገኘው እርዳታ እኔን ያላንዳች ክርስቲያን ንጉሥ እርዳታ እየወጋ በጣም የሚያናድድ ትልቅ ጦር ነት አድርጎብኛል ሲሉ የጸፉትን ወደፊት እናነባለን ። አልቫሬጽ ምዕ ገጽ ይርጠር ሆልጠዐገጽ የኢት ታሪክ ከይዙኖ አምላክ እስከ ልብነ ድንግል ምዕ አልቫሬጽ ምዕ ገጽ ሆዣ ዐጅኡጽድጂድጽሱሺኦኒእሦእጀሽእእይይ ጫን የግራኝ አህመድ ወረራ ገሠ በኋላ የቀሩትን ሰብስቦ ባንድ በተለየ ሥፍራ ማስቀመጥ የተሻለ ዘዴ መሆኑን ተገንዝበው ገና በፊት የዚህ ዓይነት ልማድ ከዣመረ መቆየቱን ካፄ ይዙኖ አም ላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል በሚባለው መጽሐፍ በምዕራፍ በዓፄ ናዖድ ዘመነ መንግሥት ላይ ተመልክተናል ። ዓፄ ናዖድ ብ ታሪከ ነገሥት ገጽ ነ ዓረብ ፉቁሀ ገጽ የኢት ታሪክ ካፄ ይዙኖ አምላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ « ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር የተቀኙት ቅኔ ለእመቤታችን የደረሱት መልክ መመሪያ በዚህ በአምባ ግሼን ቦምባ ነገሥት ተምረው ነው ። ምዕራፍ ፄ ገራድ አህሙሹ ንጉሥን ፍለጋ ሄዶ አጥቶ ሲመለስ አምባ ግሼንን እንደወጋ በአምባ ግሼን ጦርነት የግራኝ ጦር መሸነፍ የአህሙሹ መማረክ የገራድ ማታ ንና የአውራይ ኡስማን ሞት ዓ ም ኅዳር ከግራኝ አህመድ በፊት ዓፄ ዓምደ ጽዮን ዘመን በነገሠ በኛው ዓመት በ ዓም የኡመር ወላስማ አራተኛው ትውልድ ሳብር አዲን መሐመድ እንዳሁኑ በ የዮሐንስ የኢያሱ የበካፋ ዜና መዋዕል ጉይዲ ያሳተመው ርህ ገጽ ያፄ ኢያሱ ብርሃን ሰገድና ያፄ ኢዮአስ ዜና መዋዕል ገጽ ግዕዙ ሰብረዲን የሚለው ክሸዋ ወደ ቢተ አምሐራ መዛወር እንደ ግራኝ አህመድ ተነሥቶ በመላዋ ኢትዮጵያ ላይ እነግሣለሁ አብያተ ክርስ ቲያናቱን አፍርሼ ሕዝቡን በኔ ሕግ አስተዳድራቸዋለሁ ብሎ በኩራት መነሣቱን ለመግለጽ ግዕዛዊው ታሪክ እንደዚህ ይላል ። ነገር ግን በዚህ ዘመን የእስላሞቹ አለቆች ሁሉ ጊዜ ሰጥቷቸው በየጊዜው በያለበት ድል በድል እየተከታተለ ስለአጋጠማቸው አባቶቻቸው ደርሰውበት በማያውቁት ታላላቅ የኢትዮጵያ አውራጃ ደርሰው ብዙ የወርቅ የብር የሐር ልብስ ሀብት ስለ አገኙ በዚህም ላይ ግራኝ ተዋጉ ብሎ ባያዝም ቅሉ ዘማች የጦር አለቃ ወዳንድ የጦር ግንባር ሲሄድ ይሁን ወይም ሲመለስ በፊቱ ያገኘውን ቤተ ክርስቲያን ቢያ ቃጥል ሀብት ቢዘርፍ ግራኝ እንደሚደሰት እንጂ እንደማይቆጣ ስለሚያውቅ በዚህ ሁሉ ምክንያት ገራድ አህሙሹ አምባ ግሼንን በተላሉ ይዞ ሀብቱን ለመዝ ብ ዓረብ ፋቁሀ ገጽ ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር ረፍእንደሚችል ተማምኖ ነበር ። ዓረብ ፋቂህ በዚሁ መጽሐፍ ላይ ግራኝ አሀመድ ስመ ጥሩውን የእስጢፋኖ ስን ገዳም ከበዘበዘ በኋላ ፈጠጋር ላይ ከተወው ከወዚር አዶሌ ጋር ለመገናኘት ከሐይቅ ተነሥቶ ዋስል ላይ መስፈሩን እዚህም በሠፈረበት ሰዓት በዘረፋ ከከበ ከሸዋ ወይ ቤተ አምሐራ መዛወር ሩት ሹማምንቱ አምስተኛውን እጣ አምጡ ብሎ ተቀብሎ ከዋስል ወደ ጐጀማህ ከዚያ ወደ አብሽሎ ዘራፍ መድረሱን በዚያም ሳለ መካነ ማርያምና ደብተራ ማር ያም የሚባሉ አብያተ ክርስቲያናት ከዘረፋ የተረፉ አሉ ማለትን ሰምቶ ወደ ኋላው ተመልሶ እነዚህን አቃጥሎ ወደ ሠፈሩ ከተመለሰ በኋላ ከዚህ በፊት በግድ ሰልሞ የነበረው አይበስ ለሐፄ ካንድ እስላሞ ከሚባል ጋር ከሠፈር አምልጠው ወደ ንጉሣቸው መሄዳቸውን ከዚያም ግራኝ ወደ ጋንቡራ ግድም በመጣ ጊዜ ዋርጃይ አቡን የሚባል የዘይላ ባላባት ገጸ በረከት ይዞ መጥቶ የሐረርጌንና የአዳ ልን አገር ወሬና ደህንነት አዶሌም የሚገኘው በፈጠጋር መሆኑን እንዳጫወተው ቀጥሎ ገራድ ኡስማንን ጭፍራ ጨምሮ ደብረ ብርሃን ላይ እንገናኝ ብሎ ለአዶሌ እንዲነግረው መላኩንና ራሱ ግራኝ ግን ከግድም ወይ መንዝ አልፎ መስፈሩን ይጽ ፋል ። ከዚያ ወደ ማታ የማረኩትን ፈረስና በቅሎ ይዘው ወደ ሠፈር ተመ ዓረብ ፋቂህ ገጽ ኬ ለጸህውህ«ፎ ገጽ አልቫሬጽ ምዕ ገጽ የግራኝ የወንድም ልጅ ዓረብ ፋቂህ ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር ለሱና ያገኙትን ድል ለይማም ላኩበት ። ሳብር አድ ዲን የወላስማው ባላባት እንዳሁኑ እንደ ግራኝ ጊዜ የቅርብ ጐረቤቶቹን አሳድሞ ባፄ ዓምደ ጽዮን ላይ በተነ ሣና ጓደኞቹን ሰብስቦ ምክር በጠየቀ ጊዜ አመኖ የሚባለው የሐድያ ባላባት «ለን ጉሠ ላምደ ጽዮን አትገብር ቢመጣብህም ተዋጋው አትፍራው ከሠራዊቱ ጋር የኢት ታሪክ ከዓፄ ይዙኖ አምላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ገጽ ር ማክሪዚ ሂስቶሪያ ረጉም ኢስላሚቲ ኮሩም የላቲን ትርጉም ሪንክ ገጽ የሐድያ አውራጃ ሴት ቦባልዐዩእርዐሃቪቭለዐ የግራኝ አህመድ ወረራ ቋ ጨርሰህ ታስገብረዋለህ» ብሎ ለሳብር አድ ዲን ሰበርዲን መምከሩን በግዕዝ የተ ጻፈው ያፄ ዓምደ ጽዮን የጦርነት ታሪክ ያስረዳል ። ይኸንንም ዥግና የጦር መኩንን ያገ ራቻን ጽሑፍ በፍጹም ስለማያነሣው እንኳን አስደናቂ ጀብዱውን ትክክለኛውን በ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ስሙንና የማዕርግ ስሙን ስለማናውቅ ይኸው የዓረቡ ጸሐፊ አንድ ጊዜ አዳሊ አንድ ጊዜ አዳሉ ስለሚለው የመጨረሻው አባባል ለኢትዮጵያ ለዚህ ዘመን የጦር አለቆች አጠራር የቀረበ ስለሆነ አዝማች አዳሉ እያልን ጽፈነዋል ። እንደ ዓረብ ፋቂህ አነጋገር ክዚህ በፊት በባሌ አንድ ጊዜ የተዋጋ ይመስላል ። ቦ ዓረብ ፋቂህ ገጽ ። ምዕራፍ የግራኝ አህመድ ጉዞ ወደ ትግሬ የዘሐርቡይ መሐመድ ሞት ፄ ዓ ም መስከረም ታሪከነገሥቱከዚህ በፊት ካመለከትነው በማያያዝ ባመቱ ተመልሶ ወርወርን የላ ሊበላን ቤተ ክርስቲያን በዝብዞ በዚያው ክረምትን ማሳለፉን በዚህም ጊዜ ዓፄ ልብነ ድንግል ከነገሠ ዓመት መሆኑን ከአመለከተው አያይዞ ባመቱ ንጉሥ በነገጮ በፄኛው ዓመት በጥቅምት ወር ግራኝ ወደ ትግሬ ሄዶ የሽሬና የሠራዬ አገር እንደተቀበለው ። ከዚሁ አያይዞ ግራኝ አሀመድ ከላሊበላ ተጉዞ በቅዳ በኩል አልፎ ማህቁአ በሠፈረበት ሰዓት ወዚር አዶሌ ከነጦሩ እንደደረሰለት ይገልጽና በዚሁ ጊዜ ንጉሠ ነገሥቱ ዓፄ ልብነ ድንግል እስላሞቹ ወደ ትግሬ ይጓዛሉ የሚሉ ወሬ ስለሰሙ በአጠገባቸው ያለውን የትግሬን ጦር ለጦር አለቃቸው ለአዛዥ ደገልሃን ሰጥተው ድና የማቁአህን መንገድ አንድም እስላም ወደ ትግሬ እንዳያልፍ ጠብቅ በሀ በሻ አገር ከትግሬና ከቤገምድር በቀር የቀረን የለምና ይህ አገር የተያዘ እንደሆነ ከዚያ ወዲያ የምንሸሽበት ሥፍራ የለም ብለውት ደገልሃን ጦር ይዞ የትግሬ መተ ላለፊያ የሆነውን የተራራ በር ለመጠበቅ መምጣቱን ይገልጸል ። የኢት ታሪክ ነብያ አክሱም ምዕ ገጽ ተመልክት ዓረብ ፋቂህ ገጽ ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር ፎ ሚሉትይኽኸ ከላይ በዓረብኛ የተጠቀሰው ንጉሥ ስሙ በኛ ሌላ ይሆናል «። ነገር ግን ባገር ላይ ካሉት የክርስቲያን ትግሬዎች ጋር በዘርም በሃይማኖትም ልዩነት ስላለ መቀመጥ እያቃታቸው ከነዚሁ በለው አብደላ የሚባለው በኛው መቶ ዓ ም ላይ ከትግሬ ወደ አዳል ሄዶ የሱልጣን ሰዓዲንን መሐመድ አቡል በረከት ሰዓድ ዲን ሴት ልጅ አግብቶ የርሱ ተወላጅ ሁሉ ወንዱ አውራይ ፁራይ ሴቷ ባቲ ባቲያ እንደሚባሉ በዚህ በዓፄ ልብነ ድንግል ዘመን ባለው ጦርነት ከራስ ወሰን ሰገድ ሞት በፊት ታማኝ ሆኖ ከግራኝ ጋር ይዋጋ የነበረው አውራይ ኡስማን የዚሁ ነገድ ተወላጅ መሆኑን በተረፈ የማኅፉዝ ልጅ የግራኝ ባለቤት ባቲያ ድል ወን በራ ኤሚር አቡበከር ቀጭኑ ሀብት ተቀብሎ ሊተወው የፈለገውን ደብረ ሊባኖ ስን ያቃጠለው አውራይ አቡበከር የበለው ነገድ መሆናቸውን ገልጸናል ። አንዳንድ ጊዜ ወናግ ሰገድ ስም ልብነ ድንግል ስመ መንግሥት አንዳንድ ጊዜ ልብነ ድንግል የክርስትና ስም ወናግ ሰገድ ወይም ዳዊት ስመ መንግሥት እየተባለ ተጽፏል ትክክለኛውም ይህ የመጨረሻ ነው ። ይማም በዚህ ጊዜ አባ ገሪማ አገር ላይ ነበር ። ስለዚህ እስላሞቹ በፊት ለፊትና በሜዳ ጦርነት ስለማይቻሉ የተስፋ ልዑልና የወዚር አዶሌ የፊተኛው የወዚር አባ ስና የተስፋ ልዑል የኋለኛው ጦርነት በዚሁ ዓረብ ፋቂህ በተረከው መሠረት የተ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ፈጸመ መሆን አለበት ። ምዕራፍ ሇሄ የኢትዮጵያ ንጉሥ ያፄ ልብነ ድንግል መልክተኛ አልቫሬጽ በፖርቱጋል ንጉሥ መልክተኛ በማርቲኖ አማካይነት ደብዳቤውንና ገጸ በረከቱን ለሮማ ሊቀ ጳጳስ ለቀሌምንጦስ ኛ እንዳቀረበ እንደ አው ቀ ግንቦት ቀን ግራኝ አህመድ እንደዚህ አድርጎ ባፄ ልብነ ድንግል ላይ ድል በድል እያከታተለ አገራቸውን ሲወር አብያተ ክርስቲያናቱን ገዳማቱን ሲያቃጥል ሕዝቡን በሰይፍ እያስገደደ ሲያሰልም እምቢ ያለውንም በጭካኔ ሲገድል እንደ ወንድም እንደቃል ኪዳን ጓደኛ ይመዘከቱት የነበረው ዮሐንስ ደኛ የሚባለው የፖርቱጋል ንጉሥ እን ደምኞታቸው እንኳን ተባብሮ በኢትዮጵያ ዙሪያ ዓረቦች የያዙትን አገርና ኢየሩሳ ሌምን ለማስለቀቅ ባይምሞክር የራሳቸውን ነፃ ግዛት ሲቀሙ ለእርዳታ ሊደርሰሳ ቸው አልቻለም ። በዚህ ጊዜ በኢትዮጵያ ሕዝብ መካከል ቁጥራቸው እንደ ዓረብ ፋቁቀህ አጻጸፍ አርባ የሚደርስ የውጭ አገር ሰዎች በዚሀ በመከራና በጦርነት ሰዓት ካፄ ልብነ ድንግል ጋር አሉ ። አውራይ ኡስማን አምባ ግሼን ግርጌ ከሞቱ ወዲህ በቅርቡ ከላስታ ወደ ትግሬ በሚጓዙበት ጊዜ መቄት ላይ በ ዓ ም በመስከረም ወር ከደገልሃን ጦር ጋር በተደረገው ውጊያ የግራኝ የወንድሙ ልጅ ዘሀርቡይ መሞቱን እንዳነበብነው በዚሁ ዓመት መጨረሻ በሰኔ ወር ከሁሉ የግ ራኝ የጦር አለቆች ብልጫ ያለው ወዚር አዶሌ ሲሞት አሸናፊውና ድል አድራ ጊው ግራኝ አህመድ በጠቅላላው የድል አድራጊነቱን ጣዕም በደስታና በሰላም መካከል እንደልቡ እንዳላጣጣመ የታወቀ ነው ። ስለዚህ በዚህ ሁሉ ሁኔታ ላይ የሚገኙት ፈላሾች በአሁኑ ሰዓት የግራኝ አህ መድ ጦር የክርስቲያኑን ያፄ ናዖድን ልጅ ያፄ ልብነ ድንግልን ሠራዊት በየጊዜው አሸንፎ የዚሁ የአሸናፊው ኃይል ወደነርሱ በመጣበት ሰዓት እነዚሁ ፈላሾችእንዶ በለው ነገዶች ለግራኝ አሀመድ ወረራ መሣሪያ መሆናቸውን የዓረቡ ጸሐፊ ዓረብ ፋቂህ ያረጋገጠውን ወደፊት እናነባለን ። የኢት ታሪክ ከዓፄ ይዙኖ አም ሳክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ ገጽ ከኤ የግራኝ አህመድ ወረራ ጣ መሆኑን ታሪከ ነገሥቱም ዓረብ ፋቂህ ተስማምተውበታል ። በዚህ ምክንያት ይማም እነርሱን የሚረዳ ሌላ ጦር ጨመረላቸውና አብረው ወደ ባሕር አምባ ተራራ ወጥተው ሰዎቹን አሥረው ወደ ይማም አህመድ አመጡ ዓረብ ፋቂሀ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ለት ። የ በአይ ማርያም ዘመን በግድ ክርስትና የተነሠት ወደ ፈላሻነት ተመለሱ ለሰው ይምሰል የተቀበሉትንም ቅዱስ ቁርባን መልሰው ይተፉታል የሚሉ ወሬ ንጉሠ ዓፄ ናዖድ የሰሙ ጊዜ እፊታቸው አቅርበው ያስፈጁበት ወደ ዓረብ ፋቂህ ገጽ ከሸዋ ወደ ቤተ አምሐራ መዛወር ስሜንም ጦርና አገረ ገዥ ልከው ያጉላሉበት ጊዜ ያው የነገሠበት ዓመት ዓ ም መሆኑ ነው ። ነገር ግን ከዚህ በፊት እንዳወሳነው የግራኝ ደንበኛው ጦርነት የሚሇምረው ከራስ ደገልሃን ጋር የተዋጋበት ዓ ም ስለሆነ ከዚህ ጊዜ ስንዣምር እስካ ሁን የ ዓመት ጊዜ አልፏል ማለት ነው። ይኽውም ማለት ግራኝ በሚያ ዝያ ወር በኛ ዓ ም ከነሻውል ጋር በጸለምትና በወገራ አካባቢ ተዋግቶ ከአ የግራኝ እህመድ ወረራ ታሪከ ነገሥቱ ዓፄ ልብነ ድንግል በነገሥ በኛው ዓመት ዓ ም ግራኝ ወደ ጐጃም ተሻግሮ ብዙ ሰው መግደሉን ከዚያ ወደ ሠራዬ ሄዶ የሠራዬን ሕዝብ እንደፈጃቸው አምሐ የሚባል ክርስቲያን እስላሙን ፈራቃሃምን እንደ ዓ ም ከገዶለ በኋላ በዚሁ ዓመት በጣና የገሊላን ገዳም መበዝበዙን ያስከትላል ። ዓረብ ፋቂህ በረኔ ባሴት ትርጉም ውስጥ የማስታወሻ ቀ ገጽ ቀ ገጽ የኢት ታሪክ ክይዙኖ አምላክ እስከ ልብነ ድንግል ገጽ ገኪካ ማርያም ። በመጽሐፉ በመጨረሻ ላይ የትሐቱ የሺሃብ ኤዲን ዓረብ ፋቂህ የመመ ሪያው መጽሐፍ ተፈጸመ ስለሚል የጦርነቱን ታሪክ ያቆመው ባፄ ልብነ ድንግል ኛው ዘመነ መንግሥት ንጉሠ ሊሞቱ ዓመት ግራኝም ሊገደል ገና ዓመት ሲቀረው እዚሁ ዓ ም ላይ ስለሆነ በዚህ ሁሉ ምክንያት ዓረብ ፋቂህ ሌላ የጻፈው መጽሐፍ እንዳለ አስመስሎታል ። ምዕራፍ ሽ ግራኝ አህመድ ከዓፄ ልብነ ድንግል ልጅ ጋር ለመጋባት ጠይቆ ንጉሥ እንዳልተ ቀበሉት ዓ ም ዓፄ ልብነ ድንግል ምንም እግዚአብሔር በዘመናቸው ይኽን የግራኝን ወረራ ቢያ መጣባቸው በዘመናቸው ካሻሻሉት ነገር ውስጥ አንደኛው የጋብቻ ነገር ነው። ምዕራፍ ዓፄ ገላውዴዎስ በነገሥበት በመዣመሪያው ዓመት ከግራኝ አሀመድ የጦር አለ ቆች ከወዚር አሳ ከገራድ ኡስማንና ከነድልበ ኢየሱስ ጋር ያደረጉት ጦርነት በቋ ዓ ም ታኅሣሥ ቀን ታሪከ ነገሥቱ በዚሀ ዓፄ ልብነ ድንግል በሞቱበትና ዓፄ ገላውዴዎስ በተተኩበት ዘመን አሸናፊነት ከአዳል ወይም ከሐረርጌ በመጡት እስላሞች እጅ መግባቱን በየ ጦርነቱ ግምባር ሁሉ ድል መንሣታቸውን አገሪቱን በአራቱም ማዕዘን ይዘው ሃበ። እነዚህ የግራኝ ሹማምንት ተሰብስ በው ከሄዱበት በኋላ ገላውዴዎስ በመካከላቸው ወር ሲኖር የተምቤኑን ሹም የሄ ኖክን ልጅ ከሐዲውን ዮናታንን ገድሎ ለመንግሥት የሚገባውን ገጸ በረከትና ግብር ሲቀበል ሊዋጉት አልቻሉም ከማለት በቀር ያልተዋጉበትን ምክንያት ምንም ታሪክ ነገሥቱ ባይዘረዝረው ባፄ ገላውዴዎስ በኩል በዚህ ጊዜ የሚደረገው ርክርክባህ ከ ጓጁ ታሪክ ነገሥት ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ የደፈጣ ጦርነት ኖሯል ማለት ነው ። ከዚሁ አያይዞ መርከቡ ምጥዋ በደረሰበት ሰዓት እስጢፋኖስ ደጋማ የኢትዮ ጵያን ወሬ ሲጠያየቅ ከዚህ በፊት ጭምጭምታው የተሰማውን አሁን ግን በትክ ክል ዓፄ ልብነ ድንግል መሞታቸውን ንግሥት ሰብለ ወንጌል ከልጆቻቸው ከ ከዐሀበሖ «የ ገጽ ንዥ የክርስቶፎሮስ ደጋማ ታላቅ ወንድም በካሜረር መጽሐፍ እስጢፋኖስ ደጋማ የሕንድ አገረ የግራኝ አህመድ ወረራ ጾ አንዱ ገላውዴዎስ ከግራኝ አህመድ ጋር እየተከላከሉ መንግሥትን ሳይለቁ መቆ የታቸውን ወደ ኢየሩሳሌም ለመሄድ ከተነሠት ከሁለቱ መነኩሳት አንዱ አባ ዮሴፍ የሚባለው የብዙ ገዳማት አለቃ እንዳስረዳቸው ይገልጻል ። ኹ የዓፄ ገላውዴዎስ ዘመነ መንግሥት በዚህ ንጉሠ ነገሥቱ ዓፄ ልብነ ድንግል በሞቱበት በ ዓ ም ላይ የግ ራኝ የባሕር ነጋሽ የነበረው ኑር መሆኑን ቤርሙዴዝ ሲገልጽ በበኩሉ ደግሞ ካስታንሆዞ ምጥዋ እንደገባን ባሕር ነጋሽ የሚባለው ከኢትዮጵያ ንጉሥ ከገላው ዴዎስ ይሆናል ተልኮ ወደኛ መጣ ይላል ። ይኸውም ሁኔታ የሚያመለክተን በኢጣልያ የወረራ ዘመን ዓ ም ባንዱ የወረዳ ግዛት ላይ ወራሪው ኢጣልያ የራሱን ተወላጅ ኢጣልያን ወይም ለኢጣልያ ታማኝ መስሎ የሚያገለግለውን ኢትዮጵያዊ ባንዳ መርጦ ሲሾም የአርበኞቹ መሪዎች ደግሞ የራሳቸውን ወገን ሾመው ግብር ያስገብሩ እንደ ነበር ሕዝቡም የሚያደርገው እየቸገረው ለሁለቱም ይገብር እንደነበር በዚህም በግራኝ እህመድ ወረራ ከዚህ በፊት እንዳመለከትነው ባንዱ እውራጃ ላይ አሸና ፊው ግራኝ አህመድ የራሱን ሰው ሲሾም ተሸናፊው ዓፄ ልብነ ድንግል ወይም በአ ሁኑ ጊዜ ወጣቱ ንጉሥ ዓፄ ገላውዴዎስ በትክክል ባይገዙም ሥርን መሠረትን ላለ መልቀቅ በሌላው አውራጃ እንደሚሾሙት በዚህም በቀይ ባሕር ቀበሌ ግራኝ አህ መድ ኑርን ባሕር ነጋሽ ብሎ ሲሾም በበኩላቸው ዓፄ ልብነ ድንግል ወይም ልጃ ቸው ዓፄ ገላውዴዎስ ባሕር ነጋሽ ይስሐቅን ሾመው ኖሯል ማለት ነው። ታሪክ ነገሥት ገጽ ። ምዕራፍ ዓፋ ገላውዴዎስ ከስሜን ወደሸዋ ሄደው ከግራኝ አህመድ ልጅ ከነስረዲን ናስር አድ ዲን ጋር እንደተዋጉ በሸዋ የድል ጮራ መታየት ቋ ዓ ም ፖርቱጋሎችና የግራኝ አህመድ ጦር በትግሬ አምባ ሠነይት በዚህ ዓይነት ሲዋጉ በበዙላቸው ዓፄ ገላውዴዎስ ወደ ሸዋ ሄደው ከግራኝ አሀመድ ልጅ ጋር የተዋጉ ትን ከመግለጹ ቀደም አድርጎ ባለፉት ምዕራፎች በዝርዝር ያመለከትናቸውን የወረ ራና የቃጠሎ ሰፊ ታሪክ ታሪከ ነገሥቱ በጥቂት መስመሮች እንደዚህ ሲል ያወ ሳል። በግራኝ አህመድ ወረራ ምክንያት ዓፄ ልብነ ድንግል በሞቱበት በቺ ዓ ም መስከረም ቀን ላይ ንጉሣው ቤተ ሰብ ባንድነት በደብረ ዳሞ የነበረ ይመስላል ። በዚህ ጊዜ የነበራቸውን ጦር ታሪከ ነገሥቱ በ ወይም በድ ፈረሰኛ በት ንሽ የእግረኛ ጦር ላይ መድቦት ስለሚገኝ በዚህ ጊዜ የሚያደርጉት ጦርነት የይ ፈጣ ጦርነት ሊሆን ይችላል ። ከዚህ በኋላ የሁለቱጦር ሠራዊት በሩቁእየተያየ ሲሰላለል በሰነበተበት ሳም ንት ከዚህ በፊት በ ዓ ም ለሽምብራ ኩሬ ውጊያ ብዙ ጦር ያስከተሉት ዓፄ ልብነ ድንግል ግራኝ አሀመድን ከነጦሩ እንዳያመልጧችሁ ሁሉንም ክበቧ የፖርቱጋሎች ዣግንነት ምዕራፍ የፖርቱጋሎች ዝግንነት ምዕራፍ ገጽ ተጥር ከል እያሳየ ከዚሁ ጋር ዛቻውን በመሳለቅ የግራኝ አህመድ ወረራ ሄግ ቸው ይሉበት በነበረው የንቀት ስሕተት ግራኝ አህመድ በአሁኑ ሰዓት እንደወደቀ በት ታሪኩ ያሳያል ። የፖርቱጋሎች ዝግንነት በነአቶ ዮና ትርጉም ምዕራፍ ምዕራፍ ፖርቱጋሎችና ኢትዮጵያውያን ከግራኝ ጋር በሰሀርት እንደርታ ተዋግተው እን ዳሸነፉ ዓ ም መጋቢት ቀን ባለፈው ባፄ ልብነ ድንግል ዘመነ መንግሥት ባደረገው ጦርነት ሁሉ ግራኝ አህመድ የክርስቲያኖቹን የጦር አለቆች አብዛኛ ጊዜ ማሸነፍ የቻለው በተንኮ ልና በዘዴ አደጋ እየጣለ ለየብቻ እየለየ ፊት ለፊትም በመዋጋት ነው ። ፍ ገጽ ድ የግራኝ አህመድ ወረራ ነበር ። ይሁን እንጂ ሰሞኑን ከግራኝም ሠፈር ከዚህም ካፄ ገላውዴዎስ በኩል ፈረሰ የፖርቱጋሎች ዣግንነት ምዕ የፖርቱጋሎች ዣግንነት ምዕ የዓፄ ገላውዴዎስ ዘመነ መንግሥት ኞች እየወጡ የደፈጣ ጦርነትና ግጭት ያደርጉ እንደነበረ በዚህም ጊዜ አንድ ስመ ጥሩ ዥግና የፈረሰኛ ሹም አዛዥ ብዙ ጊዜ በግራኝ ጦር ላይ አደጋ እያደረገ በጣም አስቸግሮ የነበረውን ግራኝ አህመድ በምን ዓይነት ዘዴ ለማስገደል አሰላ ስሎ በኋላ አንዱን ፈረሰኛውን ልኮ በንግግር እኔ ብቻዬን ከናንተ ሁለት ፈረሰኛ ይምጣና ለብቻችን እንጋጠም እንዲለውና ያን ጊዜ አዛዥ ፈረሰኛ ብቻውን ወይም ሰው ጨምሮ ሲመጣ አምስት ቱርኮች በ በጫካ ተደብቀው ርሮምታ ተኩሰው ይግ ጾሉት ብሎ አዞ ኖሮ ይኸው ስመ ጥሩ አዛዥ በዚሁ ዓይነት ተግድሎ ሰው ሁሉ በርሱ አሟሟት ተስፋ መቁረጡን እያመለከተ ይህ አዛዥ የንጉሠ የአክስት ባል የነበረ መሆኑን ካስታንሆህ ይገልጸል ። ይሁን እንጂ ዓፄ ልብነ ድንግልና ግብፃዊው ጳጳስ ምንም የግራኝ ወረራ ከሥ ጋት ላይ ቢጥላቸው ወዲህ ካቶሊክ ወዲህ ከዚያው ከነርሱ ጋር እነፍራንቼስኮ ርከበ ገጽ ብ ጊን የፖርቱጋሎች ግንነት ገጽ ዴ ኬድ ጣ ን ነጄፒክህሊዐጀኗለ ምዕ ህ ከቪ ገጽ የግራኝ አህመድ ወረራ ኣሣ ከተመለሱ ዣምሮ የተቀመጠውን ተራ የፖርቱጋል ተወላጅ በኢትዮጵያ ቤተ ክር ስቲያን ላይ ባንድ ጊዜ ጳጳስ ብለው ሊሾሙት የሚችሉ አይመስልም ። በዚህ መካከል ዓፄ ገላውዴዎስ የኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን የቤርሙዴዝን መንየነ ቋ ዲጐና ን የእስላሞቹ ሥልጣን ወድቆ ኩል ያለውን ችግር በመመል ሽ የካቶሊኩን ጳጳስነት እንደማትቀበል በማወቅ ቀጥሎ ባዬ ልብነ ድንግል ዘ በሩት አባ ማርቆስ በ ዓ ም ላይ ሞተው እስከዚህ ጊዜ ድረስ ዓም ዓመት ሙሉ አገሪቱ ያለ ጳጳስ ስ ረ ለኖረች ጳጳስም ከሌለ ክ ቅስና የሚሰጥ ከጳጳስ በቀር ሌላ ስለሌለ በተለይ አሁ ዛላ ክርስትና በሚቋቋምበት ሰዓት በቤተ ክርስቲያን በ ክጺሒዉ ከሺ ገጽ ጻጆዉዱሓዶመጻቸመፎበ የግራኝ አህመድ ወረራ እርሳቸውን ለመቀበል መዘጋጀታቸውን አዝማች ሮቤል የሚባለው በድብቅ መጥቶ ነገረኝ ይላል ። ይህ ቢሆን ኖሮ ግራኝ ብዙ ጦር በነበራቸው ባፄ ልብነ ድንግል ጊዜ ሊሸነፍ በቻለ ነበር ። ታሪክ ነገሥ ጧል ገጽ ት አባ ዮሳብ መሆናቸውን አረጋግ ቁ ፌኤኡኤሎዳ ዲ የግራኝ አሀመድ ወረራ ውም ዘራቸው ዓረብ ሲሆን ወደ ኢትዮጵያ መጥተው በደብረ ሊባኖስ በምን ኩስና ሲኖሩ ባፄ ልብነ ድንግል ዘመን ላይ እነፍራንቼስኮ አልሻሬጽ ወደ ኢትዮ ጵያ በመጡበት ዓመት በ እ ኤ ቀ የደብረ ሊባኖስ እጨጌ ተብ ለው መሾማቸውን ከዚህ በፊት አንብበናል ። በጦርነት አነሣሣቸውን ለመዥመሪያ ጊዜ ታሪከ ነገሥቱ የሚተርከው በዓፄ ገላውዴዎስ ዘመን ስለሆነ ምናልባት በዚያ በብዛት በነበሩበት ቀድሞ የኢጣልያና የእንግሊዝ ሱማሌ ይባል በነበረው አውራጃ አሁን የሱማሌ ሬፔብሊክ ከሆነው ከሱማሌዎች ጐን ሲኖሩ በጣም ዘራቸው በርክቶ እገር ጠቧቸው ሳለ አሁን ግን እላይ እንዳልነው የግራኝ ጦር በተለይ ክርስቲያናዊውን ሕዝብ በመውጋት ስለአ ዳከመው ምቹ ጊዜ መርጠው ባፄ ገላውዴዎስ ጊዜ በብዛት ባንድ ወገን የዋቢ ሸበ ሌን በሌላ ወገን የነገሌን ወንዝ እየተሻገሩ መምጣታቸው ሳይሆን አይቀርምና የጊ ዜው ምርጫና የጦርነቱ ዘዴ መንገድ ያለው ነው። አሁን ግን ጦርነቱን የፐመሩበትን ቀን ይኸው ታሪከ ነገሥት በኢትዮ የኢት ታሪክ ኑብያ አክሱም ዛኾዬ እስክ ይኩኖ አምላክ ምዕ ያምደ ጽዮን የጦርነት ታሪክ ፔሩሾ ያሳተመው ገጽ ፅ ላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ምዕ ፄገጽ የኢት ታሪክ ካፄ ይሆኖ እም የግራኝ አሀመድ ወረራ ጵያ በሰባተኛው ወር በሮማውያን በሦስተኛው የሁዳዴ ጾም በገባ በስምን ተኛው ሳምንት በመጋቢት ፄ ቀን ሐሙስ በስድስት ሰዓት ላይ መሆኑን ያመለክ ታል ። መ በዕይ ማርያም ቄዓ በድላይ ቦድሉ ቢትወዶድ የል የ ከዙ ገ በዙጢ በድላይ ቪህብ ዲን አህመድ አርዌ ቡላ የባሕር ነጋሽ ዶሪ ልጅ ቪርጅል ባሕርይ አባ » ብዙጊዜ ባርሰቤይ ሱልጣን ባርተን ድ ቫስኮ ደጋማ ሀ ድኗ ብዙ ጊዜ ባቅላ ባኑ ሐሴምድቿ ባኑ አብድአል አዳር ድኗ ቤርሙዴዝ ዮሐንስ ጓ ዓ ጻ ዓ ብዙ ጊዜ ብሩቱስ ብራንካ ሌዎን ቋ ብዙ ጊዜ ብእሴ እግዚአብሔር ተ ተስፋ ልዑል እቃጽነ ሠራዌ ብዙ ጊዜ ተስፋ ኢየሱስ የባሕር አምባ ገዥ ተክለሃይማኖት አዝማች ቋ ተክለ ሃይማኖት ወልደ ኪዳን ጫሷ ተክለ ሥላሴ አዛዥ ጤና ተክለ ኢየሱስ አዝማች ወይም ትግሬ መኩንን ድ ብዙ ጊዜ ተክለ ጊዮርጊስ ዓፄ ፍቅር ሰገድ ዓፄ ተክለ ጊዮርጊስ አዝማች ኛ ሼ ብዙ ጊዜ ቱማን ሱልጣን ብዙ ጊዜ ቱማን ቤይ ብዙ ጊዜ ታከለ ወ ሐ ብላታ ደጃዝማች ዓ ታፆድራ ታዬ አለቃ ታዴዎስ ዘባልታርዋ ቴዎድሮስ ዓፄ አባ ታጠቅ ብዙ ጊዜ ቴዎድሮስ ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ ቴዎድሮስ አቤቶ ብዙ ጊዜ ቴዎዶስዮስ ዳግማዊ ቋ ትሪስታን ዳ ኩኛ የጦር አላቃ ድ ብዙጊዜ ቶማስ ዳኪን ቴሩሊ አንሪኮ ዢክ ብዙ ጊዜ ኃራግደይ ኃይለ መለኮት ንጉሥ ይለ ማርያም ማሞ ቋ በ ኃይለ ሥላሴ ቀዳማዊ ዓፄ ብዙ ጊዜ ኃይሉ ታላቅ ራስ ኃይሉ ኃይሉ እሸቴ ደጃች ዩ ኅሩይ ወልደ ሥላሴ ብላቴን ጌታ ጴ ነስረዲን ቋ ዓ ብዙጊዜ ነቢያት ራስን ቋ ሣሄ ጣ ፎ ብዙ ጊዜ ነአኩቶ ለአብ ዓቁ » ብዙ ጊዜ ነገደ ኢየሱስ ዓቃቤ ሰዓት ኑር ሸሪፍን ቿ ብዙ ጊዜ ኑኖ ደ ኩንሃ ር ኒኮላ ማኪያቬሊ ናስር አድ ዲን ዓ ብዙጊዜ ናስር ገራድ ናቡከደነፆር ናታን ናዖድ ዓፄ ቋ ሮ ብዙ ጊዜ ናዖድ ሞገሳ እቴጌ ዉ ዉ ብዙ ጊዜ ናፖሊዎን ፎ ኮ ብዙ ጊዜ ንዋየ ማርያም ዓፄ ንዋየ ክርስቶስ ዓፄ ንፍታሌም አባ ዘደብረ መገራ ቭ አሊ ከሊፋ አህመድ ቤን ኢብራሂም ይማም ፎ ድቋ ብዙ ጊዜ አህመድ ሱልጣን አህመድ ነጋድ ራእስ ጓ አህመድ ቤን ኢስማኤል አህመድ ቤን ሶለይማን ኤል ማህሪ ሻ አህመድ አሊ ሻሚ ። ውርጂ አቡን ር ውድም ረዓድ ዓፄድ ብዙ ጊዜ ዐ ዑዝ ድሜርፓቫ ብዙ ጊዜ ዒዛና አብርሃ ብዙ ጊዜ ዓሊ ራስ ዓሊ የሰዓድ እድ ዲን ልጅ ዓምደ ሚካኤል ቢትወደድ ዓምደ ጽዮን ዓፄ ወ ወ ሮ ብዙጊዜ ዓሥራት አባ ዓረብ ፋቂህ ዓዛ ብዙ ጊዜ ዓሮን አዝማች ብዙ ጊዜ ፒ ዓይበስ ለሐፄ ብዙ ጊዜ ። ሽ ዕንባቆም እጨጌ ብዙ ጊዜ ፆፊ ሩ ቢ ሽ »ቭ ዘሐርቡይ መሐመድ ዮ ብዙ ጊዜ ዘሩባቤል ብዙ ጊዜ ዘርዓሠናይ የ ግ ዘቢድ ፓሻ ብዙጊዜ ዘክርስቶስ ዘውዲቱ ንግሥትዛ ብዙጊዜ ዣሮኔሞ ደሰዛ ዣሮም አባ ቅዱስ ብዙጊዜ ዣአኦ ሲልቬይራ ዢፔሮም ሎቦ»» ሄኔ ብዙ ጊዜ ዣን መንግሣ ድ ዣን ቀንጠፋ ፒጵ ዣን ቴምፖራል » ብዙ ጊዜ ዣን አሞራ ብዙ ጊዜ ዣን ዘላቅ ዣን ደካስቲይ የኤስፓኝ ንግሥት ዣን ጸገና ዥርዥ ዳብረ ዶ አብሬው ብዙ ጊዜ ዮ የማነ ክርስቶስ ራስ የሱፍ ሐጂ ቋ ዩልዮስ ቁሣር ር ዩስጥንያኖስ ያሬድ ባለዜማ ያኪም ግ ያዕቆብ የዓፄ ልብነ ናንግል ልጅቭ ብዙ ጊዜ ያዕቆብ ዓፄ ያዕቆብ የድል ነአድ ያፌት ፄድ ይምርሐነ አብ የንቡረ እድ ይስሐቅ ጓደኛ ጳ ይስሕቅ ዓፄ ቋ ብዙ ጊዜ ይስሐቅ ባሕር ነጋሽ ይስሐቅ ንቡረ ዕድ ኛ ብዙጊዜ ይኩኖ አምላክ ተስፋ ኢየሱስ» ጣ ግ ጫ ሜ ብዙ ጊዜ ዮሐኒ የየፎፄ ዮሐንስ ሳባ አረጋዊ መንፈሳዊ ዉ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ ጆባኒ ቄስቿቿይድ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ ኤሽኮላር ዓ ብዙጊዜ ዮሐንስ መደብር ዮሐንስ ዓፄ ደጃች ካሣ ብዙጊዜ ዮሐንስ ቄስ ድ ኛ ወ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ ጎሜዝ ድድ ዮሐንስ የፖርቱጋል ንጉሥ ኛውና ኛው ዛ ዮሐንስ አባ ጳጳስ ዘ ዮሐንስ ዓፄ ጸድቁ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ ወንጌላዊ ቿ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ አፈወርቅ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ ዓፄኛ ዩ ዮሐንስ ኛ ቹ ብዙ ጊዜ ዮሐንስ አባ የእስክንድርያ ሊቀ ጳጳሳትን ዮሳብ አባጳ ብዙ ጊዜ ዮሳፍጥ ዮናዳብ የንጉሥ አዝማች ደ ዮና ቦጋለ ዮዲት የጌዲዎን ልጅ ዓ ባደፀ ዓ ብዙ ጊዜ ድ ደርደር ደራደር የኡመር ወላስማ ልጅ ድቿ ደርቡሽ ድ ደገልሃን ደጋልሃን ራስ አዛዥ አዝማች ብዙ ጊዜ ደጐል ዝፔኔራል ሻርል ዲልማን ፕሮፌሰር ዲዩጎ ሎፔዝ ኛ ዛ ብዙጊዜ ዲዮስቆሮስ ሂ ብዙ ጊዜ ዲዮቅልጥያኖስ ብዙጊዜ ዳዊት የእስራኤል ንጉሥ ብዙ ጊዜ ዳልሜደዳ ዳሚያኑስ ደ ጎኤዝ ፖርቱጋላዊ ደቪንቺ ሌዎናርዶ ዴካርትስ ቿ ድልበ ኢየሱስ ድል በኢየሱስ እ ጽቿ ጓ ብዙ ጊዜ ድልነዓድ ብዙጊዜ ድል ወንበራ ባቲ ፎዩብ ጊዜ ድሮወ። ዶሚኒክ አባ ዶም ሉዊዝ ደ ሜኔዜስ ዶመኔዝስ ዶም ማርቲኖ» ብዙ ጊዜ ዶም ኤድዋርድ ጋልቫም ዶሪ በሕር ነጋሽ ብኩዙ ጊዜ ጅ ጀምስ ብሩስ ና ቿ ብዙጊዜ ጀዎባኒፌርናንዴዝ ጃውሄር የንጉሥን ባንዲራ ያዥ ገላውዴዎስ ዓፄ ወ ጣሄኔ ፎ ቭሮ ብዙ ጊዜ ገላውዴዎስ ሰማዕት ጻር ገማልዲን መሐመድ ቋ ገሪማ አባ ገብረ መስቀል ዓፄ ፄ ብዙ ጊዜ ገብረ ማርያም አንጥረኛው ገብረ ሥላሴ ገብረ እንድርያስ አባ ብዙ ጊዜ ገብረ ሥላሴ ጸሐፌ ትእዛዝ ቋ ጓፄ ጉይዲ ኢኛሲዮን ባኔ ጊዮርጊስ አባ የቋፄ ጊዮርጊስ ወልዶ አሚድ ጋሌሎዎ ጋሊ ሌይ ጋልቫም አለቃ ጋማል እድ ዲን ገመልዲን ጋስፓር ሱሪያኖ ጌታሁን ግሜ ዛ ጌዴዎን የፈላሾች መሪ ዓ ብዙ ጊዜ ግርግ በሻህ አቶ ጓ ብዙ ጊዜ ጎርጎርዮስ ቅዱስ ቋፄ ጎይታ አላህ መጀን ጎይታኑር» ጎይታ ኡስማን ጐሹራስ ጐሹ ጆሹ ገራድ ብዙ ጊዜ ጠ ጠሊላበ ብዙጊዜ ጢጦስ ቂሣር ጣይቱ እቴጌ ጅ ብዙጊዜ ጫላ አዛዥ ኢሏላጦስ ወ ዙጊዜ ጳውሎስ ሐዋርያ ቅዱስ ቋፄ ጣ ጴጥሮስ ሐዋርያ ቅዱስን ብዙ ጊዜ ጴጥሮስ ሊቀ ጳጳስ የእስክንድርያው ሌጥሮስ እጨጌ ጸጋ ዘአብ አባ ፃፃ ብዙ ጊዜ ጽንፈ አርዕድ ጽዮን ሞገሳ እቴጌ ፈርዖን ወ ፈርናኦ ካርይዞ ጅ ፊቅጦር ቅዱስ ፎቿ ብዙ ጊዜ ፊልክስዩስ ፊልኦስ አጫጌ ጽ ፊልኦስ ዳግማዊ ኗ » ብዙ ጊዜ ፊቅጦር አቤቶ ድ ዩ ብዙ ጊዜ ፊንሐስ ፋራቃሃም ሳቱ ፋራቃሃም ዲን ፋሪቃሃም ዓሊ ብዙ ጊዜ ፋሲል ዓፄ ዛ ብዙጊዜ ፋሲለደስ አቤቶሁን ወኔ ፋኑኤል የዶዋሮ ገዥ ፎዘብዙ ጊዜ ፌርዳውሳ የግራኝ እህት ድ ፍላቭያኖስ ቁሣር ፍራንሷ ኛ የፈረንሳይ ንጉሥ ፍሬ ማርያም እቴጌ ፍቅረ ኢየሱስ ዋሹ ጐሹ ፒዬር ደ ሌዎን ፒዬር ቴሎዝ ዓ ፒየትሮ አልፎንሱ ሜንዲዝ ፔሪክል ዌ ፓቹሩጅቿ ፔሬዝ ቹ ፔሬይራ ፔድሮ ደ ኮቪልሐኦ ጓ ቿ » ብዙ ጊዜ ፕላቶን ሻ ብዙ ጊዜ ጐ ያገርና የቦታ ዝርዝር ሀ ሂሜያሪት ሂኒኗ ብዙጊዜ ሃሌሎ ሃድያ ወወ ብዙጊዜ ሄጃዝ ጋዝ ሄጃቿ ነ ሆርሙዝ ዌ። ብዙ ጊዜ ሱዋኪን ሱአኪም ሯ ብዙ ጊዜ ሱዌዝ ብዙ ጊዜ ዳን ብዙ ጊዜ ሲኖዶለ ሳባ ሴርቦ ክሮአት ር ስጣንቡል ሶቆጥራሄ ሶርያወዉ ብዙጊዜ ሸዋብዙጊዜ ሸዋዳ ብዙ ጊዜ ጃምንዝድ ፎ ሻርካህ» ሽምብራ ኩሬ ቢሾፍቱ አጠገብ ድ ሥ ብዙጊዜ ሺሬ ድ «ብዙ ጊዜ ሾጃራህ ሾገራህሀ ል ኤጌ ጨክን ከከ ር ርክ ዳክ ር ሥፉሥ ፒ ዲፈ ዳ ብዙ ጊዜ ቀይ ባሕር ጣአ ቀወት ቿ ቁስጥንጥንያ » ብዙጊዜ ሳያህ የ ብዙ ጊዜ ታርቃሪህ ቆርቆራር ቋራ በንኩል ብዙ ጊዜ በጌምድርቿ ብዙጊዜ ቡግና ሟ በሉላ ተ ብዙ ጊዜ ቡልጋሪያ ቲዔ ቡታጅራ» ቪየና ፎ ባቢሎንየሂወወ ብዙ ገሼር ባሊ በባሌ ቋ » ብዙ ጊዜ ባልካን ዜ ቫቲካን ኗ ዓ ብዙጊ ባብ ኤል መንደብ ቿ ብዙ ጊዜ ባሕርዳር ባሕር አምባ ባሕረ ኤርትራ» ባደቁ ከተማን ብዙ ጊዜ ቤተ ማርያም» ቤተ አምሐራ ሳይንት ቋ ዓ ። ገሊላ ገዳም ቋ ጉርሰም ገበርጌ ገነተ ጊዮርጊስ ጽኒ ብዙጊዜ ገንዝ ቋ ገድለ ቴዎድሮስ» ቋ ጉራጌ ግጵ ብዙ ጊዜ ጊሪ ጂ ጊና አገር ጋምቢያጀቿ ጋዛ ጋፋት ግ ብዙ ጊዜ ግድም ፃ ግሪክ ቿ ብዙ ጊዜ ግሼን አምባ ግሽን እምባ ነገሥት ና ብዙ ጊዜ ግብፅ ምድረ ግብፅ ቋ ብዙ ጊዜ ግንደበሎ ብዙ ጊዜ ጐንደር ጎንደር ብዙ ጊዜ ጐይኔ» ጐጃም ጎጃም ሻ ወ ብዙ ጊዜ ጐአ ጎአ ሻ ብዙ ጊዜ ር ጠ ጠገዴ ዓ ጣና ሐይቅ ጣና ባሕር ብዙጊዜ ጣቁላ ጨለቅላቃ ጨለቆት ጸለምት ፎዊወፎ ብዙ ጊዜ ፈረንሳዊ ፈረንሳይ ብዙ ጊዜ ፈጠጋር የዛሬው ቡልጋ ምንጃር ድ ብዙ ጊዜ ፊንፊኔ ፄ ፋርስ ጓ ጓፄ ጓ ብዙ ጊዜ ረ ፍልስጥኤም ፓሪስዙቋ ፓለስቲን የ ብዙ ጊዜ ፖርቱጋልጻዘ እሟ ብዙ ጊዜ የግድፈት እርማት ይጸብኡኒ ይጽብዑኒ ወእመ ቅድመ ፎእምቅድመ ለተራድአትከ ለተራድኦትከ ናኖኅመንግሥቱ ኖኀፅ መንግሥቱ የጌታ ወታደር ወይም ጌታ የሚጠ የጌታ ማኅደር ተብሎ ብቀው የሚለው እንዲነበብ። ሙ ነ ክ ህጋ ፍካ ደራሲው ከዚህ በፊት ያሳተማቸው ኛ የኢትዮጵያ ታሪክ ነብያ ጊዜ የታተመ ር ኛ አክሱም ዛጐዬ ጊዜ የታተመ ኛ ካፄ ይዙኖ አምላክ እስከ ዓፄ ልብነ ድንግል ጊዜ የታተመ ኛ ካፄ ልብነ ድንግል እስከ ዓፄ ቴዎድሮስ ጊዜ የታተጩር ኛ ካፄ ቴዎድሮስ እስከ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘ ጊዜ የታታመ ሄኛ የሰው ጠባይና አብሮ የመኖር ዘዴ ኛ ከጣዖት አምልኮወደክርስትና » ኛ ጥንታዊት ኢትዮጵያና ግብፅ ር።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation