ተወሱል - በሸይኽ ሀሰን ታጁ @sufiyahlesuna.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

አትጨቃጨቁ ተከታታይ ዕትም ቅፅ ። ሠጫ ቹ ሸነሆ ክርሱም ስስሳቀ ስስስቀሰም አንድ ሰዉ በቲቪ ያየሁት ትርኢት አሳቀኝ ወይም ደግሞ አስለቀሰኝ ቢል ማሳቅ ወይም ማስለቀስ የአላህ ብቻ ስልጣን ነዉና ሽርክ ፈጸምክ አይባልም እንዲህ ዓይነት ገለጻዎችን ዑለሞች መጃዝ ዐቅሊ ይሏቸዋል ጢር ኪብራዛሂም ከስነጅም ሽብገስ ፀስዊ መሩጻም የጂብ ስንገቱሶሀህገጽ ሸኸ ዩሱፍ ከብገ ከስወማዔስ ስስነብሀኒሸዋዛደስሀቅ ፌፊስሲስቲጋሰቲ ቢሰደዲስ ኸስቅ ገዙ ኣ እ ቅፅ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ጨዱመመጨመጮፍኤፎመመ ህጻናት ከማይደርሱበት ቦታ መቀመጥወይም ያሰፉ ዘመናትን ጉድለቶችና የጽንፈኝነትን ክፋት እንደናሙና ለማሳየት አገልግሎት ብቻ መዋል ሲገባቸዉ አሁንም እየተሞገሱበገፍ እየታተምሙና ለተራ አንባቢዎች እየታደሉ ነዉራችንን እንዲጋልጡ መፈቀዱ ግራ ይገባል ምን እየተከናወነ ነዉ።ፇ ጴማም ፅም ለታጠልቻ የሚል የነፍስ ነነ ጥሪ አስተላልፈዋል ይህ ኪታብ መክተበተ ሻሚላ ላይብረሪ ቂስመል ቀፅ ዐቂዳ ዉስጥ ይገኛል የሀገራችንን እስልምና በዐረቡ ዓለም ከታዩና እየታዩ ካሉ የታሪክ ቆሻሻዎች ታድገን በሰላም ማስኬድ የምንችለዉ የዒልምም ሆነ ጾገ የስነምግባር ከፍተኛ ብቃት ያላቸዉን ባለከራማ ዑለሞች ማፍራቱ ኳ ለተረጋገጠዉ የተደራጀ አገራዊ ካሪኩለምና የተርቢያ ስልት ዕዉቅና ችረን ህያዉ ልናደርገዉ ስንንቀሳቀስ ብቻ ነዉ ያ ካልሆነ በተለያዩ ስሞች ወደኛ እየጎረፉ ያሉ ስንኩልና ወፍዘራሽ ነነ አስተሳሰቦች ለሺዎች ዓመታት ጠብቀን ያቆየነዉን ከተቅዋ መሠረት ላይ የታነጸ ዕምነት እንዳያከስሙት ያሰጋል ወደተነሳንበት ርዕስ ስንመለስ የመዝሀብ ወገንተኝነትና ደህንነት ጉዳይ ነዉ።ጋ። ፍታ ሠ። እ ህ ። ጌቃ ጋ። ሂሥ ሥ።ሥ። ሁቃ ኒኢሥ ሥ። ቁቆሠሁ ነ ርነኛኛ ነ ኃኤኣ ይህ። ሬህ ር ኛለጎ ን መዝ ፌ ሠጋ ርቸጋሞ ሥ። አ ነ።ጋ ህሙ።ታህ ወ ጮመ ሥመ ሓጅ ህ። ዕ ዳኤ ነ። ቁ ሙኝፕ ህ ኙ።ሠ ። ሬዎ ይወ ዳዴ ሥ ። ፌዌ ይ ሠ ፌጋር። ሞ ጓጮ ሥሠ ፍኃውሁ ቁ ሁኀመሂ ዕው ሥ። መ ኞኛኝ ርሃኝ ኝ ሠታዎ ሠ። ወቃ ሁቓ ነ።ጄ ሥ ቦኝ። መበ ኑ ህሠ ሞኘ ርኛዓሣሃ ን ኃሠ ፎሯሥ ውሠሓ ፍ ጮ ሖ ሥ። ጋይ ፀፎ ኑ መኃ ዕመቨዝ ቂነ ርቸለነ ኝን ህ። ወ መ። ህ ዶዶ ዕ ህ ። ቼጻጋ ሓድ ሖሥ ሀሠጋታ ሓይ ኻኛ ዳለ መጦ ሀፋሠ ሠ። ሎሙ ሓሙ ላ» ጳ ወዝ ነ ። ዎፐ መጋ ሥ። ኤልጂ ፌታጩ ሠ ። ጋ ኡጋዕ ዴ ሥ። ኣሠ ም ሠ ጋ ።ሕይ ኒ ቆሖ ህ። ጋ መ ሪይድሠሥ።

• Cosine Similarity

ወደፊት አንመለከታቸዋለን ተበሩክ አላህ በሚወዳቸዉ ነገሮች ወይም ከነብያት ጋር ግንኙነት ባላቸዉ ቁሶችና ቅርሶች ከአላህ በረካ መሻት ተበሩክ ይባላል ከተወሱል ዖ ከስመዉሱበቱል ሬቅህያ ማጻ ተጠሱስ ያስፈዉ ምገጭ ሸኸ ዩሱፍ ከብገ ኪስማሼሴስ ስስነብሀኒሸዋፈዱስ ሀቅ ፊስኪቢስቲጋሰቲ ቢሰደዲስ ከስቅመክተበተ ተዉቂዬያካደርስምስተኝ ሰትም ገጽ ጾር ዑመር ይ ስፅካሚስከሲመቱገኘ ሀዲስህ ፊስቢስቲጋሳጻረስ ሙስጦፋ ስሳታሚ ገክ ስትጨቀዋጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅስ ጋር ያለዉን ዝምድና በተመለከተ ተወሱል በአላህ ስሞች ወይም እርሱ በሚወዳፐቸዉ ስብዕናዎችና ነገሮች ወደርሱ መቃረብ ሲሆንተበሩክ በስሞቹበቃሉእርሱ በሚወዳቸዉ ስብዕናዎች ወይም ከነዚህ ስብዕናዎች ጋር ግንኙነት ባላቸዉ ነገሮች በረከትነት ወደርሱ መቃረብ ነዉነ ወደፊት ራሱን በቻለ መጽሀፍ እንቃኘዋለን ሸፋዐህ ተሸፉሰዕ ጥሬ ትርጉሙ ምልጃ ማለት ሲሆን በአላህ ስሞች ወይም እርሱ በሚወዳቸዉ ስብዕናዎች አማላጅነት ወደርሱ ተወጁህ የቃሉ መሠረት ጃህ ልዕልናክብርልቅና የሚለዉ ቃል ሲሆን ከስላህ ዘንድ ክብር ባላጥዉ ሥብዕናዎች ወይም ነገሮች ወደአላህ መቃረብን የሚያመለክት ከመሆኑ አኳያ ከተወሱል ጋር ይዛመዳል ከላይ የተዘረዘሩት አራት ጽንሰ ሀሳቦች ከተወሱል ጋር ካላቸዉ ዝምድና የተነሳ ከፊል ዑለሞች ተወሱልን ለመግለጽ በተለዋጭነት ይጠቀሙባቸዋል የነርሱን መረጃ ለተወሱል ወይም የተወሱልን መረጃ ሰነርሱ ሲያዉሉሱም ይስተዋላል ዓይነቶቹ ቁርአንና ሀዲስን በቅርበተ ስንመረምር አምስት የተወሱል ዓይነቶችን እናገኛለን ሙሀመድ ከብገ በሰዊ ስስማሲኪመፋዛሂም የዲብ ስገቱሶሀህጻር ደዋሟቡስ ከሲም ካደዩር ገጽ ሸኸ ዩሱፍ ክብን ኪስማኪል ስስነብሀኒበዋሂዱስ ሀቅ ፌስሲስቲጋሰቲ ቢሰደዲስ ከፅቅመክተበተ ተዉቁዬያካደርስምስተኝ ዕትም ገጽ ጅ ስፈዉ ምገጭ ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ስሳህ ሆደ ካገተ ሴሳ ስምሳክ የስምመገገድ ከስት ዘገደ አንዳታደርገኝኘ በስፅስናህ ክጠበቃበከ ቃያ ጩጀታ ሖ ው። ሙኤጌ እጨጽዴጨውኡኤ ችቕቷችብህእችችሏሑተጨጮሙጮኡ ሙር ርም ር ን ይህና መሠል ሀዲሶች በበጎ ሥራ ተወሱል ማድረግን ያስተምራሉ በደጋግ ሰዎች ዱዐ ተወሱል ማድረግአንዳች ጉዳይ ያጋጠመዉ ሰዉ ወደሙዕሚን ወንድሙ ዘንድ ሄዶ አንዲህ ያለ ጉዳይ አጋጥሞኛልና እባክህን ዱዐ አድርግልኝ በማለት ዱዐ ማስደረጉ በሌላ ሰዉ ዱዐ ወደ አላህ መቃረብ ተወሱል» ይሰኛል በተአማኒ ሀዲሶች ዕዉቅና የተሰጠዉ የተወሱል ዓይነት ነዉ። ብ ሥሄ ህቱው ዕፋ ፊሠ ኑ ይ ሀ ሠ ፈክር ቻ ኢፍ ፊጀው ፍን የነብዩን ቀብር የሚዘይር ሰዉ ከሚያደርጋቸዉ ዱዐዎች ሁሉ በላጩ ማዉርዲቃዲ አቡ ጦይብና ሌሎች ባልንጀሮቻችን ወደዉትና ተቀብለዉት ባስተላለፉት ተከታዩ የዑትቢ ታሪክ ዉስጥ የሚገኘዉ ዱዐ ነዉ አልዑትቢ እንዲህ በማለት ተርከዉታል ከነብዩ ቀብር አጠገብ ተቀምጨ እያለሁ አንድ በደዊን መጣና የአላህ መልዕክተኛ ሆይአላህፁ ጎዕዕያዕመ ሪፖውን ያደታ ወደ ፅንፉ ያመቻና ጎሃንም ምፅዕሪቶን ዕመፉ መዕያሃኛሻወም ቫሂታ መምፅሪቶን ፅመጎሃው ጎሃን ያኦዖን ፇፇቋፀ ፅኝ ጾኛ ያይሶ ያር ሲስ በሰማሁት መሠረት ከነሆስሀጢስቴ ምህረት ፍስጋና በስገቱ ጠደጌታየ ስመቃረብ ጠደርስዎ ዘገድ መጥቻስሁ በኢማም አልነወዊና ይህን ታሪክ ይሁንታ ችረዉ ባስተላለፉት ዑለሞች ግንዛቤ መሠረት ነብዩቕ ከአላህ ዘንድ ምህረት ይለምኑልን ዘንድ ለመጠየቅ በህይወት እያሉ ብቻ ሳይሆን ካለፉም በኋላ ወደርሳቸዉ መፄድ ይቻላል ይህ የቁርአን አንቀጽ ለሶሀቦች ብቻ ሳይሆን ለኛም ስስ ኒሳክ ስስመጅመዕ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ዕሰትም ቅስፅ ይሠራል ከአጠገባቸዉ ቆመን ረረታፅጎሀሃዉጨአ ሀ ምሀረሦ ይፅሐምፉልቕ ማለት እንችላለን ነብዩቕ ይህችን ዓለም ከለቀቁም በኋላ ለኡመቶቻቸዉ እስቲግፋርና ዱዐ ያደርጋሉ ነብዩጅ ካለፉ በኋላ በርሳቸዉ ወደአላህ መቃረብ ተወሱል ማድረግ በሸሪዐዉ የሚወደድ ድርጊት ነዉ ይህ ዱዐና ተወሱል የነብዩን ቀብር የመዘየር አደብ አካል ነዉ የዚህን ታሪክ የጥራት ደረጃና ይዘት ወደፊት አእናየዋለን እዚህ ላይ ኢማም አልነወዊን የሚያክል የሀዲስና የሌሎች የሸሪዐ መስኮች ሊቅ እንዲሁም ሌሎች የሻፊዒ መዝሀብ ሊቃዉንት በሙሉ ልብ ተቀብለዉት የመዝሀባቸዉ የአቋም መነሻ እንዳደረጉት ከተረዳን ይበቃል የማሊኪ መዝሀብ አቋም የማሊኪ መዝሀብም የሌሎች መዝሀቦችን አይታ በመጋራት በነብዩ ከሞቱ በኋላም ተወሱል ማድረግን የተቀደሰ ተግባር ያደርገዋል የመዝሀቡን አቋም ከኢማሙ በላይ የሚገልጸዉ የለምና የርሳቸዉን አባባል ልጥቀስ አባሳዊዉ ከሊፋ አቡጀዕፈረል መንሱር ዱበ ሳደርገ ሬቴን ጠደስሳህ መፅዕክተኝ ሳዙር ጠይስ ጠደቁብሳ። ደማጻ ተበጠሱበ መ ቨዉካኒቱዘረፈቱ ዛኪሪን ቢዓደቲስ ሂስኒስ ሀሲገመክተበተ ሻሟሳቁስም ስስስኸሳቅ ጠረቃቢቅ ወጠስሸዝካርገጽ ከትጨቀጨቁ ተከታታይ ዕትም ቅፅ አልሸዉካኒ ሸስዱሩ ነዲድ ሬፊሺኪኽሳሲ ክስመቲ ተዉዛደ ከተሰኘዉ መጽሀፋቸዉ ዉስጥ በነብዩና በደጋግ ሰዎች ተወሱል የማድረግን ጉዳይ በስፋት ከመረመሩ በኋላ ድምዳሜያቸዉን ሲያሰፍሩ አላህ በሚወዳቸዉ ነገሮች ሁሉ ተወሱል ማድረግ የተወደደና የተፈቀደ ተግባር መሆኑ እንደሚታወቅ ገልጸዉነብዩ ወይም ደጋግ የአላህ ባሮች ታላቅ የተሰኙት በመልካም ሥራቸዉ ነዉና በነርሱ ክብርና ልቅና ተወሱል ማድረግ አላህ በወደደዉ መልካም ሥራቸዉ ተወሱል የማድረግ አካል መሆኑን አብራርተዋል ተወሱልን ለመከልከል የቀረቡ ምክንያቶችን ሁሉም በተናጠል ፈትሸዉ ዉድቅ አድርገዋል የርሳቸዉን አስረጅና ትንተና ወደፊት እንጠቀምበታለን በስሸዉካኒስስዱሩ ነዲድ ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ተወሱልን የፈቀዱ ወይም የተገበሩ ዑለሞች በከፊል የአራቱም መዝሀቦች አብዛኞቹ ዑለሞች እየተወያየንበት ያለዉን የተወሱል ዓይነት እንደፈቀዱና እንደወደዱ መረጃዎች ያረጋግጣሉ ለተጨማሪ መረጃ ይሆን ዘንድ ስለተወሱል ጽፈዉ ካጸደቁ የሀዲስና የተፍሲር ዑለሞች መካከል የተወሰኑትንና አቋማቸዉን ያብራሩባቸዉን ኪታቦች መጥቀስ ተገቢ ሳይሆን አይቀርምና ከዚህ በታች አእዘረዝራቸዋለሁ ዝርዝሩ የተገኘዉ የመዲናዉ የሀዲስ አዋቂ ካዘጋጁት መፉሂጄሂም ያጄዝ ኃሠ የተሰኘ ኪታብ ዉስጥ ነዉኹኞ ዝርዝሩን እነሆ አልሀፊዝ አቡዐብደላህ አልሀኪም ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ሳሙዕያፖድረያ ከተሰኘዉ ኪታባቸዉ ዉስጥ ነቢዩ አደም በነብዩ ሙሀመድ ተወሱል ማድረጋቸዉን የሚያበስረዉን ሀዲስ ዘግበዉታልሶሂህ ብለዉታልም አልሀፊዝ አቡበክር አልበይሀቂ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ደሳላጴታ ቅኑታዎሀ ከተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ ነቢዩ አደም በነብዩ ሙሀመድ ተወሱል ማድረጋቸዉን የሚያበስረዉን ሀዲስ ዘግበዉታልበተጠቀሰዉ ኮኪታብ ዉስጥ ዉድቅ ዘገባዎችን እንደማያሰፍሩ ቃል ስለገቡ ይህን ዘገባ ዕዉቅና ችረዉታል ማለት ነዉ አልሀፊዝ ጀላሉዲን አልሱዩጢ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ሐዳ ጴታሰ ታጋራ ከተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ ነቢዩ አደም በነብዩ ሙሀመድ ተወሱል ማድረጋቸዉን የሚያበስረዉን ሀዲስ ዘግበዉታል መ ሙሀመድ በበዊ ዖርመፋዛም የዲብ ስገቱሶሀህጻረስ ጀቸቐሚስከሲም ስሳታሚ ካይሮገዙ ፌሥ ጨጨ ከትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ አልሀፊዝ አቡልፈረጅ አብንል ጀዉዚ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ኃቋወፉቋኋቋ ከተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ ነቢዩ አደም በነብዩ ሙሀመድ ተወሱል ማድረጋቸዉን የሚያበስረዉን ሀዲስ ዘግበዋል ሌሎች ሀዲሶችንም ዘርዝረዉ አጽድቀዋል አልሀፊዝ ቃዲዒያድ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ሰዳፉ ፊፖሪሪፊ ሥራቋቋሳ ሙፅሰመፉ ከተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ የነብዩን ቀብር መዘየርንና የነብዩን ልቅና በሚመለከቱ ምዕራፎችእንዲሁም በሌሎችም ቦታዎች ላይ ተወሱልን ደጋግመዉ አዉስተዉ ጽድቅ ችረዉታል ኢማም ሙላ ዐሊልቃሪ ዕዉቅ የሀዲስየቁርአን ተፍሲርና የፊቅህ ሊቅ ናቸዉ በቁጥር ለተጠቀሰዉ ዳ ጂፉ የተሰኘ ኪታብ ባዘጋጁት ማብራሪያከላይ በተወሱት ቦታዎች ላይ ተወሱልን ዘርዝረዉ ጽድቅ ችረዋል ኢማም አህመድ ሺሀቡዲን አልኸፋጂ የፊቅህና የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ቋጂፉጳኋ ለተሰኘዉ ኪታብ ባዘጋጁት ጎነፏፈማሜ ፊሬድድ የተሰኘ ማብራሪያ ዉስጥ አጀንዳዉን ደግፈዋል አልሀፊዝ አልቀስጦላኒ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቅ ናቸዉ ኋመዎሂታ ፅዱ ሄጣ ከተሰኘ ኪታባቸዉ የመጀመሪያ ክፍል ላይ አጀንዳዉን አንስተዉ ደግፈዋል ሸኽ ሙሀመድ ዐብዱል ባቂ አልዘርቃኒ በቁጥር ለተጠቀሰዉ ኪታብ ባዘጋጁች ማብራሪያ ዉስጥ አጀንዳዉን ፈትሽሸዉ ደግፈዉታል ኢማም አልነወዊቡዕዉቅ የሀዲስና የፊቅህ ሊቅ ናቸዉ አል ኢዲህ ከተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ ስድስተኛ ምዕራፍ ገጽ ላይ አጀንዳዉን ፈትሸዉ አጽድቀዉታል በሌሎች ኪታቦቻቸዉ ዉስጥም ተመላሳይ እይታ እንዳንጸባረቁ ከአሁን ቀደም አዉስተናል ስትጨቃጨቁ ተከታታደ ሰትም ቅፅ ኢማም እብን ሀጀረል ሀይተሚ ዕዉቅ የሻፊዒ መዝሀብ ሊቅ ናቸዉ ጴዳሀ ለተሰኘዉ ኪታብ ባዘጋጁት የማብራሪያ ማብራሪያ ሀሺያ ላይ ለአጀንዳዉ ጽድቅ ችረዋል ሽሀሃቡዲን ሙሀመድ እብን ሙሀመድ እብንል ጀዉዚ ዕዉቅ የሸሪዐ ሊቅ ናቸዉ ዔዓደጭቋ ሂዕሂሳሪፈ በተሰኘ ኪታባቸዉ ዉስጥ ስለ ዱዐ አደብ በዘረዘሩበት ምዕራፍ ዉስጥ ለአጀንዳዉ ጽድቅ ችረዋል ኢማም ሽዉካኒ ዕዉቅ የሀዲስየፊቅህና የተፍሲር ሊቅ ፓሀፈ ሷሪ እና ጎሐዱሩኑጂዷድ ። ፅጅ ኪታቦቻቸዉ ተወሱል እንደሚፈቀድ ተንትነዋል ኢማም ዐሊ እብን ዐብዱልካፊ ሱብኪ ዕዉቅ የሀዲስና የህገ ሸሪዐ ሊቅ ጂፉእሏጴልቃም ፊይዚያረሩ ጁፀሪሳ ናም ከተሰኘዉ ኪታባቸዉ ዉስጥ ተመሳሳይ አቅዋም ይከክዘዋል አልሀፊዝ እብን ከሲር የሀዲስየተፍሲርየፊቅህና የታሪክ መስኮች ሊቅ በቁርአን ተፍሲር ኪታባቸዉ ዉስጥ ለአልኒሳእ በጻፉት ማብራሪያ አንድ በደዊን ከነብዩ ቀብር አጠገብ ሆኖ በርሳቸዉ ተወሱል የማድረጉን ታሪክ ዘክረዉ ሳያሀይሱ አልፈዉታል ቧዳዖራ ወኔይሪዖፖ ከተባለዉ ኪታባቸዉ ዉስጥምሞ አባታችን አደም በነብያችን ተወሱል ማድረጋቸዉን ጠቅሰወዋል የበደዊኑን ታሪክ ደግሞ ሰነዱ ሶሂህ ነዉ በማለት ደግፈዉታል ኢማም እብንከሲር የሸኽ አብን ተይሚያህ ጥሩ ተማሪ መሆናቸዉን አይዘንጉ አልሀፊዝ እብን ሀጀር አልዐስቀላኒ ዕዉቅ የሀዲስና የፊቅህ ሊቅ ናቸዉ በሀዲስ ዕዉቀት አሚሩል ሙዕሚኒን ተሰኝተዋል ኞ ቅ ገጽ ቅ ገጽ ከትጨቃጩጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅስ ከነብዩ ቀብር ዘንድ ሆኖ በርሳቸዉ ተወሱል ያደረገዉን በደዊን ታሪክ ፈምሥሯጳሷግሪ ከተሰኘዉ የቡኻሪ ማብራሪያ ኪታባቸዉ ዉስጥ ቅጸ ገጽ ላይ ካወሱ በኋላ ሰነዱ ሶሂህ ነዉ ሲሉ አጽድቀዉታል ኢማም ቁርጡቢ ዕዉቅ የተፍሲርየሀዲስና የፊቅህ ሊቅ በቁርአን ተፍሲር ኪታባቸዉ ዉስጥ ለአልኒሳ በጻፉት ማብራሪያ የበደዊኑን የተወሱል ታሪክ መነሻ አድርገዉ አጀንዳዉን ደግፈዋል ያህል ተጨማሪ ዐሊሞች ከየዕዉቀት ዘርፉ ከዚህ መጽህፍ መጨረሻ ላይ ተጠቅሰዋል ከን ክሪ የሀገራችን ዑለሞች ዕይታ የሀገራችን የጥንት ዐሊሞች እየተወያየንበት ያለዉን ተወሱል ኢጅማዕ ሊባል በሚችል ሁኔታ በስምምነት እንዳጸደቁት ትተዋቸዉ ያለፉ ድርሳናት ያመለክታሉ በዚህ ረገድ እስከቅርብ ጊዜ ድረስ የሀሳብ ልዩነት የለም ለማለት ያስደፍራል የጥቂቶቹን ገለጻ ልጥቀስ የሾንኬ ሸኽ ሸኽ ጀዉሀር ሀይደር ዕዉቅ የሸሪዐ ህግ ዐሊም ናቸዉ ይበልጡኑ በተዉሂድና በቁርአን ተፍሲር ይታወቃሉ የተቅዋ ተምሳሌት ተደርገዉ ይጠቀሳሉ ለ ዓመታት የሌሊት እንቅልፍ የሚባል አያዉቁም የርሳቸዉ ሌሊቶች የሚያልፉት በለቅሶና በዒባዳ ነዉ የተወሱልን ጉዳይ በድርሳኖቻቸዉ አንስተዋል ለምሳሌ ዐለይከረበና ቢሁስነል ኺታሚ በተባለ የዱዐ ግጥማቸዉ ዉስጥ የሚከተለዉን ስንኝ ቋጥረዉ እናገኛለን ዶካ ባ። ጻ ረቡዕ በቤታቸዉ ዉስጥ በሚዘጋጀዉ የዱዐ ማዕድ ላይ አንደሌሉት የሀበሻ ዐሊሞች ተወሱልበነብዩና በደጋግ ሰዎችተዘዉትሮ እንደሚፈጸም እኔዉ ራሴ አረጋግጫለሁ በርሳቸዉ ቤተ ባሳለፍኳቸዉቸዉ ጥቂት የረመዳን ምሽቶችም በና በ ተወሱል ሲደረግ አድምጫለሁ ማፈንገጡ በማንና መቼ በነብዩ ተወሱል በማድረግ ጉዳይ ለመጀመሪያ ጊዜ የተቃዉሞ ድምጸ በማሰማት ያፈነገጡት በኛዉ ክዘመን የኖሩት ሸኽ አብን ተይሚያህ ሲሆኑአጀንዳዉን ተወሱል ሱኒ እና ተወሱል ቢድዒ በማለት ከሁለት ከፍለዉ በነብዩ ክብርና ልቅና ተወሱል ማድረግ ቢድዐ መሆኑን ገለጹ በተለይም ነብዩ ካለፉ በቷላ በርሳቸዉ ተወሱል ማድረግን እንዲሁም በደጋግ ሰዎች ተወሱል መፈጸምን በጽኑ ተቃወሙ ይህን በተመለከተም ራሱን የቻለ መጽሀፍ አዘጋጃጁ በፈትዋዎቻቸዉም በተለያየ ጊዜ ሀሳባቸዉን አብራሩ በእርግጥ ይህ ተቃዉሟቸዉ በዚያ ዘመን በነበሩ ዑለሞች ክፉኛ እንዲተቹ አድርጓቸዋል የነብዩን ክብር እንደመዳፈርም ተቆጥሮባቸዋል ይህን የእብን ተይሚያህ እይታ ደረሳቸዉን አብንልቀይምን ጨምሮ ከኋለኞቹ የሀንበልይ መዝሀብ ልሂቃን መካከል የተወሰኑት ተቀብለዉ አስተጋቡት አልመዉሱዐቱል ፊቅህያ ላይ አንዲህ ተጽፏል ሠ ሥቻ ። ሁድን ሪው ዕ ስሳህ ሆደያስሁሀበትንኘ ችገር ታስጠገደስኝ ዘገደ የአከዝነት ነብይ ከሆነት በነብደህ በመሙሀመደ ክብር ክማጸነጊሀስሁ በርሳቸዉ ዩሁገብህ ፊቴገ ወጻገተ ስዙሪያስሁ ሙሀመደ ሆይዩህ ጉዳዩ ይፈጸምስኝ ዘገድ በርስዎ ተመጅኘ ጠደ ስምሳኬ ዞሪረፀይስሁሸሳህ ሆይ በኒ ጉዳዩ የጅከርሳቸፕዉኘ ምስጻ ተቀበበስ ሰዉየዉ ወጥቶ ሄደና እንደተባለዉ አደረገ የዓይኑ ብርሀንም ተመለሰለት ስትጨቀጪጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ የሀዲሱ አስተላላፊ እንዳሉት ሰዉየዉ ክና ጥቂት ርቅ ቅጾደት ተመስ ሲመጣ ክዓደኑ ሳዩ የጣየት ችገር ከጋጥሞት የማያዉቅ ያህል ብርህካማ ሆ ነበር ነብዩም እንዲህ በማለትም መከሩት ፊሀኔ ይ ሠሠሠ ቋው ፊህ ፍሮ ጠደፊትም ጉዳይ ሲያጋጥምህ ከገደዚዘ ስደርግኹ በአንዳንድ ዘገባዎች ላይ ወሰፊሪኒ ፊሯ» በእርሳቸዉ ዱዐ ጉዳይ አማላጅነቴን ተማጽኖዬን ተቀበል የሚል ጭማሬ ይገኛል ሸሽ አልባኒ ከኪታባቸዉ ዉስጥ ጠቅሰዋታል በሌሎች ዘገባዎች ላይ ደግሞ ወሻፊሪሯ ፊሃፍፏ በኔ ዱዐ ጉዳይ አማላጅነቴን ተማጽኖዬንገ ተቀበለኝኻ የሚል ጭማሬ ታክሎ ይገኛል ሸክ አልባኒ አልጠቀሱዋትም ብዙዎቹ ዘገባዎች ግን ያለጭማፊ የተነገሩ በመሆናቸዉ እርሱኑ አስፍሬያለሁ ከዚህ ሀዲስ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች እንቀስማለን በነብዩ ተወሱል ማድረግ አእንደሚበረታታ ይህን ያስተማሩት ራሳቸዉ ነብዩሯ መሆናቸዉ ተወሱል በሶሀቦች መተግበሩ ከርሳቸዉ ርቆ ፄዶ ማድረጉ ከአጠገብ በሌለ ሰዉ ተወሱል ማድረግ አንደሚፈቀድ ያሳያል ገዳይ ባጋጠመህ ጊዜ ሁሱ ሽገደዚሁ ሸደገ» የሚለዉ ፈቃድ የጊዜ ገደብ ስለሌለዉ ነብዩ ካለፉ በኋላም እንደሚሰራ። ዬ ኃየ ስቡዳዉደቲርሚዚዘኪምና ሴሎችም በሶሂህ ሰነድ ዘገበዉታስ ዘማድ ክብገ ሰስማህ ክገዳስተሳስፋት ሱነኑስ ኩብራ ሲነሳኪ መክተበተ ሻሚሜሳ ቂስም ሙቱኑስ ሀዲስ ስምሳሴ ደሳሲሱ ኑቡዋህ ሲስበይሀቂ ሙስነድ ስህዘፎ ጋሱነገ ቲርሚዚ መክተበተ ሻሚሳቂስም መቱኑፅ ሀዲስ ዉስጥ ከተካተቱ ኪታቦች የተወሰደ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅስ ለሁሉም የነብዩ ተከታዮች የተሰጠ ፈቃድ መሆኑ ሙአሚን ውንድምገኤዱዐ አድርግልኝ በማለት መጠየቅ ሸሪዐዊ መሆኑ የነብበያችንጅ ሙዕጂዛ ተቃዉሞ ሀዲሱ የሰነድ እንከን ስለሌለበት በዚህ ረገድ በተወሱል ተቃዋሚዎች ወገን አምብዛም ነቀፌታ አልገጠመዉም ሌላዉ ቀርቶ ሸኽ አልባኒ እንኳ ሶሂህ መሆኑን መስክረዉለታል ሸኽ እብን ተይሚያህም እንደዚሁ ጠዉደሬትም ጉዳይ ሲይጋጥምህ ከገደዚሁ ስደርገ በምትለዋ ጭማሬ ዙሪያ ብቻ የተነሳዉን አቧራ ግድፈት ወደፊት እናየዋለን በተቃዋሚዎች ወገን ከፍተኛ ጥረት የተደረገዉ መልዕክቱን በጉልህ ከሚታየዉና ብዙሀን ዑለሞች ከተቀበሱት አተረጓጎሙ ለማዉጣት ነዉ በቅርቡ ዘመን የተወሱል ተቃዋሚዎች ፊታዉራሪ የሆኑት ሸኽ አልባኒ ሀዲሱ መቻፇዘ ይያፖፇ የተወሱል ዓይነት ሳይሆን በነብዩ ዱዐ ተወሱል ማድረግን የሚያሳይ ነዉ ካሉ በኋላ ምክንያቶቻቸዉን እንዲህ ይዘረዝራሉ ዓይነስዉሩ ነብዩንጅ ዱዐ አድርጉልኝ ማለቱ ይህን ያመለክታል ፍላጎቱ በነብዩጅ ልቅና ተወሱል ማድረግ ቢሆን ኖሮ ወደርሳቸዉ መምጣት ባላስፈለገዉከቤቱ ተቀምጦ በነብዩ ይሁንብህ ማለት ይችል ነበርይህን አለማድረጉ ዱዐቸዉን ሽቶ መምጣቱን ያሳያል ሸኽ ስስባኒስሰተወሱስስገዋዑቡሁ ወስህካመሙሁሀመክከተበተሻሟሳቁስም ኩቱብ ሸኸ ሸስባኒገጽ ስፈዉ ምገጭ ገዘ ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ነብዩም ከፈለገ ዱዐ እንደሚያደርጉለትቢታገስ ግን ለርሱ መልካም መሆኑን መግለጻቸዉ አጀንዳዉ የዱዐ እንጅ የተወሱል ጉዳይ አለመሆኑን ይጠቁማል ሰዉየዉ ዉዱእ አድርጎ መስገዱ በመልካም ሥራ ተወሱል ማድረግን ብቻ ነዉ የሚያሳየዉ በሀዲሱ ዉስጥ ፈሸፊፅሁ ፊየወሸፊዕኒ ፊሂ በኔ ገዳይ የሽርሳቸዉገ በርሳቸዉ ዱበ ገዳይም የከነገ ምስዳ ተቀበስሯ የሚሰዉ ቃል ሰዉየዉ በዱዐቸዉ ተወሱል እአንዳደረገ ያሳያል በኔ ጉዳይ አማላጅነታቸዉን ተቀበላቸዉ ማለት ለኔ ያደረጉልኝን ዱዐ ተቀበል ማለት ነዉና ዑለሞች ይህን ሀዲስ የነብዩን ሙዕጂዛ ሲዘክሩ ማዉሳታቸዉ ዓይነስዉሩን የፈወሰዉ የነብዩ ዱዐ አንጅ በርሳቸዉ ተወሱል ማድረጉ አለመሆኑንና አጀንዳዉ የዱዐ ጉዳይ ብቻ መሆኑን ያሳያል ተወሱል የሚፈዉስ ቢሆን ኖሮ ሌሎች ዓይነስዉራንም በተወሱል በተፈወሱ ነበር ይህ ግን ሲሆን አልታየም ወደፊትም የሚከሰት አይመስልም ስለዚህ በሸኽ አልባኒ ግንዛቤ መሠረት ቢነብይከ በነብይህ ይሁንብህ የሚለዉ ቃል በርሳቸዉ ክብር ይሁንብህ ማለት ሳይሆን በዱዐቸዉ ይሁንብህ ማለት ነዉ ጠደሬትም ገዳይ ሲያጋጥምህ ከገደዚዙዘ ስከደርገ የሚለዉ ጭማሬ የሀማድ እብን ሰለማህ ስለሆነና ሀማድ ተአማኒ አስተላላፊ ቢሆንም ከርሱ ይበልጥ አስተማማኝ የሆነዉ ሹዕባ እብንል ሀጃጅ ያስተላለፈዉን ዘገባ ተቃርኖ ስለተገኘ ተቀባይነት የለዉም የሀማድን ጭማሬ ብንቀበል እንኳ እንደዚሁ አድርግ ማለታቸዉ ጉዳይ ሲገጥምህ ወደኔ ዘንድ ናና ዱዐ አስደርግወዱእ አድርገህ በመስገድም ዱዐ አድርግ ማለት ሊሆን ይችላል ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ አናም ከላይ ለተዘረዘሩት ሰበቦች ሲባል ይህ ሀዲስ በነብዩ ዛት ማንነት ወይም ክብር ተወሱል ማድረግን አያመለክትምይሉናል ሸኽ አልባኒ ምጥን ምላሽ ከላይ የተዘረዘሩትን የሸኽ አልባኒብሎም የሸኽ እብን ተይሚያህ ነቀፌታዎች እንከኖች አንድ በአንድ ቀጥሎ እናያለን የሸኽ አልባኒ የመጀመሪያዉ እንከን በነብዩቕ ክብር ተወሱል ማድረግን ወጃሄጋቧ ዖያሥወታል ፄዔፀቀታ በማለት ዑለሞች ከጥንት አስከዛሬ በሀሳብ ከሁለት ተከፍለዉ ሲወዛገቡበት እንደኖሩ ማስመሰላቸዉ ነዉ እዉነታዉ ግን ይህ አይደለም ከሸኽ አብን ተይሚያህ በፊት በዚህ አጀንዳላይ ዉዝግብ ወይም ጥያቄ ያነሳ ዐሊም አምብዛም የለም በተወሱል አጀንዳ ላይ የሚጽፉ ሁሉ ይህን ይመሰክራሉ አቡሀኒፋ ተወሱልን ተቃዉመዋል በማለት ያቀረቡት መረጃ የሰነድ ችግር እንዳለበት ተደርሶበታል ተማሪዎቻቸዉ ለተወሱል ይሁንታ መቸራቸዉ ይህን ያረጋግጣል ከላይ እንዳየነዉ የአራቱ መዝሀቦች የፊቅህ ሊቃዉንትየተፍሲር የሀዲስየቋንቋና የሌሎችም የሸሪዐ መስኮች ምሁራን ተወሱልን ደግፈዋል ስለዚህ የነሸኽ እብን ተይሚያህ እይታ ከኡማዉ ዑለሞች ዛት የሚስዉ ቃስ ትርጉሙ ሸካፅ ማስት ቪሆገም ሰዎች በነብዩ ክብርና ስቅና ከገጅ ከበሸስካሳቸዉ ተወሱስፅ ስሰማይደርጉ ማገነት ጠይም ስቅና ከያስኩ ተርጉሜዋስሁ ሸኽ ስስባኒ ጃህ የሚሰዉን ገሳጭ ቃስ ከመጠቀም ይስቅ ስምን ዛት የሚስዉኘ ቃስ ከገደመረጡ ከርሳቸዉ በስተቀር የሚያዉቅ ባይደናርም የተቃራኒን ጠገን ሀሳብ በቃሳት ስመራረጥፕ ጭምር የማጣጣስ ቃና ስሰዉ ሀሳባቸዉ ምገም ይሀን ምን የነብይነትና የሺማንኘ ክብር ከስጋዊ ማገነት ጋር የተሳሰረ ስይደስምና የቃስ ምርጫቸዉ ስጥጋቪቢ ስይደስሰም ስፈዉ ምገጭገጽ ። የሙሂቀ ተቀዉስ ፊመስስሰቲ ተወሱስ መገቢያ ስትጨቃጨዋቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ መስመር ያፈነገጠ ተብሎ ይመዘገብ እንደሁ እንጅ ተወሱልን አወዛጋቢ ለማሰኘት የሚበቃ አይደለም ዓይነስዉሩ የነብዩን ዱዐ ሽቶ መምጣቱና አርሳቸዉም ዱዐ እንደሚያደርጉለት ቃል መግባታቸዉ የሀዲሱን የተወሱል ይዘ የሚነካ አይደለም ዱዐ ያደርጉለት ዘንድ ለመጠየቅ መጣ እርሳቸዉ ግን እርሱ በራሱ አላህን እንዲለምን በተጨማሪ አዘዙተ አፈጻጸሙንና የሚጠቀማቸዉን ቃላት ሳይቀር አስተማሩተ ካስተማሩት ዱዐ ዉስጥ በነብዩ ይሁንብህ የሚል ግልጽ መልዕክት ሰፍሮ ይገኛል ከቤቱ ተቀምጦ ተወሱል ቢያደርግ ይበቃዉ ነበር የሚለዉ መቃወሚያ ከሀዲሱ ግልጽ መልዕክት ለመሸሽ ጉልበት ያንሰዋል ምክንያቱም ከዚህ ክስተት በፊት ሰዉየዉ ይህን የተወሱል አፈጻጸም ስለማወቁ መረጃ የለንም ያላወቀዉን ነገር ለምን አልተገበረም የሜል መከራከሪያ ትዝብት ዉስጥ ይጥላል ደግሞስ የነብዩን ዱዐም ተወሱልንም ሽቶ ቢመጣ ምን ችግር አለዉ። የዓይነ ስዉሩ ሚና ዉዱእ አድርጎ መስገድ ብቻ እንደሆነ መነገሩም ሌላዉ አስገራሚ ነገር ነዉ ከሀዲሱ ግልጽ መልዕክት ጋርም ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ዴሙጨጭኤፎጮፎሯፎ ጀው ጆክ መ ው መመ ውው ይላተማል ሀዲሱ የሚያሳየዉ ዉዱዕ አድርጎ እንዲሰግድና በነብይህ ይሁንብህእ በማለት ዱዐ አንዲያደርግ መታዘዙንና መተግበሩን ነዉ ሰዉየዉ ፈሸፊፅሁ ፊየ በኔ ጉዳይ የርሳቸዉን አማላጅነት ተቀበል እና ፈሸፊፅኒ ፊ ወይም ፈሸፊፅኒ ፊነፍሲ በማለት አላህ የርሱን ወይም የርሳቸዉን ዱዐ ይቀበል ዘንድ መማጸኑ ተወሱል ከማድረጉ ጋር የሚጋጭ አይደለም ከሀዲሱ ዉስጥ ባይገለጽም ነብዩ ቃል በገቡለት መሠረት ዱዐ እንዳደረጉለት ይገመታል አርሱም በታዘዘዉ መሠረት ሰግዶ ዱዐ አደረገ ከዱዐዉም ዉስጥ በነብይህ ይሁንብህ ፈዉሰኝ አለ የሀዲሱ ግልጽ መልዕክት የሚያሳየዉ ይህንኑ ነዉ ይህ መሆኑ ችግሩ አምኑ ላይ ነዉ። ጠዉደሬትም ጉዳይ ሲያጋጥምህ ከገደዚሁ ስደርገ የሚለዉ ጭማሬ የሀማድ እብን ሰለማህ ስለሆነና ሀማድ ተአማኒ አስተላላፊ ቢሆንም ስትጨቃጨጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ከርሱ ይበልጥ አስተማማኝ የሆነዉ ሹዕባ አብንል ሀጃጅ ያስተላለፈዉን ዘገባ ተቃርኖ ስለተገኘ ተቀባይነት የለዉም የሚለዉ ሂስም አግባብ አይደለም ምክንያቱም የሁለቱ ተአማኒ አስተላላፊዎች ዘገባዎች አንዱ ለሌላኛዉ ማሟያ እንጅ ተጻራሪዎች አይደሉምና የሀማድ ጭማሬ ይህ የተወሱል ሥርዓት በዚያ ቅጽበት ብቻ ተወስኖ እንደማይቀርና ሁልየም እንደሚያገለግል የሚያበስር መሆኑ ይመስለኛል ለሸኽ አልባኒ ያልተመቻቸዉ የሀማድን ጭማሬ ጉዳይ ሲገጥምህ ወደኔ ዘንድ ናና ዱዐ አስደርግወዱእ አድርገህ በመስገድም ዱዐ አድርግ በማለት መተርጎምም ከእዉነታዉ መሸሽ ይመስለኛል በነብዩ የህይወት ዘመን ብቻ የተገደበ ለመሆኑም ቅንጣት ታክል መረጃ የለም ሸኽ አልባኒ ይህን ያህል ካደከሙን በላ ዓደነስዉሩ በነብዩ ክብር ተወሱስ ስደርዓስ ብገስ ከገኳ ደህ ስርሳቸዉ ብቻ የተስየ ክብር ነዉ ሴሳ ሰዉ ሲጋራቸዉ ስይገባም ይሉናል በአርግጥ በነብዩ ተወሱል ማድረግ ሊፈቀድ ይችል ይሆናል ወደሚል ደረጃ መንሸራተታቸዉ ደግ ነገር ሆኖ ይህን ክብር በነብዩ ብቻ ለመገደብ መሞከራቸዉ የተለየ መረጃ ይፈልጋል ያን መረጃ እስካላቀረቡ ድረስ የሸኹ ሀሳብ አርሾ አያነሳም መረጃ ማቅረብም አይችሉም የሌለዉን ከየት ይመጣል የሀሳባቸዉን ግድፈት ከኔ ይልቅ ኢማም ሽሸዉካኒ ይመልሱላቸዉ ሽገደኔ ሽገደኔ ተጠሱስን ዒዝ ሽብገ በብደስዚዝ ከገጻደረጉት በነብዩ ብቻ መጠሰንኘ ስሚከተሱት ሁሰት ምክገፀደተች ሲባስ ዉድቅ ነዉ የመጀመሪያዉ ሰበብ የሶሀቦች ስምምነት ቪድማሰ ሲሆገሁሀስተናዉ ሰበብ በቅገ ሰዎችና በፁስሞች ተጠሱስ ማድረግ በመስካም ሥራቸዉና በስዩ ባህሪያቸዉ ተጠሱስ የማድረገ ስካስ ነዉና ስገደገ ሰዉ ታሳቅ የሚያደርገዉ መስፅካም ሥራዉ ከገጅ ሴሳ ስደደስምና ስስዱራ ነዲድ ፊሲኸሳሲ ከሲመቲ ተዉዛድሙሂቀ ተቀዉፀ ገዘ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰን ትስ ኢማም ዛሂድ አልከዉሰሪመሪም እንደዚሁ ይላሉ በነብያትና በደጋገች በህይዎት ክያሱም ሆነ ክሞቱ በኋሳ ተጠሱስ ማደረገገ ህዝበ ሙስሲሙ ከትዉልድ ትዉልፅደ ሲሰራበትና ሲቀባበሰዉ ናሯስ ኢማም ሸዉካኒ በደጋግ ሰዎች ተወሱል ማድረግን የሶሀቦች ኢጅማዕ ማለታቸዉን ልብ ይሏል ስለዚህ ሸኽ አልባኒ በተጠቀሰዉ ሀዲስ ዙሪያ ያነሷቸዉ ነቀፌታዎች ከዚህ የብዙሀን ዑለሞች ግንዛቤና የሶሀቦች ኢጅማዕ ለመዉጣት በቂ ምክንያት ሆነዉ የሚቀርቡ አይደሉም በመልካም ሥራ ተወሱል የማድረግ አካል ኢማም ሸዉካኒ በነብዩ ወይም በደጋግ ሰዎች ተወሱል ማድረግን በመልካም ሥራ ተወሱል የማድረግ አካል ነዉ ብለዉታል እንዴት ሆኖ። በነብዩ ይሁንብህ ማለት በነብዩ ዱዐ ይሁንብህ ማለት እንደሆነ ነግረዉን ነበር ሆኖም ለሌላ ሰዉ ዱዐ አድርግልኝ ብሎ ዱዐ ማስደረግን እንጅ በእገሌ ዱዐ መቃሳቱስ ከዉሰርያህገጽ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ይሁንብህ በማለት መማጸንን የሚያስተምር ግልጽ ሀዲስ ስለሌለ ይህ አተረጓነማቸዉ ፉርሽ ይሆናል እናም ተወሱልን ለመቃወም የደከሙት ሁሉ ከንቱ ይቀራል ከዚህ ሁሉ ጣጣ ጋራፅዕም ሆሪ ፅሳ ዉ ቶሪ ሦወታሰሳ ሟድረሃፇፖ ሳኃደሟፖቋመዉ ሥታ ፅራፅዕም ሪይሥፇ ፅጎ ፅወጋ ሥራ ፖወታጳ ማድረሃ ይቻጳ የሚለዉን ሀሳብ ቢቀበሉ ይቀላቸዋል በአርግጥም ይህ የአራቱም መዝሀቦች ብዙሀን ዑለሞች ዕይታ እርሾ ያነሳል ሸዉካኒ አጀንዳዉን በሌላ አቅጣጫም ተመልክተዉታል ይኸዉም ተወሱል የሚደረግባቸዉን ነገሮች በቅርበት ስንመረምር አላህ የሚወዳቸዉና የተለየ ክብር የቸራቸዉ ሆነዉ እናገኛቸዋለን አላህ ስሞቹንና ባህሪዎቹን ይወዳል መልካም ሥራን ይወዳል ዱዐን ይወዳል ስለዚህ በነዚህ ነገሮች ተወሱል ማድረግን አበረታቷል ልክ አንደዚሁ ሁሉ ነብያትን ይወዳል ዑለሞችንና ደጋግ ሰዎችንም ይወዳል በነዚህ ተወሱል ማድረግ የመጀመሪያዎቹ ዓይነት ነዉ በጥሩ መገመት ሦሠፇወታሳ ያዖሟደሪጋያሦ ዕጩ መሳጓም መያሯፖት ያምሃ ታዉቃቻዶዎፖ የሚል ጥያቄ ይነሳ ይሆናል ጎ ሥረፀ ቹ ሪዐፍሷጂቃዎድረ ደዴፀይጎኒ ያጴማመሙጳ ዛቷ ሓኀታሁሂፉ ያኒማሙ ማፈሷያ ወታ ይሥሀዕፖታ ፓፊፆ ዕዝሪናዎቻ ዕጎ ሯድ ያፖጎፆቋ ዕሪመፖናፖዉ ፅምፇ ፊጋሃማቻሥራ እንደማለት በአርግጥ ይህ ጥያቄ አስገራሚ ነዉ ከአስልምና መንፈስም ይቃረናል ዑለሞችንና ዐቢዶችን ቀርቶ የትኛዉንም ሙስሊም በደግ እንድንገምት ነዉ ዲናችን የሚያስተምረን መጥፎ ጥርጣሬንም ይቃወማል ቁርአን እንዲህ ይላል ዘየ ሴ ከትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ ስናኘተ ያመናችሁ ሆደ። ስትጨቃጩቁ ተከታታይደ ሰትም ቅፅ በነብዩ ዱዐ መወሰል በማለት የፈሰረ ሲቅ ማግኘት ከሜዳ ላይ ሉል የመልቀም ያህል ይከብዳል ስለዚህ የሸኽ አልባኒና የጓዶቻቸዉ አፈሳሰር ለታሪካችን ባይተዋር ነዉ ሰለፎችን መከተልን የዘወትር መፈክሩ ያደረገ ወገን ከሰለፎች ግንዛቤ ለመዉጣት ይህን ያህል ሲታገል ማየት ሟ ያስሰኛል ፈረንጆቹ ሀ« እንደሚሉት ዓይነት ሰለፎችን የመከተልን መፈክር በጥርጣሬ ዓይን አእንድንመለከተዉም ያደርጋል ማጠቃለያ ሀሳባችንን ስንጠቀልለዉ ይህ ሶህ ሀዲስ በነብዩ ልዕልና ተወሱል ማድረግ የተወደደ ተግባር ሙስተሀብ መሆኑን ያለጥርጥር ያስተምራል ከጥንት እስከዛሬ የአራቱም መዝሀቦች ብዙሀን ዑለሞች የተረዱትም እንደዚሁ ነዉ ከዚህ ዉጭ የተሰጡ የሸኽ አልባኒና የሸኽ አብን ተይሚያህ ትንተናዎች በሙሉ ከግልጽ መልዕክቱ ለመሸሽ የተደረጉ አጓጉል ሙከራዎች እንጅ ሌላ አይደሉም ቀጣዩ ሀዲስ ከላይ የተደረደሩ የሸኽ አልባኒ ምክንያቶችን ሁሉ ፉርሽ ያደርጋቸዋል አብረን እንየዉ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ዕሰትም ቅፅ የሰይዲና ዑስማን ባለጉዳይ ጦበራኒ በመረጃ አንድ ከቀረበዉና እስካሁን ከተነተንነዉ ሀዲስ በፊትና ከርሱ ጋር አያይዘዉ የሚከተለዉን ዘገባ አስፍረዋል ከዑስማን እብን ዐፋን ዘንድ የሚመላለስ አንድ ባለጉዳይ ነበር ዑስማን ሊያስተናግዱትና ጉዳዩን ሊያከናዉኑለት አልቻሉም ሰዉየዉ ዑስማን እብን ሁነይፋን አገኘዉና ያጋጠመዉን ችግር ነገረዉ ዑስማን አብን ሁነይፋ አንደኛ መረጃ አድርገን ያቀረብነዉ ሀዲስ አስተሳላፊ ነዉ ዑስማን እብን ሁነይፋህም ዉዱእ አሟልተህ አድርግና ወደመስጊድ ፄደህ ሁለት ረከዐ ከሰገድክ በላ አንዲህ በማለት ዱዐ አድርግ ከዚያም ጉዳይህን ግለጽ አለዉና የሚከተለዉን ዱዐ አስተማረዉ ፊ ይ ኣፍ ቫ ይ ጄ ሠፒ ፍነን ኮን። ሦዳ ሪጽጸሙጳች» አለዉ ዑስማንም የስምከኔ ስሳነጋገርኳቸዉም ስገደ ዓደነስዉር ከነብዩይ ዘገድ ገብት የዓደኑ ብርሀገ ዩመስስስት ዘገድ ዱበ ከገዲፀያደርጉስት በተማዘናቸዉ ገዜ ወዱከ ስፎደርገና ሁስት ረከበ ሰገጾ ህገ ዱዐ ከክገዲያደርገ ሲያስተምሩት ያየሁትን ነዉ ሳገተም ይስተማርኩህ አለዉ ስትጨቃጩጨዋቁ ተከታታይ ፅተትም ቅፅ ሙንዚሪ አንዳሱት በጦበራኒ የተዘገበዉ ይህ ሀዲስ ሰነዱ ተአማኒ ሶሂህ ነዉ ሸዝ አብን ተይሚያህም በጦበራኒና በሸኽ ዐብደላህ አልመቅዲሲ ሶሂህ መሰኘቱን መስክረዋል ስለዚህ ይህ ሀዲስ በጦበራኒና በአልመቅዲሲ ሶሂህ የተሰኘ ሲሆን አልሙንዚሪአልሀፊዝ አልሀይሰሚና ሸኽ አብን ተይሚያህም በተጠቀሱት ሊቃዉንት ሶሂህ መሰኘቱን ዘክረዉ አስተሳልፈዋል በዚህ ሀዲስ የተጠቀሰዉ ክስተት እዉን የሆነዉ በዑስማን አብን ዐፋን የኸሊፋነት ዘመንማለትም ነብዩ ካለፉ ከዓመታት በቷላ መሆኑ እጅግ ጠቃሚ ያደርገዋል የሚከተሉትን ፋይዳዎች እናገኝበታለን በነብዩሄ ተወሱል ማድረግ በሶሀቦች ሲተገበር ኖሯልኢማም ሸዉካኒ የሶሀቦች ኢጅማዕ ያሉት ይህንና መሰል ሀዲሶችን በመመርመር አንደሆነ አሙን ነዉ የሀዲሱ አስተላላፊ የሆነዉ ሶሀባ ነብዩቕሼ በህይወት እያሉም ካለፉም በኋላ እንደሚያገለግል መገንዘቡን አንረዳለን የሶሀባ ግንዛቤ ከሌሎች ይቀደማል ስለዚህ ነብዩቕ ካለፉ በኋላ በርሳቸዉ ተወሱል ማድረግ ይበረታታል በክብራቸዉ ተወሱል ማድረግ ይበረታታል ከመጀመሪያዉ ሀዲስ ላይ በነብዩ ይሁንብህ ማለቱን በነብዩ ክብር አንጅ በነብዩ ዱዐ ማለት አንዳልሆነ ይህ ሀዲስ ያረጋግጣል ተርብቅጽ ገጽ መጅመበ ዘዋዚደ ቅጽ ገ ከስተጠሱሱ ጠስወዉሲባሳህ ገጽ ። መፋላም የጂቡ ስገንቱሶቦዘህ ገዥ ስትጨቃጨዋቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ሀዲሱን ዑለሞች ያለነቀፌታ ከዘመን ዘመን ሲያስተላልፉተትተና እንደመረጃ ሲጠቀሙበት መኖራቸዉ ተወሱል ሰፊ ተቀባይነት አንዳለዉ ያመለክታል ከመጀመሪያዉ ሀዲስ ሳይ ዱዐ ይደረጉት ነብዩ ሽገድ ዓይነስዉጠሩ ስይደደሰም የሚለዉ የሸኽ አልባኒ መነሻ አልባ መላምት በዚህኛዉ ሀዲስ ይበልጥ እርቃኑን ይቀራል ተቃዉሞና ምላሽ ይህ ሀዲስ ነብዩጅ ካስፉ በኋሳ በርሳፕዉ ተወሱስ ማደረግ ይደፈቀዳል ስለሚልና ይህ ደግሞ ከሸኽ አብን ተይሚያህና ከተከታዮቻቸዉ ዐቂዳ ጋር በግልጽ ስለሚላተም ሸኽ አልባኒ ከሰነድም ከመልዕክትም አኳያ ዉድቅ ሊያደርጉት ብዙ ደክመዋል ተቃዉሞዎቻቸዉን በቅርበት አንመረምራለን የሸኽ አልባኒ የሰነድ ተቃዉሞ ዳዝ ዳዝ። መሥጣጡጡጡ ስትጨቃጨዋቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ አልበስሪ የማስተላለፍ ብቃቱና ደረጃዉ ደካማ ዶዒና መሆኑ ይታወቃልኝ በተጨማሪም አልሀኪም ይህን ሀዲስ በዐዉን መስመር ቢዘግቡትም እንዲህ የሚል ማጠቃለያ አክለዋል ሸቪብ ከብገ ሰዒድ ስስሀበጢ ከሩህ ከብገስ ቃሲም ያስተሳስፉት ተመሳሳዩ ዘገባ የሰነድም የመስዕክትም ጭማሪ ያስበት ሲሆንበስተማማንኝም ይህ የበቢብ ዘገባ ነዉ ምክገያቱም ከርሱ ሀዲስ የማስተሳሰፍ ብቃቱ የተረጋገጠስነ መዉሱቅ ሽና ታማኝ መከሙኘገ ነዉና ሸኽ አልባኒ ይህችን የአልሀኪም ምስክርነትና ማረጋገጫ እያዩና እያወቁ እንዳላዩ ማለፋቸዉ ከምሁራዊ ታማኝነት አኳያ እጅግ አሳሳቢ ነዉ ወደፊት በምሳሌ እንደማሳየዉ እርሳቸዉ የሚደግፉት አጀንዳ ሲሆን ደካማ ሀዲሶችን እንደምንም ጠጋግነዉ ደረጃቸዉን ከፍ ለማድረግ የሚተጉ ሲሆንከርሳቸዉ አይታ የሚቃረኑ የሆኑትን ደግሞ ቡኻሪና ሙስሊም ቢዘግቡዋቸዉም ምክንያት ፈልገዉ ዉድቅ ያደርጓቸዋል አልሀኪም ይህን ሀዲስ ከዐዉን መስመር ዉጭ ለሁለት ተጨማሪ ጊዜ የዘገቡት ሲሆን መስመሮቹ ሶሂህ መሆናቸዉን ኢማም አልዘሀቢ አረጋግጠዋል ይህ የአልሀኪም ብይን በሀዲስ ምሁራን ዘንድ የሚታወቀዉን የታማኝ ስስተሳሳፊ ጭማሪ ተቀባይነት ስስዉ እና የሀፈዘ ባስሀፈዘዉ ሳይ መረጻ ነዉ የሚሉ ሁለት መርሆዎችን መሠረት ያደረገ ነዉ ሸኽ አልባኒ መርሆዎችን ያለጥርጥር ያዉቋቸዋል አስፈላጊ ሲሆንም ይጠቀሙባቸዋል ሙ ከስዱበፋሱስፅ ከቢር ሲስዐቁሲ ጋክስካሚስ ፊዱዐፋክ ስስመጅረሂን ከስዶበፋኩ ጠስመትሩኪገ ሲከብገስ ጀዉዚ ስስመስተድረክ ይስፈዉ ምገጭ ከና ስስረድ በስስ ስስባኒ ገጽ የገርጌ ማስታወሻ ቁጥር ስትጨቃጨዋ ተከታታይፎ ሰትም ቅፅ ሸኽ አልባኒ የዚህን ታሪክ ሰነድ ዉድቅ ለማድረግ የቻሉትን ያህል ከደከሙ በኋላ መለስ ይሉና ሰነዱ ሶሂህ ነዉ ብሰን ብገቀበሰዉ ከገካ የሶሀባ ገገዛቤ ስስሆነ የመከተስ ገዲታ የስብገም ይሉናል ይህን የተናገረዉ ሌላ ሰዉ ቢሆን ናኖሮ የሰስፎችንኘ ገገዛቤ ስሰቀበፅም ያስ ሙብተዲዕ ተብሎ ይብጠለጠል ነበር ተናጋሪዉ እርሳቸዉ ስለሆኑ ግን ተርፈዋል ዑስማን እብን ሁነይፍ የተባለዉ ይህ ሶሀባ ከነብዩ ያየዉን ድርጊት ነዉ የተገበረዉ ነብዩ ሲያስተምሩ ያየዉን ነዉ ያስተማረዉ በቁርአንና በሀዲስ አፈሳሰር ላይ የሶሀቦች ግንዛቤ ቅድሚያ እንደሚሰጠዉ ሸኽ አልባኒ ከቶም አያጡትም ይህ ሶሀባ በቁጥር አንድ ላይ የተጠቀሰዉን ሀዲስ በዚህ መልኩ ተረድቶታልና የሸኽ አልባኒና የሸኽ እብን ተይሚያህ ግንዛቤ ከሶሀባዉ ግንዛቤ የተቃረነ ነዉ ሰለፎችን መከተልን የዘወትር መፈክሩ ያደረገ ወገን የሶሀባገ ገንዛቤ የመክተስ ገዴታ የስብገም ሲል ከመስማት የበለጠ ገራሚና ግራ የሚያጋባ ነገር የለም ወይስ ሶሀቦች ሰለፍ አይደሉም። ከሳህ ሆዩ በነብያችገጅ ተጠሱስ ስድርገኘ ስንሰምኀህ ዝናብ ትስገሰገ ነበር አነሆ በነብያችገ ስገት ተጠሱፅ ስደርገን ሰምነንሀስና ሰገሰገ አብን ዐብደል በር አልኢስቲዐብ ዉስጥ እንደዘገቡት የዝናብ ልመናዉ ዱዐና ሶላት ከተጠናቀቀ በኋላ ዑመር እንዲህ ብሰዋል በስሳህ ክምሳስሁይደህ ከስሳህ የሆነ መቃረቪፀና ደረጃ ነዉ እንዲህም ብለዋል በባስገ ጠደሸሳህ መቃረቢያ ደርጋችሁሀ ያዙ ይህ ሶሂህ ሀዲስ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ይጻል ሶሀቦች በነብዩ ተወሱል ያደርጉ እንደነበር በዐባስ ተወሱል ያደርጉ አንደነበር ዐባስ ይህ ክብር የተሰጣቸዉ የነብዩ አጎት በመሆናቸዉ እንደሆነ ተጠቁሟል ስለዚህም ለተወሱል ያበቃቸዉ የነብዩ አጎት የመሆን ክብራቸዉ ነዉ ተወሱሉ የተደረገዉም በክብራቸዉ ነዉአናም በደጋግ ሰዎች ክብርና ደረጃ ተወሱል ማድረግን ሀዲሱ ያስተምራል ቡካሪና ሴሱችም ስስፈትህ ያስፈዉ ምገጭ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ርዜ ብ የጋ ትች ንን በደጋግ ሰዎች ተወሱል ማድረግ የኹለፋኡ ራሺዲን ሱንና በመሆኑ እንደሚወደድ በነብዩቓበአቡበክርበዑመርበዑስማን ወይም በዐሊ ተወሱል ማድረግ እየቻሉ በዐባስ ማድረጋቸዉበደረጃ ከፍ ያለ ግለሰብ እያለ ከርሱ ባነሰዉ ተወሱል ማድረግ እንደሚቻል ያስተምራል እያንዳንዱ ሙስሊም የላኢላሀኢለላህ ክብር አለዉና ተወሱል ሊደረግበት ብቁ ነዉ በነብያችገሯይ ተጠሱስ ስደርገገ ስገስምገህ የሚለዉ የዑመር አባባል በነብዩ የህይወት ዘመን ብቻ የሚወሰን ሳይሆን ነብዩ ካለፉ በኋላ አስከድርቁ ዓመት ድረስ ያለዉን ዘመን ያካትታል ተቃዉሞና ምላሽ ሀዲሱ በቡኻሪ የተዘገበ በመሆኑ የሰነድ እንከን ስለሌለበት ሸኽ አልባኒም ሆኑ ሌሎች የተወሱል ነቃፊዎች ከዚህ አኳያ ሊሀይሱት አልደፈሩም መልዕክቱን ከግልጽ ይዘቱ ለማዉጣት ነዉ የተረባረቡት ያነሷቸዉን የተቃዉሞ ሀሳቦች ቀጥሎ አንመሰለከታሰለን በሀዲሱ ዉስጥ ያፀ ወታፅ ፅፍሮደረሃ ር የሚለዉ ሀረግ ከመሀከሉ የወደቀበት ቃል እንዳለና ይህም ቃል በሁለት አማራጮች የተገደበ እንደሆነ ሸኽ አልባኒ ይገልጻሉ አንደኛፁ በነብዩ ክብር ወይም ልቅና ተወሱል እናደርግ ነበር ሁለተኛ ነብዩን ዱዐ እናስደርግ ነበር። ከሁለቱ አማራጮች ዉስጥ ትክክለኛዉ ሁለተኛዉ እንደሆነም ሸኽ ስስባኒ ዛት ያይሱትን ነዉ ስቃገቼ ክብርና ስቅና በማስት የተረገምኩት ዛት የሚሰዉቕገ ስካስ በማስት ብተረጉመዉ ንጽጽሩ ወይዛባስ ስፋታቸዉም ትርጉም ያጣስ ምክገያቱም ሰዎች በነብይነታቸዉ ስሰስና ከገጅ በስካሳቸዉ ጠዩም በስጥገትና በስጋቸዉበስገደትና በጨጓራቸዉ ስይደስምና ተጠሱስ የሟሀደሀርጉት በነብዩ ይሁገብህ ስገስ ነብይ ከመሆናቸዉ የተነሳ ካንተ ዘንድ ባሳቸዉ ቅርበት ማስታችን ነዉ ስትጨቃጨዋ ተከታታይ ሰትም ቅፅ በጽኑ ያምናሉሽ በርሳቸዉ መላምት መሠረት ኡመር በነብዩና በዐባስ ዱዐ እንጅ በክብራቸዉ በደረጃቸዉበልዕልናቸዉ ተወሱል አላደረጉም ይህ የሸኽ አልባኒ አካሄድ በኋለኞቹ ሊቃዉንት ዘንድ ታጳቿሷ ይሰኛል አንድ ዘገባ ወይም መልዕክት ከቁርአን ወይም ከሶሂህ ሀዲስ ግልጽ ጥሬ መልፅክት ወይም ከአስልምና መሠረታዊ መርህ ጋር ተቃርኖ ሲገኝ ከርሱ ጋር ለማስታረቅ የሚደረግ ጥረት አካል ነዉ ሸኽ አልባኒ ቀነ። የዚህ ምክንያት ሌላዉ ክፍተት አላህን ከሰዉ ጋር ማነጻጸራቸዉ ነዉ ሌላ ወገን ይህን አድርጎ ቢሆን ኖሮ ወላተድሪቡ ሊላሂዚል አምሳል ለአላህ ምሳሌ አታብጁለት የሚለዉን የቁርአን መልዕክት ጠቅሰዉ ባብጠለጠሉት ነበር ሌላኛዉ የዚህ መላምት ክፍተት ሸሪዐዉ በማህበረሰቡ ዘንድ ያልነበረ አዲስ ልምድ የማምጣት መብት አንደሌለዉ ማስመሰሉ ነዉ ሪሠረጋፖቻ ሯድ ጴይፖወዎምና ፅሪሪዐጋ ፈደነታዉመ ጴሕይፇጳም የሚል አንደምታ ያለዉ ፈር የለቀቀ አስተሳሰብ ነዉ ያስፈዉ ምገጭ ገሸ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅስ ፉዴዴዴ ጭጌጩዱቂጨሜፍፍፍ ት ሦስተኛ ምክንያት ዑመር በነብዩቕ ተወሱል በማድረግ ፋንታ ወደዐባስ የተዘነበሉት ነብዩ ስለሞቱና ዱዐ ማድረግ ስለማይቻላቸዉ ነዉ በነብያችገ ስገት ተወሱስ ስድርገኘ በምነገሀስና» የሚለዉ የሰይዲና ዑመር አባባል ይህንኑ ያጸናል ነብያችን ከሞቱ በኋላ አጎታቸዉ ዱዐ ያደርጉልን ዘንድ ወሰንን ማለት ነዉ ስለዚህ ነብዩ ከቀብራቸዉ ዉስጥ ልክ እንደኛዉ ህያዉ ናቸዉ ብሎ ማሰብ ቁልነት ነዉእንደሸኸ አልባኒ እምነትጫ ምጥን ምላሽ መረጃ አንድና ሁለት ላይ የጠቀስናቸዉ ሀዲሶች ይህን የሸኽ አልባኒ መላ ምት ፉርሽ ያደርጉታል መረጃ አንድ ላይ ነብዩ ዓይነ ስዉሩንበነብዩ ይሁንብህ። ማለትም ይህችን ዓለም የለቀቁ በመሆናቸዉ የእስቲስቃእ ሶላት ሊያሰግዱ አይችሉም ስለዚህ የዑመር ምርጫ መስፈርት የተያያዘዉ ከተወሱሉ ጋር ሳይሆን ከማሰገዱ ጋር ነዉ እናም መባል ያለበት ነብዩ ይህችን ዓለም ስለለቀቁና የእስቲስቃእ ሶላት ሊያሰግዱ ስለማይቻል ዑመር ዐባስን ለሶላቱ መረጡእግረ መንገዳቸዉንም በደረጃ ከፍ ያለ ግለሰብ እያለ ከርሱ ባነሰዉ ተወሱል ማድረግ አንደሚቻል ሊያስተምሩን በመሻት በዐባስ ተወሱል አደረጉ አንጅ ነብዩ ስለሞቱና ለተወሱል አገልግሎት ስለማይሆኑ ዑመር ዐባስን መረጡ ሊባል አይገባም ሞት የነብይነትን ክብር ፍጹም አይቀንስምና አራተኛ ምክንያት ባጭሩ ዑመር ወደአባስ የተዘነበሉት ነብዩ ስለሞቱና የሞተ ሰዉ ደግሞ ለተወሱል አገልግሎት ስለማይዉል ነዉ በሸኽ አልባኒ ዕይታ ምጥን ምላሽ የሞተ ሰዉ ለተወሱል አይበቃም የሚለዉ አይታ መረጃ ሊቀርብለት የሚችል አይደለም እስካሁን የተጠቀሱና ወደፊትም የሚጠቀሱ መረጃዎች ሁሉ ተቃራኒዉን ነዉ የሚያሳዩት በተጨማሪም ነብያትን እንደሌሎች ሰዎች አድርጎ የማየት አስደንጋጭ የዐቂዳ ክፍተት አለ ነብያት ይህችን ዓለም ስለተሰናበቱ ህይወት አልባ በድን ናቸዉ ማለት እንዳልሆነ የሚያረጋግጡ መረጃዎችን ወደፊት ራሱን በቻለ ርዕስ አእቃኛለሁ ከትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ሶሀቦች በድርቅ ወይም በሌላ አጋጣሚ ከነብዩሯ ዘንድ እየቀረቡ ዱዐ ያስደረጉባቸዉን ክስተቶች እየጠቃቀሱ የሶሀቦች የተወሱፀስና ሀክስቲስቃክከ ስምደ ይህ ብቻ ነዉ በማለት የዚህን ሀዲስ ተወሱል ትርጉም በነብዩና በደጋጎች የህይወት ዘመንና በዱዐቸዉ ብቻ ለመገደብ ሞክረዋል በአርግጥ የጠቃቀሷቸዉ አጋጣሚዎች እዉነት ቢሆኑም እርሳቸዉ ሊያነሷቸዉ ያልከጀሉ ሌሎች የሶሀቦች ልምዶችም አሉ ሁሉንም መቀበል እንጅ ኃጋዱጋ ጥሥ ፊጎመ ማጋጋሳጋወልኃ» ተገቢ አይደለም ከፊሎቹን ከአሁን ቀደም አይተናል ሌሎቹን ደግሞ ወደፊት እያነሳን እንወያይባቸዋለን ማጠቃለያ ሀዲሱ ከሰነድ አኳያ ሶሂህ ነዉ መልዕክቱም በነብዩና በደጋጎች ተወሱል የማድረግን ፋይዳ ያስረግጣል መልዕክቱን ከቀጥተኛ ይዘቱ ለማዉጣት የተደረጉ ሙከራዎች ሁሉ ምክንያትና መረጃ አልባ የመሆናቸዉ ዕዉነታም እንደረፋድ ጸሀይ ፍንትዉ ብሏል የሸኽ አልባኒ የተቃዉሞ ምክንያት ራሳቸዉ እንደገለጹት ምፖሦፅዉፍ ቃና ያጎያቻዉፇዎ ዲሪኃቻ ሐመፇዕሳ ያጎመፍፇድ ስሜት አንዳይሆንም ያሰጋል አላህ ይዘንላቸዉ ያለሁነኛ መነሻና ያለዉጤት ብዙ ደክመዉ አደከሙን ከርሳቸዉ በፊትም ሸኽ እብን ተይሚያህ አላህ ይዘንላቸዉ አርሾ የማያነሱ ምክንያቶችን ደርድረዉ ከኢማማቸዉ ኢማም አህመድና ከሌሎች ብዙሀን ዑለሞች እይታ በማፈንገጥ ለዘመናት የዘለቀ የክርክርና የልዩነት እሳት ለኮሱ ከትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ በነብያት ሁሉ የዐሊ እብን አቢጧሊብ እናት የሆኑት ፋጢመት ቢንት አሰድ በሞቱ ጊዜ የአላህ መልዕክተኛ ለህዱን በእጃቸዉ ቆፍረዉአፈሩን በእጃቸዉ ካወጡ በኋላ ከዉስጡ ገብተዉ በመተኛት አንዲህ አሉ ቁመታ ኅብ። ከዚያም አራት ጊዜ ተክቢራ አደረጉና አርሳቸዉዐባስና አቡበክር ሲዲቅ በጋራ ሟችዋን ወደለህዱ አስገቡ ሩህ አብን ሶላህ ከተሰኘዉ አስተላላፊ በስተቀር በዚህ ሀዲስ የመልዕክት ሰንሰለት ዉስጥ የተሳተፉት ሁሉ ተአማኒና ብቁ ሶህ ናቸዉ እርሱን በተመለከተ ድክመት እንዳለበት ቢገለጽም አብን ዒባንና ሀኪም አስተማማኝ ብለዉታል ሀዲሱ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ያስተምራል በነብያችንቕ መብት ተወሱል ማድረግ በሌሎች ነብያት መብት ተወሱል ማድረግ በባለመብቶቹ ተወሱል ማድረግ ሟችን ወደቀብር ሲያስገቡ ዱዐ ማድረግ ተገቢ መሆኑ የፋጢመት ቢንት አሰድ ልቅና ይ ወ ጠበራኒከክብን በብደፅበርክብን ስቢ ሸደባህደ ይስሚበቡኑበጾምና ስሲቡችም ዘገበዉታስ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ዱዱ ተቃዉሞና ምላሽ ሸኽ አልባኒ ለተወሱል ካላቸዉ አሉታዊ እይታ አኳያ ሩህ እብን ሰላህ በተባለዉ የሀዲሱ አስተላላፊ ጉዳይ በዑለሞች መካከል የታየዉን የሀሳብ ልዩነትና ክፍተት ሀዲሱን ዉድቅ ለማድረግ እንደሚጠቀሙበት መገመት አይገድም በተግባር የሆነዉም ይህ ነዉ የሰዉየዉን የማስተላለፍ ብቃት ለማጣጣል የቻሉትን ሁሉ ጥረዋል ሆኖም ከላይ አንደተገለጸዉ እብን ሂባንና ሀኪም አስተማማኝ ማለታቸዉ አንዲሁም ከርሳቸዉ የሚልቁ የሀዲስ ሊቃዉንት ሀዲሱን በአወንታ መቀበላቸዉ የሸኽ አልባኒን ብይን ከጥያቄ ዉስጥ ይከተዋል ይህ ሀዲስ ከሰነድ አኳያ ሠዕ»» የተሰኘዉን ደረጃ እንደሚይዝከዚህም አልፎ የእብንሂባንን የሶሂህነት መስፈርት እንደሚያሟላ ሸኽ አልሀፊዝ አልጉማሪ ሺቪትሀፉፀፅ ከዝኪያሽ ከተሰገፃዉ ድርሳናቸዉ ዉስጥ መስክረዉ ጽፈዋል አብን ዐባስን ዋቢ አድርገዉ አብን ዐብደልበርጃቢርን ጠቅሰዉ እብን አቢ ሸይባህእንዲሁም ደይለሚና አቡኑዐይም ያሰፈሩአቸዉ ዘገባዎች እርስ በርስ በመደጋገፍ የሀዲሱን ጥንካሬ ያጎለብታሉሣ በጥቅሉ በሀዲሱ ዙሪያ የተደረጉ የሰነድ ፍተሸዎች ቢያንስ ሀሰን እንደሆነ ያመለክታሉ ከዚህም ከፍ አድርገዉ ሶሂህ የሚሉት ባይጠፉም መልዕክቱ እስካሁን ከዘረዘርናቸዉ ሀዲሶች መልዕክት ጋር የሚጣጣም በመሆኑ በነዚያ ላይ የተነሳዉ ክርክርና የተሰጡ ምላሾች ለዚህም ያገለግላሉ ከስተጠሱፅ ገጽ እትሀፉስ ከዝኪያከገጽ መሩዛምገጽ ከትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ በሙዕሚኖች ሁሉ አቡሰዒድ አልኹድሪ እንዳስተላለፉት የአላህ መልፅክተኛቕ ከቤቱ ወደመስጊድ ለሶላት የወጣ ሰዉ የሚከተለዉን ዱዐ አንዲል አስተምረዋል »» ዴኤው ሠ ሬህ። ሠ ስሳህ ሆደ ስገተኘ የሟጫስምኑ ሀሱ ካገተ ዘንድ ባሳቸዉ መብት ከማክጸገሀሰስሁ ይህኘ ዱበ ይደረገ ከሳህ በጥሩ ሁነታ ይቀበስዋስ ዐ ሺህ መሳቢካም ምህረት ዩስምገስታፅፀ በማለትም አበሰሩ ይህ ሀዲስ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ያስተምረናፍናል የተወሱል ሸሪዐዊነት አላህን የሚለምኑ ሙዕሚኖች ሁሉ ከአላህ ዘንድ ባላቸዉ መብት ተወሱል ማድረግ ተወሱል በነብዩይ ብቻ ሳይሆን በደጋጎችም እንደሚቻል ተቃዉሞና ምላሽ የዚህ ሀዲስ መልዕክት ለሸኽ አልባኒና ለጓዶቻቸዉ የማይመችና ዖፇፖሪመቁፍ ቃኖ ይያያፖ ከመሆኑ አንጻር በሰነዱ ዙሪያ ምክንያቶችን ደርድረዉ ደካማ እንደሚሉት የሚጠበቅ ነዉ ብለዉታልም ሆኖም የሀዲሱን ደረጃ በተመለከተ አጸልሙንዚሪ ለዕሳፖፓረርሇ ወፖረሂ» ከተሰኘዉ ኪታባቸዉ ዉስጥ ከብገ ማጀህ በሸጠዛጋቢ ስነድ መ ጡሱ ዱበዉ ረቨም ስስሆነ ስስፈሳፒ ከፍሱን ብቻ ስማስፈር ተገድጃስሁ ሙ ነብገ ማጀህበከህመድከክብን ኹዘደማህበቡኑበደምና ሴሎችም ቢስቢስቲስ ስሀዲሲ ዶዒፋህቁ ስስተጠሱስ ገጽ ፀ ከትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ዘገበዉታስሸካችኘ ስቡስ ሀሰገኘ በበኩሳቸዉ ሀዲሱ የሀሰኘ ደረጃ ከገጻስኪዉ ተዛገረዋስ» የሚል ምስክርነት ከትበዋል ኢማም እብን ሀጀር አልዐስቀላኒ በበኩላቸዉ ይህን ሀዲስ አህመድ አብን ኹዘይማህና አቡ ኑዐይም እንደዘገቡት ጠቅሰዉ ሰነዱ ሀሰን መሆኑን ገልጸዋል አልሀፊዝ አልዒራቂ ኢህያአ ዑሉሙዲን ለተሰኘዉ የኢማም አቡሀሚድ አልገዛሊ ኪታብ ሀዲሶች ባደረጉት ፍተሻ ይህን ሀዲስ ሀሰን» ብለዉታል አልሀፊዘል ቡሶዕይሪ እብን ኹዘይማህ ከሶሂህ ጥራዛቸዉ ዉስጥ አስፍረዉታል ሲሉ መስክረዋል አልሀፊዝ ሸረፈዲን አልዲማጢ ሰነዱ ሀሰን ነዉ ብለዋል ሰይድ አብን የህያ አልዐለዊ አንደመሠከሩትም ሀዲሱ በአልሀፊዝ እብንልሀዲ አልመቅዲሴ ሀሰን የተሰኘ ሲሆን ይህ ብይን በእብን አቡልሀቲም ይሁንታ ተችሮታል ከላይ የተሰጠዉ ማብራሪያ እንደሚያረጋግጠዉ ሀዲሱ በስምንት ዕዉቅ የሀዲስ ልሂቃን ይሁንታ ተሰጥቶታል እነርሱም አልሀፊዝ እብን ኹዘይማህአልሀፊዝ እብን ሀጀርአልሀፊዝ አልሙንዚሪአልሀፊዝ አልዒራቂአልሀፊዝ አልቡሶይሪአልሀፊዝ አልዲማጢአልሀፊዝ ዐብዱልገኒ አልመቅዲሲና አብን አቢሀቲም ናቸዉ ስክስተርጊብ ወተርዛብቅጽ ገጽ ሙ ነታኪጀስ ስፍካርቅጽ ገጽ ጊ የከስሀፊዝ ስስዒራቂ ፍተሻ ቅጽ ገጽ ስባሁ ዙዳድቅጽ ገጽ ይረ ራቪኪስገጽ መሩኣም ገጽ ስጉጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ የሸኽ አልባኒ ብይን ከርሳቸዉ በዕዉቀት በእጅጉ የሚልቁ ዕዉቅ የሀዲስ ሊቃዉንትን ብይን ተቃርኖ የተገኘ በመሆኑ በሀዲስ ምሁራን መርህ መሠረት ሻዝ ባይተዋር ግንዛቤ ይሆናል ሀዲስ የማጣራቱ ሂደት ለግል ብያኔ ሀቨርከህ በከፍተኛ ሁኔታ የተጋለጠ የዕዉቀት መስክ እንደመሆኑ በዕዉቀትም ሆነ በተቅዋ የተመሠከረላቸዉን የጥንቶቹን የሀዲስ ሊቃዉንት ብይን ተቀብሎ ማለፍ የተሻለዉ አማራጭ ነዉ ሸኽ አልባኒ ከሰነዱ ላይ አተኩረዉ ዉድቅ ሊያደርጉት ብዙ ከደከሙ በኋላ መልዕክቱንም ከግልጽ ሀሰቡ ለማዉጣት ተአዊል መድከማቸዉ አልቀረም እንዴት አድርገዉ። ስስተጠሱስፅገጽ የበከበቢኤ አንዲህም ማሰብ ይችሉ ነበር ደጋጎችን ማላቅ መልካም ሥራ ሲሆን በነብዩ ወይም በደጋግ ሰዎች ተወሱል ማድረግ አነርሱን ማላቅ ነዉና በመልካም ሥራ ተወሱል የማድረግ አካል ነዉ ማጠቃለያ የዚህ ሀዲስ ሰነድ በታላሳቆቹና በጥንቶቹ የሀዲስ ዑለሞች ይሁንታ ስለተቸረዉ ለመረጃነት ብቁ ያደርገዋል መልዕክቱም በሙዕሚኖች ሁሉ መብት ተወሱል ማድረግን ያጸናል ስትጨቃጪጩቁ ተከታታደ ፅትም ቅፅ በነብዩ ቀብር አልሀፊዝ አብን ሀጀር ፈሦይቻጳባሪ ከተሰኘዉ የቡኻሪ ማብራሪያቸዉ ዉስጥ እንደጻፉት እብን አቢሸይባህ በሶሂህ ሰነድ በዘገቡት ሀዲስ ማሊከዳር የተባሉት ስብዕና የሚከተለዉን ታሪክ አስተላልፈዋል በሰይድ ዑመር ዘመን ድርቅ ተከሰተ። እርሳቸዉም አለቀሱና ሸምሳኬ ሆይክኒ ማደረገ የተሳነኝንገ ነዉ ያደደረጉት አሉ ህልሙን ያየዉ ቢላል እብን ሀሪስ አልመዘኒ የተባለ ሶሀባ እንደሆነ ኢማም እብን ሀጀር ጨምረዉ ጽፈዋል ይህ ሀዲስ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ያስተምራል በነብዩ ካለፉ በኋላ ወደአላህ መቃረብ እንደሚቻል በቀብራቸዉ ወደአላህ መቃረብ እንደሚቻል ነብዩንጁ ካለፉ በኋላ ማናገር ወይም ዱዐ ያደርጉ ዘንድ መጠየቅ አእንደሚፈቀድ የተወሱል ህጋዊነት ተወሱል በሶሀቦች መፈጸሙ ዕዉቁ ታቢዒ ክስተቱን ተቀብለዉ ማስተላለፋቸዉ መ ከብን ዘሀጀርፈትሁፅባሬ አክብገ ከሲርሽስቢጻየቱ ወኒሀያደ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ ሌ ንገጉ ርሑ ኢማም አብን ሀጀርኢማም አብን ከሲርና ሌሎች ዑለሞች በክስተቱ አምነዉበት መክተባቸዉ ተቃዉሞና ምላሽ የተወሱል ነቃፊዎች ይህን ሀዲስ ከሰነድም ከመልዕክትም አኳያ ሊሀይሱት ሞክረዋል የሸኽ አልባኒን ሂስ መሠረት በማድረግ ነቀፌታቸዉን በቅርበት አንመርምር የስነድ ነቀፌታቸዉ ማሊከዳር በተሰኘዉ አስተላላፊ ዙሪያ ያጠነጠነ ነዉ ማገነቱና ታማኝነቱ የማይታወቅ በመሆኑ ዘገባዉ ዉድቅ ነዉ ይላሉ ሸኽ አልባኒን ልጥቀስ ኃኋዴፅ ጭ ጻመጋሥ ሽ ሣ። ከተሰገኘፃዉ ድርሳናቸዉ ዉስጥ አዉስተዉታል ከአቡበክርና ከዑመር ሀዲስ ሰምቶ አስተላልፏል ሰሳቻደጅ እና ዕሰፇጎሜሟ የሚሉ ርዕሶችን ስትነኩም የማሊከዳር ሸኾችና ተማሪዎች በዝርዝር ይቀርቡላችኃኋል ዐሊ እብን መደኒ ሰዉየዉን መጅሁል ማንነቱ የማይታወቅ ማለታቸዉን ከዚህ አኳያ ስናየዉ ስሁት መሆኑን እንገነዘባለን ታሪኩ ይህን ያህል በዝርዝር የሚታወቅን የኸሊፋዉ ባለሟል የማይታወቅ ማለት አያስኬድም ተአማኒነቱም የሚያጠራጥር አይደለምሪ ምክንያቱም ኸሊፋዎቹ ዑመርና ዑስማን የግምጃ ቤቶቻቸዉ በይተል ማል ሀላፊ አድርገዉ እንደሾሙት እብን ሰዕፅድ በቃት ዉስጥ እና ኢማም እብን ሀጀር ጠበቃት ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ ስስኪሳባህ ዉስጥ ታሪኩን ሲጽፉ ዘክረዋል ማፈቃዳር» የተሰኘዉም ለዚሁ ነዉ የግምጃ ቤት ሀላፊ ዑመርና ዑስማን ደግሞ በባህሪያቸዉ ታማኝ ለሆኑት ብቻ እንጅ እንዲህ ዓይነት ከባድ ሀላፊነት አይሰጡም ስለዚህ ሁለቱ ኸሊፋዎች ታማኝነቱን አፅንተዋል ስለማንነቱ ከነርሱ በላይ ምስክር አያሻም እንዲያዉም ማሊከዳር ነብዩን አግኝቷል የሚል መልዕክትም እብንሀጀር አስፍረዋል ከህጻናት ሶሀቦች መካከል አንዱ እንደሆነ ጠቁመዋል እናም ሶሀቦች ሁሱ ሽዉነተሻች ናቸዉ በሚለዉ የሀዲስ ሊቃዉንት መርህ መሠረት ታማኝ ይሆናል ሶሀባ የመሆን እድል እንዳለዉ በቀላሉ መረዳት ይቻላል ምክንያቱም ዑመር የግምጃ ቤት ሀላፊ አድርገዉታል ማለት በዑመር ዘመን ዕድሜዉ ለአካለ መጠን ደርሶ ነበር ማለት ነዉ ዑመር ኸሊፋ የሆኑት ነብዩ በሞቱ በ ዓመታት ተኩል ዉስጥ ነዉ ስለዚህ ማሊከዳር ነብዩ በሞቱ ጊዜ ዕድሜዉ ሰአካለ መጠን ተቃርቧል ከነዚህ ሁሉ ሁኔታዎች ተነስተዉ ይመስላል ዮርዳኖሳዊዉ የሀዲስ አዋቂ ሸኽ ሀሰን አልሰቃፍ ማሲከዳር ታማኝነት በሲድማዕ የጸደቀ ነዉ ለማለት የደፈሩት ዕዉቅ የሀዲስ ሊቃዉንት ሀዲሱን ሶሂህ ማለታቸዉያለማቅማማት መዘገባቸዉና ማስተላለፋቸዉም የይዘትም የሰነድም እንከን እንደሌለበት ያረጋግጣል ኢማም እብንሀጀር ሰነዱ ሶጻህ ነዉ ብለዋል ኢማም እብንከሲርም አንደዚሁ ይሁንታ ችረዉታል በይሀቂእብን አቢሸይባህ ጦበራኒና ኢማም ሻፊዒይም ዘግበዉ አስተላልፈዉታል ደህ ሁሱ ዕዉነታ ከያስ ሸኽ ከስባኒ ይደህገ ዘገባ ደካማ» ሲሱ የቻሱበት ምክገያት ምገደገ ነዉ። ደርጊቱ ከተወሱል ጋር እንደማይገናኝም ለመግለጽ ሞክረዋልሸኽ አልባኒ በህይወት ባለ ሰዉ ዱዐበመልካም ሥራና በአላህ ስሞች ብቻ ተወሱል እንደሚቻል ከሚያምን ሰዉ ይህን መስማት ይገርማል በህይወት የሌሉን ነብይ ዱበ ስድርጉስገ ብሎ መጠየቅ ከተወሱልም በላይ ነዉ ሸኽ አልባኒ የቸገራቸዉ የሰነዱ ጉዳይ ሳይሆን ሦስት ነገሮች ይመስሉኛል ሙታን አይሰሙም ብለዉ ማመናቸዉ ስጉጨቃጨቁ ተከታታዩ ዕትም ቅፅ ነብዩጅ ከሞቱ በጊላ ለኡመታቸዉ ዱዐ አያደርጉም ብለጢ ማመናቸዉ ድርጊቱን ከአላህ ዉጭ እገዛ ከመጠየቅ እስቲጋሳብሉም ከሽርክ ጋር ማያያዛቸዉ በተወሱል ደጋፊዎች እይታ ሩ ሙታን አይሰሙም የሚለዉ ዕምነት ከቁርአንም ከሀዲስም መረጃ ሊቀርብለት የማይችል ጅራፉኙዮ ነዉ ሩ ነብዩጁ ከሞቱ በኋላ ለኡመታቸዉ ዱዐ አያደርጉም የሚለዉም ፅምነት ጅጁራፉት ነዉ ሩ ድርጊቱን ከሽርክ ጋር ማያያዝም ጅራፉም ነዉ ነብዩ ሽርክ አያስተምሩምሶሀቦችም ሽርክ አይተገብሩም በነዚህ ስጀገጻዎች ዙሪሯ ከገነባችሁት በቂጻ ተነስታችሁ ሀዲሱኘ ዉድቅ ከማደረገ ይስቅ ከሀዲሱ ተነስታችሁ ስስተሳሰቦቻችሁኘ በቂጻችሁን ገርዙ ነዉ የተወሱል ደጋፊ ዑለሞች ጥያቄ ትክክለኛዉ ጉዞም ይህ ነዉ ከራስ አስተሳሰብና ግንዛቤ ተነስቶ ተአማኒ ዘገባዎችን ከመጠራጠር ይልቅ ሀዲሶቹን መሠረት አድርጎ ግንዛቤን ማስተካከል ተቀዳሚ ሊሆን ይገባል አሁን የሚስተዋለዉ ግን የተገሳቢጦሽ ጉዞ ነዉ የሙታንን መስማት አለመስማትና በዚህ ዙሪያ የሚቀርቡ መረጃዎችን ወደፊት ራሱን በቻለ ርዕስ አመሰስበታሰለሁ ስትጨቃጨዋ ተክታታይ ፅትም ቅፅ የዐሲ እብን አቢጣሊብ እማኝነት ነብዩ በተቀበሩ በሦስተኛዉ ቀን አንድ በደዊን አመቃብራቸዉ ድረስ ሄዶ ያደረገዉን ተማጽኖና ተወሱል ኢማም ዐሊ አብን አቢ ጣሊብ አዉግተዋል ኢማም አልቁርጡቢ ለአልኒሳእ በሰጡት ማብራሪያ ዉስጥ አንዲህ ዘግበዉታል ሠ ። ከተፍሲር ሽከብገ ከሲር ትረካ የተጠሰደ ከ መድመስ ከስኪዲህ ገጽ መገኒቅጽ ገጽ ከስቪሸርሁስ ክቢር ቅጽገጽ ሽትጨቃጨጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ከዚህ በደዊን ግጥም የመጀመሪያዎቹ ሁለት ስንኞች ከተቀደሰዉ የነብያችን መስጊድ ዉስጥ ተከትበዉ ለምዕተ ዓመታት ሲነበቡ ኖረዋል ሁለቱ ታሪኮች ልክ እንደበፊተኞቹ ሁሉ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ያስጨብጡናል የነብያችን ሙዕጂዛና ከመቃብር ዉስጥ ሆነዉ መናገራቸዉ የአልኒሳእ የቁርአን አንቀጽ ዘመን ተሻጋሪ መልዕክት መ ወ ወ ነብዩን ካለፉ በኋላ ምህረት ይለምኑ ዘንድ ከመቃብራቸዉ ድረስ ፄዶ መጠየቅ እንደሚቻል ነብዩ ከህልፈተህይወታቸዉ በኋላም ለኡመታቸዉ ምህረት እንደሚለምኑና ዱዐ እንደሚያደርጉ ይህ ዕድል ለሶሀቦች ብቻ ሳይሆን ለኛም ክፍት መሆኑ የርሳቸዉ የምህረት ልመና የአላህን ምህረት አንደሚያፋጥን የነብዩ ቀብር ዚያራ አንደኛዉ አደብና አፈጻጸም ነብዩዝኞ ካለፉ በኋላ ማናገር ወይም ዱዐ ያደርጉ ዘንድ መጠየቅ እንደሚፈቀድ ነብዩ ካለፉ በኋላ በርሳቸዉ ወደአላህ መቃረብ እንደሚቻል የተወሱል ህጋዊነት ከነብዩ መቃብር ዘንድ ሄዶ ከአላህ ምህረት ይለምኑ ዘንድ ነብዩን መጠየቅ በጥንት ሙዕሚኖችና ዑለሞች መፈጸሙ ዕዉቅ ስብዕናዎች ክስተቱን ፅድቅ ችረዉ ማስተላለፋቸዉ ታላላቅ የታሪክና የሀዲስ ሲቆች በክስተቱ አምነዉበት መክተባቸዉ ተቃዉሞና ምላሽ በነዚህ ሁለት ታሪኮች ዙሪያ የሰነድ ተቃዉሞ ለሰማንሳት መሞከሩን « የሚጠቁም ጽሁፍ መፉሂም ከተሰኘዉ የሸኽ አልዐለዊ ኪታብ ዉስጥ ገጽ ስስዐስዊመፋሂም የጂቡ ስንቱሶዘህገጽ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ላይ አንብቢያለሁ ዝርዝር ምክንያቱን የተመለከተ የተቃዉሞ መነሻ ግን አላየሁም። ሠኞሙ ከስኒሳክ ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ በእናታችን ዐኢሻ ጽድቅ የተቸረዉ ኢማም አልዳሪሚ ስሳህ ሰነብዩ ክሞቱ በኋሳ የሰጣቸዉን ክብር የሚያጠሳ ምስሬጨ በሚል ርዕስ ሥር ባሰፈሩት አንድ ዘገባ እንደተመለከተዉ የመዲና ሰዎች ድርቅ አገኛቸዉና ለዐኢሻ ችግራቸዉን አዋዩ እናታችንም የነብዩኀገ ቀብር ተመስከቱ ቀጻዳ ክፈቱና በርሱና በሰማይ መካከስ ጣሪያ ከገጻይናር ስድርጉ በማለት አዘዚቸዉ የሀዲሱ አስተላላፊ የሆኑት አቡልጀዉዛእ አዉስ እብን ዐብደላህ ሽንደተባሱት ከደረጉ ወዲያዉኑ ዝናብ ዘነበስን ሰጽዋት በቀስ ገመቡችም ወፈረ» ሲሉ አዉግተዋል ያ ዓመት ግመሎች የደለቡበት ስለሆነ ዐመል ፈትቅ የምርት ዓመት ተብሉ ተሰየመ ከዚህ ሀዲስ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች እንማራለን በነብዩይ ቀብር የተደረገ ተወሱል ዐኢሻ ይህን የተወሱል ዓይነት ማስተማራቸዉ ሶሀዕቦችም የርሳቸዉን ትምህርትና አመራር ያለተቃዉሞ መቀበላቸዉ የዐኢሻ የተወሱል ግንዛቤ የነብያችን ተአምርና ክብር ቀብሩ ክብር ያገኘዉ ታላቁ ነብይሯ ከዉስጡ ስላረፉ በመሆኑ ከነብዩቕ ጋር ግንኙነት ያላቸዉ ነገሮች ሁሉ ክብር አላቸዉና በነርሱ ወደአላህ መቃረብ አንደሚቻል ሱነን ስበዳሬሚ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ተቃዉሞና ምላሽ የሀዲሱ መልዕክት ከሸኽ አልባኒና ከጓዶቻቸዉ የተወሱልና የተበሩክ የዐቂዳና የሽርክ ግንዛቤ ጋር የሚጣረስ ከመሆኑ አኳያ ለሰነዱ ጥራትና ለመልዕክቱ እንዲህ በዋዛ እጅ ይሰጣሉ ተብሎ አይታሰብም የቻሉትን ያህል ፍልሚያ እንደሚያደርጉ የሚጠበቅ ነዉ ሁለት እርከኖች ያሉት ግብግብ አድርገዋል የመጀመሪያዉ በሰነዱ ጥራት ዙሪያ ጥርጣሬ ማጫር ሲሆን ሁለተኛዉ ሌላም ጊዜ እንደሚያደርጉት ሰነዱ ትክክፅ ነዉ ብሰገ ብገቀበስ ከገካ» በማለት የሚሰነቅሩት ሀሳብ ነዉ እዚህ ላይ ሰነዱ ትክክስ ቢሆነ ከገነኳ መልዕክቱ የበቢሲሻ የገስ ገንዛቤ ስስሆነ የመቀበፅ ገዴታ የስብነም የሚል ለሰሚዉ ግራ የሆነ ሀሳብ ደንቅረዋልኝ አላህ ይዘንላቸዉ ግድፈታቸዉን ይቅር ብሎ ጀነትን ይወፍቃቸዉ ሁለቱንም ተቃዉሞዎቻቸዉን በተናጠል እናያቸዋለን ሰነዱን በማስተላለፉ ሂደት ዉስጥ የተሳተፉ ስብዕናዎች ከታች ወደላይ አቡኑዕማን አቡፈድልሰዒድ እብን ዘይድዐምር እብን ማሊክና አቡልጀዉዛእ ሲሆነሸኽ አልባኒ በመጀመሪያዎቹ በሁለቱ ላይ ጥርጣሬ አጭረዋል አቡልፈድልን በሚመለከት እንዲህ አሉ ኦሙ ሥ ጋ ር ሖ ታማኝ ቢሆገም በክደሜዉ መጨረባ ዘመገ ብዝታ ስጥቅተታልስ ሆኖም ይህ ምክንያት እርሾ አያነሳም ሰዉየዉ የቡኻሪ ሸኽ ናቸዉ ከመጃጃታቸዉ በፊት ቡኻሪ ከመቶ በላይ ሀዲሶችን ዘግበዉላቸዋል ከጃጁ በኋላ ግን አንድም ሀዲስ ከርሳቸዉ መዘገቡ እንዳልተሰማ ከስተወሱስገጽ ያስፈዉ ምነጭ ስጉጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ዳረልቁጥኒ አረጋግጠዋል እብን ዛባን ከዳዱ በኋሳ ስገባብነት የስሳቸዉገ ዘገባዎች ስስተሳስፈዋስ ማለታቸዉን ኢማም ዘሀቢ ሲሀይሱ ሸብን ዛባን ስስባባሳቸዉ ስገዲት ሀዲስ ከገኳ ዋቢ ማቅረብ ከይችሱም ብለዋልማ ስለዚህም ሸኽ አልባኒ ይህገ ሀዲስ ያወጉት ምገስስባት ክከጻጁ በኋሳ ስሆን ይችሳስ በማለት ያቀረቡት መሳምት በኢማም ዳረልቁጥኒና በዘሀቢ ምስክርነት ዉድቅ ይሆናል ሸኽ አልባኒ በሁለተኛነት የሀየሱት ስብዕና ሰዒድ አብን ዘይድ ሲሆን እርሱን በተመለከተ እንዲህ ብለዋል ጮ ህ ሥ ሠወ ዳመ ቃ ቃጫ ኃሙማ ፅ ዴዴሠ ዲዴዱ። የሸኽ እብን ተይሚያህ ገለጻ እነዚህንና ሌሎችንም መልስ አልባ ጥያቄዎች ያስነሳል ማጠቃለያ ይህ ሀዲስ የሰነድ እንከን የለበትም መልዕክቱም ተወሱልን ያጸናል በነብያችንና ከርሳቸዉ ጋር ግንኙነት ባላቸዉ ነገሮች ሁሉ ክብርና ቅድስና አላህን የመማጸንን ጥበብም ያስተምራል ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ጨመሩ ጨጨዴ የአባታችን አደም ተወሱል ዑመር አብንል ኸጣብ እንዳስተላለፉት የአላህ መልዕክተኛይጮ አንዲህ ብለዋል አደም ሀጢአት በፈጸሙ ጊዜ የሚከተለዉን ዱዐ አደረት ዎ ጫ። አላህም ስደም ሆይ ሰዉነት ተናገርክበከርገጥፕም እክርሱ ክየትናዉም ጡር በሳዩ ከኔ ዘገድ ተጠጻድ ነዉጠ በርሱ መብትክብር ተማጸክነኝ ምህረት ስደዴርጌስሀስሁ ሙህመድ ባይናር ናር ስስፈጥርህም ነበር አለ እብን ዐባስ ዋቢ ተደርገዉ በተሳለፈ ሌላ ክዘገባ መሀመድሯ ቫባይናር ናየ ስደምገንምጀነትገምክሳትገም ስስፈጥራቸዉም ነበር» ማለቱ ተወስቷል በአልሀኪምበሱዩጢና በሌሎችም ዑለሞች ሶሂህ የተ የሚከተሉትን ቁም ነገሮች ያስተምረናል የነብያችን ልቅና ነቢዩ አደም በርሳቸዉ በረከት ሐጢአታቸዉ መማሩ ቲዲ ቲቲ ፒ የጋሀኪምከስበደሀቂስልሱየጢ ጦበራኒ ከስዘኪም ሰኘዉ ይህ ሀዲስ ስትጨቃጨቁ ተከታታደ ሰትም ቅፅ ፎቄሑፏጐሑኘኹሙሼፎፎ በነብዩ ክብርና ልዕልና ተወሱል ማድረግ አእንደሚበረታታ በዚህች ዓለም በህይወት በሌሉበት ዘመንና ሁኔታ ተወሱል በርሳቸዉ ማድረግ እንደሚወደድ በነብያችን ክብር ተወሱል ማድረግ የነብያት ሱና መሆኑ ነብያችን ለዓለም መፈጠር ሰበብ መሆናቸዉ ሳይፈጠሩ በፊት በላይኛዉ ዓለም ዝናቸዉ የገነነ አንደነበር በርሳቸዉ ክብር አላህን መማጸን ያለዉ ትሩፋት ተቃዉሞና ምላሽ የተወሱል ነቃፊዎች ይህን ሀዲስ ከሰነድም ከመልዕክትም አኳያ ዉድቅ ሊያደርጉት ተረባርበዋል ሸኸ አልባኒ ሰነዱ ደካማ መሆኑን ለማሳየት ዝርዝር ሀተታ አቅርበዋል። በማለት ላቀረቡአቸዉ ተከታታይ ጥያቄዎች ያገኙአቸዉ ከስመዋዛበ ስዱንያህ መሩሂም ገጽ ከስበቀራህ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅሳ ደ ዐወ አወንታዊ ምላሾች እንደሆኑ ተናግረዋል የሸኽ አልባኒ ነቀፌታ ባጭሩ ሲቀመጥ የሽብገ ከባስ ተፍሲር ስክ ከገደነብየ ተፍሲር የሚታይ መርፉሰዕ ነዉ ደህ ሆና ከያስ ስደም በተወሱፅ ምህረት ስገኙ ማሰት ገጭት ነዉ የሚል ይሆናል ይህ ነቀፊፈታ ሁለት ክፍተቶች ይስተዋሉበታል ሀ ሀዲሱ የተጋጨዉ ከቁርአን ጋር በቀጥታ ሳይሆን የቁርአን ማብራሪያ ነዉ ተብሎ ከቀረበዉ ዘገባ ጋር ነዉ እናም ከቁርአን ጋር ይጋጫል ተብሎ መነገሩ ስህተት ነዉ ለ ሀዲሱን ራሱን የዚህ ቁርአናዊ መልፅክት ማብራሪያ አድርገዉ ያቀረቡት ሊቃዉንት አሉ ማለትም ነቢዩ አደም ከአላህ የተቀበሉት ቃል በነብዩ ደሁገብህ የሚለዉን ተወሱል አዘል መልዕክት እንደሆነ የእነዚህ ሊቃዉንት አቀራረብ ይጠቁማል ለምሳሌ ሸኽ አሉሲ ሌሎች ተፍሲሮችን ከዘረዘሩ በኋላ እንዲህ ብለዋል አዴጋ ህሁ ጫመ ዶዶ። ጢ ጉሙ በኤ ስት ጨታዖጨዋ ተክታታፎቦ ሰትም ቅሰ ስገነነነትነ ሰዉ ነጮ ሀሆፈጠሞ ዉ ከነገ ሀመፅኩ ዘኘገደ ብቻ ነዉ ከሚለዉ ግልጽ የቁርአን መልዕክት ጋር ይጣረሳል ሸኽ አልባኒ እዚህ ላይ በምክንያት ሀ እና በዓላማ ከሸ መካከል ያለዉን ልዩነት ልብ ያሉ አይመስልም መሀመደ ባይናር ናር ስስሰፈጥርህም ነበ» ማለትና የፈቨኩክህ ሙዘህክመድነ ታገሰገስ ዘነገደ ነዉ ማለት ሁለት የተለያዩ ነገርች ናቸጢ ሀዲሱ አደም የተፈጠሩበትን ሰበብ ርሀፀ ሲገልጽ አንቀጹ ደግሞ የተፈጠሩበትን ዓላማ ህፀርቨሃ ይገልጻል ነቢዩ አደም በነብዩ ሙሀመድሯ በረከት የተፈጠሩ ቢሆንም የተፈጠሩለት ዓላማ ግን አላህን ማገልገል ነዉ ሀዲሱን በዚህ መልኩ ከተረዳነዉ ሸኽ አልባኒን ያሰጋቸዉ ግጭት አይኖርም ዓስም የተፈጠረችዉ ስነብዩ ሙህመድ ሲባስ ነዉ የሚለዉን ከዚህና መሰል ዘገባዎች የተቀዳ አባባል በጎ ትርጉም ሸኽ እብን ተይሚያህ በሚያምር ሁኔታ አብራርተዉታል የርሳቸዉን ሀሳብ በራሴዉ ቋንቋ አሳጥሬ ላቅርብ ሸኹ በሀዲሱ ሰነድ ባያምኑበትም መልዕክቱ ግን ችግር አንደሌለበት በሁለት መንገድ አብራርተዋል አንደኛ አላህ ሰማይ ምድሩንዐርሽንና ኩርስይንየላይኛዉንም የታችኛዉንም ዓለም የፈጠረዉ ለሰዉ ልጆች መሆኑ ይታወቃል በቁርአንም ተደጋግሞ ተገልጾአል የሰዉ ልጆች ቁንጮ ደግሞ ነብያችን ናቸዉስለዚህ ዓለም የተፈጠረችዉ ለርሳቸዉ ነዉ ወይም አርሳቸዉ ባይኖሩ ኖሮ ዐርሽ ኩርሲዉ አይፈጠርም ነበር ወዘተ መባሉ ችግር የለበትም ለሌሎች ሰዎች የተፈጠረች ዓለም ለርሳቸዉ የበለጠ ተገቢ ትሆናለችና ስስዛሬያት ከስተጠሱስገዘ ቨሽትጨቃጨዋ ተከታታይፎ ፅትም ቅፅ ሁለተኛ አንድ ነገር የተፈጠረዉ ለዚህ ዓላማ ነዉ መባሉ ሌላ ዓላማ የለዉም ማለትን አያስይዝም አላህ ፍጡራንን የፈጠረበት የላቀ ግብ ያለዉ ሲሆን ለኛ የገለጸልን ኢምንቱን ነዉ በመጨረሻም በይዘት ከዚህ ሀዲስ ጋር የሚመሳሰሉ ሌሎች ዘገባዎች መተላለፋቸዉን መጥቀስ ጠቃሚ ሳይሆን አይቀርም ሸኽ እብን ተይሚያህ ፈታዋቸዉ ዉስጥ ሁለቱን ዘክረዋቸዋል ኢማም ጀላሉዲን አልሱዩጢ ጎሷዱቶዱሩፍቋ መጋታረ» ዉስጥእንዲሁም አቡበክር አልአጀሪ ኋዳሪሪዐሥታሥ ከተሰኘዉ ኪታባቸዉ ዉስጥ ለነቢ አደም ተወሱል የሚሆኑ ዋቢዎችን አዉስተዋል እነዚህ አራት ዋቢዎች የመጀመሪያዉ ሀዲስ ያለበትን እንከን በመጠገን ደረጃዉን ከፍ እንደሚያደርጉት በከፊል ሊቃዉንት ዘንድ ይታመናል የዳናዉ የዒልም ኮከብ ሸኽ አህመደ ዳኒ ሪምቃቆ ከተሰኘዉ የዱዐ መድብላቸዉ ዉስጥ ነብዩን ለማወደስ የቋጠሯቸዉ ተክታዮቹ ስንኞች ዘገባዉ በሀገራችን ዑለሞች ይሁንታ ማግኘቱን ጠቋሚ ነዉ ታሽ ኔ ናጭ ። ሚ አ ኪስሚሳህና ስስሀምዱ ሲሳህ በማስት ከህመድ ኦ «ፈያ ስትጨቃጩቁ ተከታታይደ ሰትም ቅፅ ደግሞ እንደሚወደድ ተብራርቶአል ስለዚህ ከርሳቸዉ ጋር ተስስር ባለዉ ነገር ሁሉ ተወሱል ይቻላል አላህ በሚወዳቸዉ ነገሮች ሁሉ ተወሱል ማድረግ ይፈቀዳል አላህ ደግሞ ከነብያችንና ከደጋጎች ጋር የተገናኙ ቅርሶችን ሁሉ ይወዳል ስለዚህ በነዚህ ቅርሶች ተወሱል ማድረግ አላህ በሚወደዉ ነገር ተወሱል የማድረግ አካል እንጅ ሌላ አይደለም ሸኽ አልባኒ ከሁለቱ የተሳሳቱ ማናጸሪያዎቻቸዉና ከተወሱል ግንዛቢያቸዉ ተነስተዉ በተበሩክ አኹራዊ ጉዳይ መሻት ክልክል ነዉ ተወሱል ማድረግም ክልክል ነዉ በማለት ያሰፈሩት ማጠቃለያ መረጃ ሊያቀርቡለት ያልቻሉ ስሁትና ፈር የለቀቀ ድምዳሜ መሆኑ ግልጽ ነዉ ፊ ዴ ተበሩክ የሚቻለዉ ከነብያችን ጋር ንክኪነት ባላቸዉ ቅርሶች ብቻ እንደሆነ ሸኽ አልባኒ መናገራቸዉም ስህተት ነዉ ምክንያቱም አንድን በነብዩ ዘመን የተፈጸመ ድርጊት ለርሳቸዉ ብቻ በተለየ ሁኔታ የሚያገለግል አንደሆነ ለማመን ይህንኑ በግልጽ የሚደነግግ የተለየ መረጃ ያስፈልጋል ይህ ዓይነቱ መረጃ ደግሞ ከማንም ዘንድ የለም አንዲያዉም የታሪካችን ታላላቅ ስብዕናዎች በዑለሞችና በደጋጎች ተበሩክ ያደረጉባቸዉ በርካታ አጋጣሚዎች የሸኽ አልባኒን ግንዛቤ አፈንጋጭ ሻዝ ያደርገዋል በተበሩክ ጉዳይ ራሱን የቻለ መጽሀፍ እየተዘጋጀ ስለሆነ ከዚህ በላይ መግፋት አስፈላጊ መስሎ አልታየኝም ለጊዜዉ የተወሱል ሌላ ገጽታ መሆኑን ከተረዳን በቂ ነዉ ስትጨቃጨጩቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ በሁሉም እርከኖች እስካሁን ባቀረብናቸዉ የቁርአን መልዕክቶችየሀዲስ ዘገባዎችየታሪክ ዕዉነታዎች የዓለማት እዝነትሯይ በሁሉም የህልዉና አርከኖቻቸዉ ወደአላህ መቃረቢያ ሆነዉ እንደሚያገለግሉ ተረድተናል ሁ ገና ሳይፈጠሩ በፊት ነቢዩ አደም በርሳቸዉ ተወሱል አድርገዉ ምህረት ተጎናጽፈዋል ሁ አይሁዶችም ወደፊት በሚመጣዉ ነብይ አያሱ ተወሱል አድርገዉ መከራዎቻቸዉን በድል ተሻግረዋል በነብይነት ዘመናቸዉ በክብራቸዉ ዓይነስዉር ብርሀን አግኝቷል ካለፉም በኋላ በስማቸዉ ዝናብ ዘንቦአል ባለጉዳይ ጉዳዩን በርሳቸዉ ተወስሎ አስፈጽሞአል ሀጢአተኛ ለሀጢአቱ ምህረት ተጎናጽፎአል ድርቅ በበረከታቸዉ ተወግዶአል በመጭዉ ዓለም በታላቁ የጭንቅ ዕለትም የሰዉልጆች ብቸኛ አማላጅ እርሳቸዉ እንጅ ሌላ ማንም አይደለም በሁሉም የህልዉና እርከኖቻቸዉ ለሰዉ ልጅ የመዳን ሰበብ ተደርገዋል በህይወት ሳለን ያስፈልጉናል በመከራ ጊዜ ያስፈልጉናል ለደስታችንም ለሀዘናችንም ያስፈልጉናል በመጭዉ ዓለምማ በተለየ ሁኔታ ያስፈልጉናል ከርሳቸዉ በስተቀር የአምላክን ቁጣ ማን ደፍሮ ሊያበርድልን። ኃፊን አሬ ዚሬ ከነዚያ ከነርሱ የሚገገዚቸው ማገናቸውም ወደ ከሳህ በጣም ቀራቢቦቸሙ ጠደ ጌታቸወ መቃረቢያገ ሥራ ደፈስጋስ ከዝነቱገም ይከጅሳሱ ቅጣቱንም ይፈራስ የጌታህ ቅጣት የሚፈራ ነውና በአነዚህ የቁርአን መልዕክቶች ዉስጥ የተጠቀሰዉ መቃረቢያ ከመልካም ሥራ በተጨማሪ ሁሉንም ዓይነት ተወሱሎችና ከስኒሳከ ከስማኪጻህ ከስኪሥራከክ ከሽትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅትም ቅፅ መቃረቢያዎች እንደሚያካትት የሚያመለክቱ የዑለሞች ገለጻዎች ስላሉ አንቀጾቹ ለተወሱል መረጃ ተደርገዉ ሲጠቀሱ ይስተዋላል ሰ የሀዲስ ዘገባዎች በነብዩ የተወሱል መመሪያ ተሰጥቶት በመተግበር የዓይኑ ብርሀን የተመለሰለትን ሶሀባ ታሪክ የሚያወሳዉና በቁጥር የተጠቀሰዉ ሶሂህ ሀዲስ ረ በነብዩ ተወሱል አድርጎ ዑስማን ጉዳዩን የፈጸሙለትንሶሀባ ታሪክ የሚያወሳዉና በቁጥር የተጠቀሰዉ ሶሂህ ሀዲስ ዑመር በነብዩ ተወሱል ያደርጉ እንደነበርና በነብዩ አጎት ተወሱል ማድረጋቸዉን የሚተርከዉ ሶሂህ ሀዲስ ነብዩ በሌሎች ነብያት ሁሉ መብትና ደረጃ ተወሱል ያደረጉበትና በቁጥር የተጠቀሰዉ ሀሰነ ሀዲስ ነብበቦ በሙዕሚኖች ሁሉሱሉ ተወሱል ማድረጋቸዉ የተገለጸበትና በተራ ቁጥር የተጠቀሰዉ ሀሰን ሀዲስ ዐኢሻ በነብዩ ቀብር የፈጸሙትና ያስፈጸሙት ቅቡልነት ያለዉ ተወሱልበቁጥር የተጠቀሰ በመጭዉ ዓለም የሰዉ ልጆች የነብያችንን አማላጅነት የመሻታቸዉን ዕዉነታ የሚያብራራዉ ሶሂህ ሀዲስበቁጥር የተጠቀሰ ስለተበሩክ የሚተርኩ በአሥሮች የሚቆጠሩ ሶሂህ ሀዲሶች ሐ በሶሀባበታቢዒና በሌሎች ዘመናት የተፈጸሙ ዕዉቅ ታሪኮች ማሊከዳር በተሰኘዉ ዕዉቅ ታቢዒ ወይም ሶሀባ እማኝነት ከነብዩ ቀብር ላይ የተፈጸመ የተወሱል ድርጊትበቁጥር ተጠቅሶአል ከትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰፅትም ቅፅ ቬኤፍፍፍኗሦሎ በዐሊ እብን አቢ ጣሊብ የተላለፈዉና ከነብዩ ቀብር ላይ የተፈጸመዉ የተወሱል ድርጊትበቁጥር ተጠቅሶአል በዕዉቁ ዐሊም በዑትቢ አማኝነት ከነብዩ ቀብር ሳይ የተከናወነ የተወሱል ድርጊትበቁጥር ተጠቅሶአል መ የአራቱም መዝሀብ ዑለሞች ኢጅማዕ በዚህ መጽሀፍ ዉስጥ የተዘረዘሩ ለተወሱል ጽድቅ የቸሩና የተገበሩ ከ በላይ የቁርአን ተፍሲርየሀዲስየፊቅህየኡሱልና የሌሎችም የአስልምና የዕዉቀት መስኮች ዑለሞች ለአብነት ተወስተዋል ለተወሱል መረጃነት አንድ ሶሂህ ሀዲስ ባቻ በቂ ቢሆንም የብዙሀን ዑለሞች ዕይታ ምን ያህል በመረጃ የከበረ አንደሆነ ለማሳየት ሲባል የተለያየ ደረጃ ያላቸዉ የሀዲስና የታሪክ ዘገባዎችየዑለሞች ኢጀጅማፅና በአንድ ወይም በሌላ መንገድ ከአጀንዳዉ ጋር ግንኙነት ያላቸዉ የቁርአን መልዕክቶች ተጠቅሰዋል መ ዩዚህገ መጽሀፍ ገጽ ደመስከቱ ፈታፖሦጋመሸ። በ ሒ ኣ ስትጨቃጨዋ ተከታታይ ስትም ቅፅ የሚጠቀሙበት መርህ ሲሆንበዚህ አጀንዳ ግን ይህን መርህ ሲጸየፉ ይስተዋላል ሸኽ አብን ተይሚያህ ተወሱልን ከመሀላ ቀሰም ጋር ለማገናኘትና ከተሸፉፅ ለመነጠል ያደረጉት ጥረት የሶስተኛዉ ስልት ማሳያ ነዉ በዒልም ሚዛን እዚህ ግባ የማይባሉ ደካማና መሠረት አልባ ሀዲሶችን ደርድሮ የተወሱል ህልዉና በነቪኪህ ሀዲሶች ላይ የተገነባ ማስመሰል ሌላኛዉ ስልታቸዉ ነዉ ሸኽ አልባኒ ከኪታባቸዉ በስተመሀል ጆምረዉ የደረደሩአክቸዉ ደካማ ሀዲሶችና ሎጂኮች ለዚህ ጥሩ ናሙናዎች ይሆናሉ በመጨረሻም ከተወሱል ጋር ግንኙነት የሌላቸዉን ወይም ተወሱልን ለመቃወም ምርኩዝ የሆኑ ሀሳቦችን የማይመለከቱ የቁርአን መልዕክቶችን እክርክሩ መሀል መደንቀር ሌላዉ የተቃዉሞ ስልት ነዉ ኢማም ሸዉካኒና ሴሎች ዑለሞች ተወሱልን ለመቃወም ያለአግባብ የሚጠቀሱ የቁርአን መልዕክቶችን ሰብስበዉ ሀይሰዋል ቀጥሎ አእመሰከታቸዋለሁ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ዛራርሥራርክክክክ ለተቃዉሞ የዋሉ የቁርአን መልዕክቶች አጭር ዳሰሳ በተወሱል ተቃዋሚዎች ያለአግባብ የሚጠቀሱ የቁርአን መልዕክቶች አፈሳሰር ከላይ እንደገለጽኩት በኢማም ሸዉካኒና በሌሎች ዑለሞች በየአጋጣሚዉ ተነቅፈዋል ምን ያህል የተሳሳቱ ግንዛቤዎች እንደሆኑ እኛዉ ራሳችን በጥቂት ምልከታ ልንደርስበት እንችላለን የተወሰኑ ናሙናዎችን እንይ በዳይ ንጽጽር ተወሱል ማለት በነብዩ ወይም በደጋግ ሰዎች ወደ አላህ መቃረብ ነዉ ይህ ደግሞ ጣኦታዉያን በጣኦታት ወደአላህ ከመቃረባቸዉ ጋር ይመሳሰላል ይሉና የሚከተለዉን የቁርአን መልዕክት ይጠቅሳሉ አ « ። ሲሷት ጀነት ዉስጥ ካገተ ጋር ከሆኘ ዘገደ ስስችስኝ ስስች ሙሳ ይህገ ብደገ ሲሰጧት ጠስ ጠዲያዉኑ ስሳህ የጠየቀችዉገ ብይገ ስጣት በማስት ጠህይደ ስጠረደሳቸዉ ይህች ባልቴት ሙሳን የሽርክ ስሜት ሳይሰማት ጀነትን ጠይቃለች አላህ ጥያቄዋን ወዶ ለሙሳ ወህይ አዉርጻል ነብዩም ታሪኩን ወደዉና ለህዝባቸዉ ትምህርት ይሆን ዘንድ ፈቅደዉ ተርከዉታል እንዲያዉም አገደዚች ባስቴት ጥያዊያችሁን ስሳምረ በማለት ወደርሱ ገፋፍተዋል በደጋጎች ሷሊሂን ሙታን መታገዝ በነብያትና በመላኢኮች ስለመታገዝ አስቲጋሳ ከላይ የቀረቡ መረጃዎች በሙሉ በደጋጎች ሙታን ለመታገዝም መረጃ ተደርገዉ በዑለሞች ይጠቀሳሉ ምክንያቱም በመላኢኮች መታገዝ በዓይን የማይታይን አካል እገዛ መሻት ነዉ ነብዩ ካለፉ በኋላ እገዛ መጠየቅም እንደዚሁ ነዉ ክብገ ሂባገሀኪምጦበራኒና ሴሱችም በሶዛህ ሰነድ የዘገቡት ጾር ቡመር በብደሳህ ስፅካሚፅከሲመቱን ሀዲሸህ ሬፊፅሲስቲጋሳጻረስ ሙስጦሩፌ ስሳታሚ ደመፅከቱ ስትጨቃጨዋቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ እስቲጋሳ በቃላት አወቃቀር ካልሆነ በስተቀር በመሠረታዊ ባህሪዉ ከተወሱል እንደማይለይ የሚናገሩና የሚያብራሩ ዑለሞች ተወሱልን የሚፈቅዱ ሀዲሶችን በሙሉ ለአስቲጋሳ ፈቃድ ይጠቀሙባቸዋል ምክንያቱም ተወሱል በደጋግ ሰዎች መቃረቢያነት ጉዳይን ከአላህ መጠየቅ ሲሆን እስቲጋሳ ደግሞ በደጋግ ሰዎች ሰበብነት ጉዳይን በአላህ ማስፈጸም ነዉ በህይወት ያሉ ሰዎችን እገዛ መሻት ሙታንን እገዛ ለመሻት መረጃ እንደሆነ የሚናገሩ ዑለሞችም አሉ በሁለቱም ሁኔታዎች አቅም የአላህ ብቻ ነዉ ጉዳይ ፈጻሚዉም አላህ ብቻ ነዉ በህደዎት ያስ ገዳይገ መፈጸም ይችሳፀ የሞተ ገገ ሽይደችስም ብሎ ማሰብ የአላህን የመፈጸም ስልጣን ለህያዉያን መስጠት በመሆኑ ሽርክ እንደሆነ እነዚህ ዑለሞች ይናገራሉ ዐየስም ህያዉያን ሰበብ ናቸዉ ከገጅ ራሳቸዉኘ ችስዉ ገጻይደ መፈጸም ስይችስም የሚል መረሚያ ከተነገረም ስሰበብነት ደጋግ መታገስ ምን ስነሳቸዉ። ስስነምስ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ዕትም ቅፅ ። ስትጨቃጨዋቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ፆ እንደሚያዩ ወይም እንደሚሰሙ ስለተረጋገጠላቸዉ መላኢኮች ወይም ነብያትና ደጋጎች ሙታን አይደለም ለጣኦታት የወረዱ የቁርአን መልዕክቶችን ለነብያት ወይም ለደጋግ ሰዎችለጣኦታዉያን የተላለፉትን ለሙስሊሞች የማዋል ግድፈት ሆነ ተብሎ በወንድሞች ዘወትር ሲፈጸም ይስተዋላል የኸዋሪጆች ክፉ ባህሪ መሆኑ ቡኻሪ በዘገቡት ሀዲስ ተነግሮአል በተጨማሪም ጥሪዱዐ ሁሉ አምልኮ እንዳልሆነ ይታወቃል ዶክተር ጀይላን ኸድር ለማስትሬት ድግሪያቸዉ ባዘጋጁት አል ዱዐኡ ወመንዚለቱሁ ሚነልዐቂዳ አልኢስላምያ የተሰኘ የማሟያ ጽሁፍ ዉስጥ ለዱዐ ያህል ቋንቋዊና ቴክኒካዊ ትርጉሞችን የዘረዘሩ ሲሆን ከነርሱ ዉስጥ የአምልኮ ትርጉም የያዘዉ አንደኛዉ ብቻ ነዉ ጥሪ ሁሉ አምልኮብሉም ሽርክ ቢሆን ኖሮ በየተሸሁዱ አዩሀ ነብዩ አንተ ነብይ ሆይ በማለት ነብዩንቕሄ ጠዋት ማታ መጥራታችን ሽርክ በሆነ ነበር ጥሪ አምልኮ የሚሆነዉ ተጠሪዉ ወገን ራሱን ችሎ የመጥቀምም ሆነ የመጉዳት አምላካዊ ስልጣን እንዳለዉ ከማመን የመነጨ ሲሆን ነዉ ስቡ በብዱረህማገች ጀይሳገኘ ከብን ኸደር ስስበሩሲስስዱበኩ ጠመገዚበተ ሚነፅበቁዳ ስፅሲስሳምያየማስትረት ዲገሪ ማሟያ ጽሁፍመዲና የነቨርሲቴ ሂጅሬያመከተበተ ሻሚሳቂስመፅበዊቂዳገጽ ደመፅከቱ ጾክተር ጀዩሳንኘ በተጠቀሰዉ መጽሀፋቸዉ ስሰዱበ ጥሪ ከና ስምፅኮ ዒባጻዝምድናና ስዩነት መጠነኝ ትገተና ሰጥተዋፅበከፊሱ ሳገስማማ ብንችስም በጥቅስ ፕሩ የገገኘዛቤ መነሻ ሲሆን የሚችስ ጥናት ነዉ ስትጨቃጩቁ ተከታታይ ሰትም ችሮ ክ ጋሳ ድጋፍ ለዚህ ከላይ የተጠቀሰዉና መሰል አንቀጾችለእስቲ የኮ የሚያጸኑ በሚቸሩ ዑለሞች ዘንድየተቃዋሚዎችን ነቀፌታ አይደሉም በዑባደት እብን ሳሚት እንደተላለፈዉ መዲና ዉስጥ ሙስሊሞችን የሚያዉክ አንድ ሙናፊቅ ነበር አቡበክርም አርሱን በማስመልከት ኑበዚህ ሙናሬቅ ጉጻይ በስሳህ መልፅሰክተና ሽገታገዝ ባሉ ጊዜ ነብዩ የሰጡት የሚከተለዉ ምላሽ አእስቲጋሳን ለመንቀፍ ሲጠቀስ ይስተዋላል የነብዩንይ ቃል እነሆ ሸገዛ የሚገኘዉ ከኔ ሳይጾሆገ ከስሳህ ነዉ ይህ ሀዲስ ከሰነዱ ዉስጥ ማንነቱ የማይታወቅ አስተላላፊ ስለሚገኝ ደካማ መሆኑ የተረጋገጠ ነዉ ስለዚህ ለአስተሳሰብ መነሻ ሊሆን አይችልም በመልዕክት ረገድ ካሉበት ችግሮች መካከል አቡበክር የከጀሉት ሙናፊቁን አደብ ለማስገዛት የነብዩን ቁሳዊ ድጋፍ ሆኖ እያለና በህይወት ባለ ሰዉ መታገዝ ህጋዊነቱ የማያጠራጥር መሆኑ አየታወቀ ነብዩ እንደከለከሉት አስመስሎ ማቅረቡ ሳያንስ መካ ዉስጥ ለ ዓመታትና መዲና ዉስጥ ከነብዩ ጋር የኖሩትንና የተማሩትን አቡበክርን ተራ የዐቂዳ አጀንዳ ያልተገነዘቡ አድርጎ ማቅረቡ ነዉ የአንድ ሳምንት ጊዜ ብቻ ወስዶ ኪታቡተዉሂድን በመንደር ኡስታዝ የቀራ ጎረምሳ የሚገነዘበዉን ጽንሰ ሀሳብ አቡበክር ሸ ሸኽ ሀሰገ ጅብን በሲ ሰቃፍመጅመበረሳኪስ ሰቃዬጻረስ ቢኪማም ረዋስቤሀረት ሁስተኝ ሰትምቅጽ ገጽ ይመስከቱ ጠበራኒና ስህመድ « ስስሀደሰሚመጅመበ ዘዋሺድ ዐከብን ተደሚያህ መጅመበዐፀስ ፈታዋ መጅመበ ረሳሺኪስ ሰቃፍቅጽ ገጽ ከትጨቃጨቁ ተከታታደ ዕትም ቅፅ ኤጨጫኤኤ ፍፍፍጅ ለ ዓመታት ያህል በታሪክ ዉስጥ አቻ በማይገኝላቸዉ መምህር ተምረዉ አልተገነዘቡትም ብሎ ማሰብ ሰአቡበክርም ሰታላቁ መምህራቸዉም ትልቅ ስደብ ነዉ ስለዚህ ሀዲሱ ከዚህም አቅጣጫ ቅጥፈት መሆኑ ይታወቃል ሌላኛዉ ሀዲስ በቲርሙዚ የተዘገበ ሲሆን ነብዩ ስትለምን አላህን ብቻ ለምንእገዛ ስትሻም በአላህ ብቻ ታገዝ ማለታቸዉን ይገልጻል በዚህ ሀዲስ ሰነድ ዙሪያ የተሰጡ አስተያየቶችን በአንድ ስንደምራቸዉ ሀዲሱ ቢያንስ ሀሰን ደረጃ አንዳለዉ እአንገነዘባለን ይዘቱን በተመለከተ ሁሉንም ዓይነት ልመናዎች ወይም አገዛ መሻቶች በአኩል ደረጃ የሚከለክል አይደለም ከልመና ወይም የሌሎችን አገዛ ከመሻት መቅጠብ ምንጊዜም የሚበረታታ ንነፃዉ በዋነኛነት ይህን የቁጥብነት ተዐፉፍ አደብ የሚያስተምር ሲሆን በአንዳች ምክንያት የፍጡራን እገዛ ያስፈለገዉ ወይም እነርሱን ለመለመን የተገደደ ግን ይህን ማድረግ የሚያስችል ሰፊ የፈቃድ መስክ እንዳለ ከአሁን ቀደም ተመልክተናል ስለዚህ ሀዲሱ ሁሉንም ዓይነት ልመናዎች ወይም እገዛ መሻቶች ካጠቃለለ መልዕክቱ የቁጥብነትን አደብ ማስተማር ብቻ ይሆናል ይዘቱ አቀባን ብቻ ነዉ የያዘዉ ከተባለ ግን ሀራም የሆኑ ልመናዎችንና አገዛ መሻቶችን ብቻ የሚመሰከት ይሆናል በነዚህና በሌሎች ሰበቦች ሀዲሱለእስቲጋሳ ደጋፊዎች አእስቲጋሳን በጅምላ ለማቀብ የተነገረ አይሆንምማ ጭ ቲርሚዚ በኽ ዘስኘ ከብን ዐሲ ሰቃዜጨመድመሙበረሳቢስ ሰቃዬጻረስ ቢማም ረዋስቢወረት ሀስተሻ ፅትምቅጽ ገጽ ይመስከቱ ኣ መ ጋሪ ቅፅ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ፅሰትም ጨቄ ይህ ዘገባ በተለምዶ ታል ፇም ያሀዳታ ሐያ ዲዕ እየተባለ ነዉ የሚጠራዉ ነብዩ ያንየ ገና ልጅ አግር ለነበሩት ሰአብን ዐባስ የሰጡት ትምህርት ነዉ ለህጻን ልጅ ስለምክንያት ሰበብ እና ዉጤት መተንተን አይጠበቅባቸዉምና አላደረጉትም ከዚህ ይልቅ ልጁ የሰበቦች ሁሉ ባለቤት ወደሆነዉ አምላክ ብቻ ትኩረቱን አንዲያሳርፍ ማድረግ ይቀላልና ያንኑ መከሩት የነብዩ ትምህርት አሰጣጥ ሰዎችን እንደየ ዕድሚያቸዉ መጥነን መረጃ ማቀበል እንጅ ለሁሉም ሰዎችና የዕድሜ ክልሎች አንድ ዓይነት ትምህርት መስጠት እንደሌለብን ያስተምራል ብቸኛዉ መስፈርት ከላይ ከተሰጠዉ ትንተና እንደምንገነዘበዉ በህያዉያንም ይሁን በሙታን መታገዝን እስቲጋሳን ከተወሱል ጋር አዳብለዉ የሚያዩና እንደሚፈቀድ የሚናገሩ ዐሊሞች ለዚህ ፈቃድ የሚጠይቁት ብቸኛ መስፈርት አገዛ የሚጠየቀዉ አካል ራሱን ችሎ ምንም ነገር ማድረግ የማይችልማለትም ያለአላህ ፈቃድ ለራሱም ሆነ ለሌሎች ጥቅምም ሆነ ጉዳት ማድረስ የማይሆንለት መሆኑንበሌላ አገላለጽ የሩቡብያ ሺራፊ ስልጣንና ሀላፊነት እንደሌለዉ መገንዘብ ብቻ ነዉ እርሱ ሰበብ እንጅ ሌላ አይደለም ይህ ግንዛቤ እስካለ ድረስ አስቲጋሳ በራሱ እንደማይከለከልና ከምድራዊ ሰበቦበች ተለይቶ እንደማይታይ በአንክሮ ያስረዳሉ ይህ ግንዛቤ የመነጨዉ ፍጡራንነብያትንና ወልዮችን ጨምሮ ያለ አላህ ፈቃድ ለራሳቸዉም ሆነ ለሌሎች ጥቅምንም ሆነ ጉዳትን እንዲከሰት ማድረግ አንደማይችሉ ከሚያጸኑ የቁርአን መልዕክቶች ነዉ ለአብነት ሸኽ ሰይደ ዘይን ዐሲ ሰሚጥ። ዕ ሪዉ ሥ ስትጨቃጨቁ ተከታታይ ሰትም ቅፅ ኤው ፍጮ ሥ ኤ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation